Hak aramaya zorunlu engel: Arabuluculuk

Engin KAYA

İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı TBMM’ye sunuldu. Tasarı ile İş Mahkemeleri Kanunu tamamen yenilenecek. Tasarı, temyiz süreleri, temyiz edilemeyecek kararlar, zamanaşımı gibi düzenlemelerde işçiler aleyhine değişiklikler öngörüyor. Aynı zamanda, iş davalarında hak aramanın zorlaşması ve hak gasbına yol açacak olan zorunlu arabuluculuk uygulaması getirildi.

İş Mahkemeleri Kanunu Tasarısı, hakların kısıtlanmasını engellemek ve hakları çiğneyenlere yönelik yaptırım uygulamak yerine, hak aramanın engellenmesi anlayışla hazırlanmış.

Tasarının genel gerekçesinde, 2016 yılı sonu itibarıyla ilk derece mahkemelerindeki 3 milyon 525 bin civarındaki hukuk uyuşmazlığının yaklaşık yüzde 15’inin, Yargıtay’daki hukuk uyuşmazlıklarının ise yaklaşık yüzde 30’unun iş hukukundan kaynaklandığı vurgulanmaktadır. Ayrıca davaların bitiş süreleri ortaya konularak getirilen düzenlemenin hızlı ve etkili bir sonuç almaya dönük olduğu ileri sürülmektedir. Bu noktada tasarının sahibi AKP Hükümeti, işine gelmediği için bu davaların hangi kesim lehine sonuçlandığını açıklamasa da iş davalarının ağırlıklı olarak işçi lehine sonuçlandığını biliyoruz.

Bu veriler şunu göstermektedir: İş davalarının çokluğunun, mahkemelerin iş yükünün artmasının nedeni; yasanın tanımıyla “işverenler” yani patronlardır. Bu durumda, sorunu patronların “hak tanımaz” tutumuna karşı önlemlerle çözmek yerinde olmaz mı? Evet ama hükümet patronların hükümeti ve patronlara karşı işçinin hak arama kanallarını tıkamayı veya zorlaştırmayı tercih etmektedir.

ZORUNLU ARABULUCULUK DAVA ŞARTI

Tasarı ile “Dava şartı olarak arabuluculuk” kurumu ilk defa hukukumuza girmekte ve dava açmadan önce arabulucuya başvurulması bir zorunluluk olarak öngörülmektedir. Tasarı bu haliyle yasalaştığında, işçiler arabulucuya gitmeden, alacak veya işe iade davası açamayacak. Arabuluculuğun bir dava şartı olarak kabul edilmesi, sadece iş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi veya manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili rücu davaları hakkında uygulanmayacak.

ÖLÜMÜ GÖSTERİP SITMAYA RAZI ETMEK

Arabuluculukla işçiyi hakkından daha azına razı etmek amaçlanmaktadır. Çünkü hukukçu olmasa da her insan şunu rahatlıkla idrak edebilir. Eğer patron, işçiye haklarını verirse uyuşmazlık ortaya çıkmaz. Bu durumda ne arabulucuya ne de mahkemeye gerek yoktur. Uyuşmazlığın temel kaynağı işçi değil, onun hakkını gasbeden patrondur. Bu halde, patronun arabulucu aracılığıyla işçiye haklarını tam olarak vermesini beklemek abesle iştigaldir. Zorunlu arabuluculuk müessesesi, ölümü gösterip sıtmaya razı etmek üzere getirilmektedir. İşçiye “Dava açarsan yıllarca beklersin” denilerek daha azına razı olması dayatılacaktır.

Tasarıyla arabulucu ücretinin yarısı da işçiye ödetilecek.  

