‘Koç’ gibi taşeron sistemi

TÜPRAŞ Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşu. Avrupa’nın en büyük yedinci, dünyanın ise en büyük otuz altıncı rafineri şirketi. TÜPRAŞ’ın sadece 2024 yılında elde ettiği net kâr 18 milyar 315 milyon 157 bin lira. Her bir işçiden aylık net 252 bin lira kâr elde eden TÜPRAŞ, işçisine yoksulluk sınırının üzerinde insanca yaşayacak bir ücreti çok görüyor. TÜPRAŞ patronu Koç Holding ile Petrol-İş arasında süren toplu iş sözleşmesi (TİS) görüşmelerinde anlaşma sağlanamazken, işçilerin 21 Nisan’da başlattığı eylemler sürüyor. Bu yazıda Petrol-İş’in örgütlü olduğu iş yerlerinde iş kazası ve meslek hastalıkları üzerine Ceyhun Gürpınar’ın 2020 yılında yaptığı yüksek lisans tezine bakacak olursak kauçuk ve plastik, kompozit, kimya imalatı, petrol ve doğal gaz sektörlerinde diğer sektörlere nazaran daha fazla iş kazası yaşandığı, ölümlü iş kazalarının ise en fazla rafineri sektöründe yaşandığı tespit edilmiş.

7 yıllık cinayet sicili

Çalışmada TÜPRAŞ’taki iş cinayetleri aktarılmış. 4 Temmuz 2012 tarihinde TÜPRAŞ’ta alt işveren işçisi, kuyu motorundaki elektrik kaçağı sebebiyle, elektrik akımına kapılarak hayatını kaybetmiş. 13 Mart 2014 tarihinde, TÜPRAŞ’ta yeni rafineri inşaatı sırasında iskele sökümü yaparken yaklaşık 25 metre yükseklikten düşen alt işveren işçisi hayatını kaybetmiş. 13 Ekim 2014 tarihinde, TÜPRAŞ’ta yeni rafineri bölgesindeki ısı değiştiricide torkmetre ile sıkma işlemi gerçekleştirirken meydana gelen kazada göğsüne makine parçası saplanan alt işveren işçisi hayatını kaybetmiş. 7 Ocak 2015 tarihinde, TÜPRAŞ’ta bir alt işveren işçisi, tank içerisinde temizlik yaparken geçirdiği kalp krizi sonucunda hayatını kaybetmiş. 7 Ağustos 2015 tarihinde, TÜPRAŞ’ta gece vardiyasını teslim aldıktan sonra tek başına soğutma fanlarının kontrolünü yapan sendika üyesi işçi, muhtemelen elbisesinin enstrüman miline dolanması sonucu korkuluklara çarparak hayatını kaybetmiş. 18 Ağustos 2015 tarihinde, TÜPRAŞ’ta dip tarama hizmeti veren alt işveren işçisi gemiden düşmüş, ardından ağır sac levhalar üzerine düşmüş. Kaza neticesinde bir alt işveren işçisi hayatını kaybetmiş. 17 Nisan 2016 tarihinde, TÜPRAŞ’ta bakım çalışması sırasında bir patlama yaşanmış, neticesinde bir alt işveren işçisi hayatını kaybetmiş, dört sendika üyesi işçi yaralanmış. 20 Aralık 2016 tarihinde, TÜPRAŞ’ta bir alt işveren işçisi kalp krizi geçirerek hayatını kaybetmiş. 24 Şubat 2017 tarihinde, TÜPRAŞ’ta sendika üyesi olan güvenlik görevlisi, görev silahıyla intihar etmiş. 17 Haziran 2017 tarihinde, TÜPRAŞ’ta bir alt işveren işçisi, vinçle kaldırılan boruların arasında sıkışarak hayatını kaybetmiş. 11 Ekim 2017 tarihinde, TÜPRAŞ’ta, bakıma alınan nafta tankında meydana gelen patlama neticesinde, 4 alt işveren işçisi hayatını kaybetmiş, bir işçi yaralanmış. 23 Şubat 2018 tarihinde, TÜPRAŞ’ta bakım amacıyla durdurulan reaktörde gaz ölçümü yapan teknik emniyet uzmanı, muhtemelen gazdan etkilenerek 2.60 metre yüksekliğindeki reaktörün içerisine düşmüş, soluduğu gaz ve yüksekten düşme sebebiyle hayatını kaybetmiş. 10 Mayıs 2018 tarihinde, TÜPRAŞ’ta tank bakımı sırasında kalp krizi geçiren Macar uyruklu alt işveren çalışanı hayatını kaybetmiş.

