İşte böyle zengin oldular: İş cinayeti, sömürü, grev yasağı…

Fırat TURGUT
İstanbul

Ekonomist dergisinin her yıl açıkladığı ‘En Zengin 100 Kişi ve Ailesi Araştırması’ listesinde yer alan isimler milyarlarca liralık servetleriyle dikkat çekiyorlar. Listede yer alan birçok isim kazandıkları milyarların yanında iş cinayeti, sömürü ve sendika düşmanlığıyla da öne çıkıyor. Listedeki isimler hakkında kısa bir araştırma yapınca iş kazası/iş cinayeti, düşük ücret dayatması, hakkını talep eden işçinin işten atılması ilk sıralarda yer alıyor. 

HER ŞEYDE BİRİNCİ: KOÇ

Listenin başında, 2016 yılında ülkedeki toplam otomotiv üretiminin yüzde 48’ini gerçekleştiren, Ford Otosan, TOFAŞ, Arçelik, Opet, TÜPRAŞ, Aygaz başta olmak üzere birçok markayı elinde bulunduran Koç Grubu yer alıyor. Koç grubuna bağlı Ford Otosan’da işçilerin karşılaştığı baskılardan sadece biri şu şekilde: “Ford Otosan yönetimi yüksek ücretle işe başlattığı işçilerin, saat ücretini ‘Diğer işçiler ve sendika tepki gösteriyor’ iddiasıyla düşürdü. Türk Metal’in de onay verdiği bu dayatmayı, uygulamayı kabul etmeyen işçilerden biri ‘performans düşüklüğü’ iddiasıyla işten atıldı.”

Yine Koç Grubuna bağlı Arçelik’te yaşanan bir örnek: “Sözleşmeli olarak aldığı işçileri kapı önüne koyan Arçelik, İŞKUR’dan eleman alıyor. İş öğretme adı altında alınan işçilerin ücreti ve sağlık sigortası İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanıyor. Bu yolla alınan işçilerin Arçelik’e maliyeti günlük sadece 13.5 liraya geliyor. Kiralık işçilik yasasının da çıkması nedeniyle sadece sözleşmeli işçiler değil kadrolu işçiler de işten atılma kaygısı yaşıyor.”

Koç’un sahibi olduğu ve ekim ayında 4 işçinin yaşamını yitirdiği patlamayla gündeme gelen Petrol-İş’in örgütlü olduğu TÜPRAŞ’ta yapılan son toplu iş sözleşmesi, fazla mesailerde alınan ücretlerle hafta tatilinde ödenen ücretleri düşürmeyi ve normal çalışma sisteminin değiştirilmesini dayatmıştı. Bir diğer dayatma ise bakım primini aşağıya çekme ve bakımcılardan alınan bu miktarın işletmedeki personele verilmesiydi.,

SENDİKA DÜŞMANLIĞI: ÜLKER

Ülker ve UNO’nun Sahibi Murat Ülker listede 6. sırada yer aldı ancak Yıldız Holding ismiyle değil, Kökler Holding ismiyle... Murat Ülker’i ise Yönetim Kurulu Başkanlığını yaptığı Üs Holding takip etti. Ülker’in Hak-İş’e bağlı Öz Gıda-İş üyesi, yaşadıkları sorunları görmezden geldiği için Öz Gıda-İş’ten istifa ederek DİSK/Gıda-İş’e üye olan 7 işçiyi işten atması akıllardan silinmedi. Üstelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, dönemin Milletvekili Levent Tüzel’in Ülker işçileriyle ilgili verdiği soru önergesine verdiği cevapta Ülker’in, işçileri sendika değiştirdikleri için işten attığını kabul etti ve para cezası verdiğini açıkladı.

GREV YASAĞI: SABANCI

Listede ilk 5’te yer alan Sabancı ailesi en son, sahibi olduğu Akbankla gündeme geldi. Banka ve Sigorta İşçileri Sendikasının (BANKSİS) örgütlü olduğu Akbankta çalışanların, hiçbir yöneticinin keyfi tutumuyla işten atma yaşanmaması, toplusözleşmeden herkesin yararlanması ve bir buçuk yıldır verilmeyen zam ve sosyal haklarını ödenmesi taleplerinin karşılanmaması üzerine grev kararı alındı. Hükümet ise emekçilerin karşısına geçerek Sabancı ailesine destek verdi ve “Bankacılık hizmetlerinde ekonomik veya finansal istikrarı bozucu nitelikte olması” gerekçesiyle grevi erteledi. Sabancı’lara bağlı, Gratis, Gucci, Adidas markalarına sahip çok sayıda holding de listede yer alıyor.