ARABULUCUDA ÇÖZÜMLENMEZSE

Uyuşmazlığın arabulucuda çözümlenememesi halinde, işçi, işe iade davaları için 15 gün içinde; diğer alacak ve tazminatlar için zamanaşımı süresi dolmadan dava açabilecek. Bu durumda arabulucuda geçen süre, işçi için bir mağduriyet süresi olacak. Her ne kadar arabulucular için 3 haftada sonuçlandırma şartı getirilmişse de işe iade davaları için getirilen 2 ayda sonuçlanma şartına uyulmadığını hatırlamakta yarar var. Ayrıca tasarının 3’üncü maddesinin 9’uncu bendinde düzenlenen arabuluculuk bürosunun yetkisine itiraz vb yöntemlerle 3 haftalık sürenin kat be kat aşılması mümkün. Sonuç olarak zorunlu arabuluculuk, fiilen ya hakkından azına razı olma ya da hakkının tamamını almak isteyen işçi için aşılması gereken bir engel olacak.

ZAMANAŞIMINA TIRPAN

Tasarı, zamanaşımı sürelerinin işçi aleyhine kısaltmaktadır. Tasarıda, İş Kanunu’na eklenen Ek-3’üncü madde ile “İş sözleşmesinden kaynaklanmak kaydıyla hangi kanuna tabi olursa olsun” yıllık izin ücreti, kıdem tazminatı, kötü niyet tazminatı, iş sözleşmesinin eşit davranma ilkesine uyulmaksızın feshinden kaynaklanan tazminat için 5 yıllık zamanaşımı süresi öngörülmüş durumda. Borçlar Kanunu’na göre hali hazırda bu alacaklar için 10 yıllık zamanaşımı süresi bulunmakta idi. Tasarının yasalaşması halinde tüm ücret alacakları ve tazminatlarda zamanaşımı süresi 5 yıl olacak.

TEMYİZ HAKKINA SINIRLAMA

Tasarı, sadece zorunlu arabuluculuk bakımından değil, birçok dava türünde temyiz hakkını ortadan kaldırarak da işçilerin Anayasal hak arama özgürlüğünü daraltmaktadır. Tasarıya göre
- İşe iade davaları
- İşe iade talepli sendikal tazminat davaları
- 6356 sayılı yasanın 24. maddesinde düzenlenen temsilcinin iş güvencesine ilişkin davalar
- 6356 sayılı yasanın 34. Maddesi uyarınca açılan işletme niteliğinin tespitine ilişkin davalar
- Toplu İş Sözleşmesi’nin uygulanmasından kaynaklı uyuşmazlıklar
- Kanun dışı grevin tespiti davaları
- Dava değeri 41 bin 530 liranın altındaki her türlü alacak ve tazminat davaları (Bu rakam her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanacaktır.)

İŞE İADEDE İŞÇİ ALEYHİNE DÜZENLEME

Tasarı işe iade davalarında da işçi aleyhine düzenleme öngörmekte. Tasarıya göre mahkeme,  işe iade davasında, iş güvencesi tazminatı ile boşta geçen süre ücreti ve diğer hakları, dava tarihindeki ücreti esas alarak parasal olarak belirleyecektir. Mevcut düzenlemede ise davasını kazanan işçinin işe başlatılmadığı tarih, iş sözleşmesinin sona erdiği tarih olarak kabul edilmekte; dava süresince meydana gelmiş ücret artışları ve kıdem tazminatı tavanındaki artışlardan işçi yararlanmaktaydı.

HÜKÜMETİN GEREKÇESİ: PATRONLAR DAVA TEHDİDİ ALTINDA KALMAMALI!

Tasarının genel gerekçesinde, AKP Hükümetinin gerçek niyetini ele veren şu bölüm dikkat çekici: “6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu uyarınca feshe bağlı kıdem, ihbar, kötü niyet ve ayrımcılık tazminatları ile yıllık izin ücreti on yıllık zamanaşımına tabidir. Fesih gerçekleştiği için işçi yönünden dava açmayı ertelemeyi gerektirecek bir sebep bulunmadığı kabul edilebilir.  Ancak iş sözleşmesi bugün feshedilen bir işçi için on yıl boyunca dava tehdidi altında kalan işverenin, yatırım ve gelecek planlaması yapması mümkün olamayabilecek, yapılan planlar da uygulanamaz hale gelebilecektir.”

Saadet Gıda patronu dayakla kağıt imzalattı