Azerbaycan'da NEWROZ

Newroz kutlaması haftasında Bakü'de bulunmaktayım. 4. çarşamba olan "Ahir çarşamba", "tongal" denilen ateşlerin yakılması, çocukların ve gençlerin ateş üzerinden "Ağrım uğrum dökülsün/ Oda düşüp kül olsun" manisi eşliğinde atlayışları ile geçti. Bugün, bütün Bakü "Ahir Çerşenbe" ateşleri ile sokak sokak, avlu avlu, meydan meydan korlandı. "Bacadan şal atma", "Papak atma", vd. âdetler... 20 Mart, istisnasız kadın-erkek herkesin ölülerini ziyaret etme günüdür. Kırmızı, mor karanfil, gül ve Newroz gülü desteleri ile mezarlıklara giden binlerce kişiye ben de eşlik ettim. Bugün, mezarlıklar adeta gül tarlalarına dönüşüyor.

Her yer Bayram Yeri 21 Mart',ta Bakü'de her yer Bayram Yeri'dir. Newroz yeridir. Şehrin sokakları, parkları, binaları, iş yerleri sarı, kırmızı, mavi ağırlıklı tonlarla bezenmiş. Balkonlarda göğerdirilmiş "Semeniler", evlerde masalara konmuş "Newroz Yoncası", ellerde "Newroz Gülü" ziyaretler; rengârenk bezenmiş ağaç dalları... 21 Mart'ta Prof. Dr. Rafit İmrani ile birlikte Newroz kutlama alanlarını gezdik. Newroz, onlarca yerde kutlanıyor. Merkezi kutlama alanında, Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in konuşmasını dinledik. Alana asılan Newroz'a dair klişeleşmiş sözlü dövizler, Aliyev'in imzasını taşıyan "Azerice Atatürk'e öykünme" idi. Aliyev'in oğluyla yanyana duran boy boy posterleri ise geleceğin halef-selef mesajını veriyor gibiydi...

Daha geleneksel ve

otantik Azerbaycan'da Newroz, adeta yılbaşı kutlamaları gibi geçiyor. Tek farkı patlayıcısız kutlama oluşu. İnsanlar sokakta el sıkışıyor, ev ziyaretleri ve telefonlarla birbirlerinin Newroz bayramını kutluyorlar. Küskünler barışıyor, inançlı olanlar niyet tutuyor. Nervoz, Kurban ve Ramazan bayramları gibi doğal bayram. Doğrusu Türkiye'de böylesi doğal Newroz kutlamalarına denk gelmedim. Bizdeki Kürt Newroz'u politik bir çehre kazanmış, kitleselleşmiş. Son 20-30 yıllık politik dönemin izlerini ağırlıkla taşıyor. Azerbaycan Newroz'u daha geleneksel ve otantiktir. Program ve renkleri itibariyle Azeri Newroz'u tarım, toprak, emek, bahar, yeni yıl, bolluk, bereket, tazelik, yenilik temalı kutlamadır. Azerbaycan'da Newroz'a dair sanatsal etkinlikler yaygın ve kökü derinliklerdedir. Azeri klasik edebiyatı, müziğinde Newroz'a dair birçok eser vardır. 11. yüzyıl Nizami'den 20, yüzyıl Şehriyar'ına, Samet Vurgun'a kadar...

'Yiyende ortak gardaş' Müzikte de böyledir. Alanlarda yallılar (halaylar), sahnede mahnılar (türküler) çok sesli koro ve grup müziği özel Newroz ezgileri...Sayacı ve koyun totemi figürleri, tarım ve toprak figürleri... Renklerle dile gelen mesajlar... Sovyetler Birliği döneminde bazı Türk Cumhuriyetleri'nde toprak, tarım ve kolhoz bayramı olarak kutlanan Newroz, bugün görebildiğimiz kadarıyla sadece "Bahar" ve "Yeniyıl" teması öne çıkarılarak kutlanıyor. Newroz'un sadece "Bahar" ve "Yeniyıl" temalarıyla sınırlı olmadığını, tamaşaların teması, bazı motifler, Newroz'un etnografik çizgilerini gösteriyor. Örneğin bizdeki Osmanlı'ya dair söylenen o ünlü; "Ekende yok biçende yok/ Yiyen de ortak Osmanlı" manzum dizeler Azerbaycan'da; "Ekende yok, biçende yok/ Yiyen de ortak gardaş" varyantı ile Newroz'da emeği öne çıkaran bir tamaşa (oyun) olup oynanmaktadır. Emekçinin talebini, emek temasını işler.

Emekçilerin Newroz'u Newroz tarihsel süreç içinde farklı coğrafyalarda kitlelerin somut taleplerine göre dönemsel olarak içerik kazanmış; ama her defasında "eskiyi ret", "yeniye kavuşma" özlemi ve coşkusuyla... Prof. Dr. Azad Nebiyev'in deyimiyle "Newroz sınır tanımayan, geniş alanlarda yazın gelmesini, yeni emek mevsiminin başlamasını vasf eyleyen büyük halk bayramıdır... Yüz milyonlarca emekçi Newroz'u kendisinin aziz bayramı olarak sahiplenir." Bugün izlediğimiz Azerbaycan Newrozu'nun asıl özünün bu olduğu kanısındayım. Öndeki sahne ve fonu özü yanıltıcı şekilde kapatıyor, aldatıyor. Newroz halklarımıza, dünya halklarına barışın, savaşsız bir dünyanın müjdecisi olsun!