DÜŞÜK ÜCRET: KİBAR HOLDİNG 

19. sırada yer alan Kibar Holding ise özellikle Hyundai Assan, Assan Hanil fabrikalarıyla tanınıyor. Assan Hanil’de çalışan işçiler ise çalıştıkları firmaları hiç de iyi anmıyor: “Assan Hanil’de en son arkadaşlarımızın telefonlarının ellerinden alındığını öğrendik. Evet, yanlış duymadınız çalışan işçi arkadaşlarımızın çalışma saatlerinde telefonlarına el konulmuş ve kullanmaları yasak. İş çıkışında onlara temin edilen dolaplardan alıp evlerine öyle gidiyorlar.”

Hyundai Assan’da 2016’da yapılan ücret zammı ise işçilerin beklentilerinin gerisinde kalmış, işçiler tüm vardiyalarda yemeğe çıkmama eylemi gerçekleştirmişti.

İŞ CİNAYETİ: KALYON, LİMAK, CENGİZ... 

Listeye giren firmalardan, Hükümete yakınlığıyla bilinen Kalyon, Limak, Mapa ve Cengiz İnşaat’ın ismi ise Türkiye’de sık sık yaşanan iş cinayetleriyle anılıyor. Cengiz-Mapa-Limak-Kolin-Kalyon şirketleri, CMLKK Havaalanları İnşaatı Adi Ortaklığı adıyla ihalesini kazandığı 3. havalimanı inşaatında yaşanan iş cinayetlerini akıllara getiriyor. 3. havalimanında sadece 2016 yılında basına yansıyan iş cinayetleri şu şekilde:

■ 27 Şubat 2016: Şantiyede çalışan 23 yaşındaki Ammar Koç, iş güvenliği önlemlerinin ihmal edilmesi nedeniyle, özel aracıyla beton mikserinin altında kalarak hayatını kaybetti.

■ 6 Eylül 2016:  Havalimanı inşaatında çalışan bir işçi üzerine çelik palet düşmesi sonucu feci şekilde can verdi.

■ 22 Eylül 2016: Üstyapı inşaatında çalışan bir işçi, üzerine kalıp düşmesi sonucu hayatını kaybetti.

■ 26 Eylül 2016: İDA İnşaat firması bünyesinde çalışan bir işçi kamyonların geçişine kılavuzluk ederken kamyonun altında kalarak yaşamını yitirdi.

■ 15 Ekim 2016: 3. havalimanı terminal binasında kalıpçı olarak çalışan Kadir Oruç, 3. kattan düşerek yaşamını yitirdi.

Yine iş cinayetleriyle gündeme gelen firmalardan biri de HABAŞ. HABAŞ’taki durum işçilerin rüyasına bile giriyor. En son 9 Kasım’da bir HABAŞ işçisinin Evrensel'e gönderdiği mektup şu şekildeydi: “12 saat çalışıp kısa dönüşler yapıyoruz. Günde 2-3 saat uyku vakti kalıyor. 2 saati bile kesintisiz uyuyamıyorum. 10 dakikada bir uyanıyorum. Rüyalarımda ya birisi ölüyor, ya düşüyor, ya da ben tonlarca yükün altında kalıyorum. Bu çalışma temposu ve bu şartlarda ben de burada öleceğim korkusu ile çalışıyorum. Diğerlerine yaptıkları gibi biz de ölsek suçu bize atacaklar kaybolup gideceğiz...”

Ciner Grubu deyince ise akıllara Park Teknik ve Park Elektrik geliyor. 

2016’nın kasım ayında Siirt Şirvan’da Ciner Grubuna bağlı Park Elektrik tarafından işletilen bakır madeninde şev kayması meydana gelmiş, 16 işçi yaşamını yitirmişti.

Elbistan’da Park Teknik’in işlettiği kömür madeninde gerçekleşen facia ise hâlâ akıllarda. Elbistan B Termik Santrali için kömür üretimi yapılan Çöllolar Açık Kömür Üretim Sahası’nda 6 Şubat 2011’de meydana gelen kaymada bir işçi hayatını kaybetmiş, 10 Şubat 2011’deki ikinci kaymada toprak altında kalan 10 kişiden Dozer Operatörü Ruşen Demir’in cenazesi çıkarılmıştı.

Torunlar Grubu ise İstanbul Mecidiyeköy’deki meydana gelen iş cinayetiyle anılıyor. 2014 yılında içinde bulunan işçilerle birlikte bakımı yapılmayan asansör 33’üncü kattan zemine çakılmış, 10 işçi yaşamını yitirmişti. 

Türkiye’nin en zengin 100 kişi ve ailesi belli oldu