Rafinerilerde meslek hastalığı yaygın

Rafineriler ham petrolü damıtarak benzin, dizel, LPG, Fuel oil gibi ürünleri üreten iş yerleri. Ham petrol içerisinde bulunan kükürt ve buna bağlı ortaya çıkan hidrojen sülfür gazı, akut zehirlenmeye ve ani ölümlere sebep olma riskiyle rafinerilerdeki başlıca tehlike kaynaklarından. Petrol ve petrol ürünlerinden kaynaklı yanma-parlama riski var. Bu ürünlerin buharlarını solumak veya deri teması çeşitli meslek hastalıklarına sebebiyet veriyor. Rafineri işletmelerinin kendi bünyesinde elektrik ve buhar santralleri de var. Rafineri sektöründe de kemik, eklem hastalıkları yapılan çalışmada ön plana çıkmış ve yarısı işçiler tarafından işle ilişkilendirilmiş. Karaciğer, böbrek vb. hastalıklar, görme bozukluğu, işitme kaybı ve deri hastalıkları takip ediyor. Bu sayılan hastalıklardan görme bozukluğu dışındakiler, işçiler tarafından yüksek oranda işle ilişkilendirilmiş. Rafinerilerde özellikle sahada yüksek gürültülü bir çalışma ortamı var. Kimya sektörüne benzer şekilde kapalı devre sistemler mevcut olsa da hatlardaki kaçaklar ve bakım onarım faaliyetleri sırasında açığa çıkan kimyasallar ve gazlar, çalışanların sağlığını etkiliyor. Özellikle yoğun maruziyet sonucu akut ölüme sebebiyet verebilen hidrojen sülfür (H2S) gazı, rafinerilerdeki en önemli tehlike kaynaklarından. İş cinayetlerinin sebeplerine yer verilen çalışmada, 2012-2019 yılları arasında Petrol-İş Sendikasının örgütlü olduğu iş yerlerinde yangın-patlama (13 kişi), yüksekten düşme (8 kişi), kalp krizi-beyin kanaması (8 kişi), makine-ekipmana sıkışma (6 kişi) gibi sebeplerin öne çıktığı görülüyor.

Güvencen yoksa patronun bir Nazi olabilir

“Koç”lar memnun. Neden mi? “Taşeron sisteminde işin sevk ve yönetiminde kolaylık maliyette ucuzluk. Tabii ki taşeron çalıştıracağım diyor” Koç’lar. İşin sevk ve yönetiminde kolaylık sözü, taşeron işçilerin sendikalaşamamasına işten atılma korkusuyla her istenileni yapmak zorunda kalmasına; maliyette ucuzluk ise, asgari ücretin altında, işten çıkartmanın maliyet getirmeden yapılabilmesine işaret ediyor. Örgütsüz, güvencesiz, iş bulduğuna şükreden, işverenin emir ve talimatlarını sorgulamayan, ölüsünün de dirisinin de çok fazla kale alınmadığı, uysal bir çalışan kitlesi, ister istemez “Koç”lara cazip geliyor. Taşeron işçisine kadrolu TÜPRAŞ işçisi de kızgın. “Biz ne için mücadele ediyoruz onlar nelere şükrediyorlar. Onlar yüzünden ücretlerimiz artmıyor, onlar yüzünden iş güvencemiz yok” diyorlar. TÜPRAŞ’ta taşeron sistemi neden mi var; iş cinayetlerindeki cezasızlık sistemiyle birlikte kölece ve zorbalığa dayanan çalışma süreleri, çalışma koşulları, Koç’ların servetine ve kârına oranla işçilerin kazancı arasındaki uçurumu daha da büyüttüğü için ve güvencesizsen sermaye sana her zaman bir “Nazi” olabileceği için!