Bütçenin geliri dolaylı vergilerden geldi

Gelir ve kurumlar vergisi gibi iki temel dolaysız vergide indirime gitmeye hazırlanan Türkiye'nin bütçesini 2005 yılında da yine dolaylı vergiler kurtardı. 2005 yılı konsolide bütçe vergi gelirlerinin yüzde 70'i dolaylı vergilerden oluştu. Maliye Bakanlığı verilerinden yapılan belirlemelere göre geçen yıl dolaylı vergiler yüzde 20.5 artarak 74.8 milyar YTL'ye kadar yükselirken, dolaysız vergiler ise yüzde 14.7'lik büyümeyle 32.1 milyar YTL olarak gerçekleşti. 106.9 milyar YTL'ye kadar yükselen toplam vergi gelirlerinin yüzde 70'i dolaylı, yüzde 30'u ise dolaysız vergilerden kaynaklandı. 2004 yılında ise konsolide bütçe vergi gelirlerinin yüzde 69'u dolaylı, yüzde 31'i ise dolaysız vergilerden oluşmuştu. Gelir, kurumlar ve servet üzerinden alınan vergilerden oluşan dolaysız vergilerin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı özellikle 1998 yılından sonra hızlı bir şekilde azalırken, KDV, ÖTV ve benzeri vergilerden oluşan dolaylı vergilerin payı da artıyor. Ekonominin önemli bir bölümünün kayıt dışında kalması ve yüksek oranlı vergi kaçağı yüzünden yeterince gelir ve kurumlar vergisi tahsilatı yapamayan Türkiye vergi gelirlerini artırabilmek için sürekli dolaylı vergileri artırmayı tercih ediyor. 1998 yılında dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı yüzde 53.4 düzeyinde bulunuyordu. Bu oran 1999 yılında yüzde 54.6'ya 2000 yılında ise yüzde 59.1'e kadar yükseldi. 2001 yılında da yüzde 59.6 olarak gerçekleşen dolaylı vergilerin toplam vergiler içerisindeki payı 2002 yılında yüzde 66.3'e kadar yükseldi. Bu oran 2003 yılında yüzde 67'ye, 2004 yılında ise yüzde 68.9'a çıktı. Dolaylı vergilerin payı 2005 yılında ise ilk kez yüzde 70'lik bir orana ulaştı.

Yeni dolaylı vergiler Türkiye'de dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içerisindeki payının 2000'li yıllarda 15 puandan fazla artmasında, sadece mevcut dolaylı vergilerin artırılması değil, yeni dolaylı vergiler getirilmesi de etkili oldu. 1999 yılında yaşanan Marmara Depremi gerekçe gösterilerek uygulamaya konulan, özel işlem, özel iletişim ve benzeri bir çok dolaylı vergi izleyen yıllarda kalıcı hale getirilirken, damga vergisi, harç, ÖTV gibi mevcut vergiler de önemli ölçüde artırıldı.

---

VERGİNİN YÜZDE 10'U TAHSİL EDİLEMEDİ Geçen yıl yurt genelinde tahakkuk edilen 117,2 milyar YTL verginin, 106,9 milyar YTL'si toplandı. 10,3 milyar YTL'lik bölümü ise tahsil edilemedi. Bir başka deyişle, beyan edilen her 10 liralık verginin yaklaşık 1 lirası devlet kasasına girmedi. Tahsilatta en fazla sıkıntı yaşanan il Iğdır oldu. Bu ilde 43,2 milyon YTL verginin sadece 20,7 milyon YTL'si toplanabildi ve tahsilat oranı yüzde 47,9'da kaldı. Sakarya'da da her 100 liralık verginin ancak 59 lirası tahsil edilebildi. Bu oran, Şırnak'ta yüzde 64,2, Mardin'de yüzde 66,5, Yozgat'ta yüzde 67,4 ve Düzce'de yüzde 69,5 olarak belirlendi. İstanbul, Kocaeli ve Ankara ise ülkedeki toplam vergi gelirinin yüzde 71'ini karşıladı. Sadece İstanbul, tek başına gelirin yüzde 40'ını göğüsledi. Başka deyişle, devlet kasasına giren her 10 liralık verginin 4 lirası İstanbul'dan geldi. Kentte 2005 yılında 46,6 milyar YTL vergi tahakkuk edildi ve 43,1 milyar YTL'si Gelir İdaresi'nce toplandı. Bu şekilde İstanbul'da tahsilat oranı yüzde 92,35 olarak hesaplandı.