Bayhan'dan Ersoy'a: Özel kopyalama harçları neden hak sahiplerine verilmiyor?

Emek Partisi İstanbul Milletvekili İskender Bayhan, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy tarafından yanıtlanması üzere telif hakları ve set emekçilerinin çalışma koşulları hakkında soru önergesi verdi.

Bayhan, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Telif Hakları Genel Müdürlüğü tarafından toplanan özel kopyalama harçlarının bugüne dek neden hak sahiplerine dağıtılmadığını sordu.

5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 43. Maddesinin başta TRT olmak üzere birçok yayıncı tarafından çiğnenerek senarist, yönetmen ve oyuncuların teliflerini meslek birliklerine ödemediğini belirten Bayhan, bunun hakkında ne yapıldığını sordu.

Ayrıca önergede Bayhan, makul bölüm süreleri için sektöre yönelik bir tavsiye kararı, teşvik kriteri ya da destek mekanizması hakkında bir plan olup olmadığını sordu.

“İhracat potansiyeli hızlı büyüyor, emekçiler güvencesiz çalışıyor”

Türkiye'de ihracat potansiyeli açısından en hızlı büyüyen sektörlerden biri olan televizyon dizileri ve film sektöründe, 2024 yılında 300'den fazla yapım yurt dışına satıldı, 500 milyon doları aşkın gelir elde edildi. İskender Bayhan, bu durumda yapım tekelleri ile cast ajanslarının kurduğu sömürü düzeninde, binlerce set emekçisinin uzun saatler boyunca güvencesiz, denetimsiz ve insanca yaşama hakkından mahrum biçimde çalıştırılmakta olduğuna dikkat çekti.

Son iki yılda yaşanan iş cinayetlerinin de güvencesizliğin ulaştığı vahim boyutları ortaya koyduğunu belirten Bayhan, “11 Ocak ve 26 Aralık 2024’te iki farklı dizi setinde çıkan yangınların ardından, 16 Nisan 2025’te Şakir Paşa dizisinin çekildiği köşkte çıkan yangında set emekçisi Serkan Sükyan’ın yaşamını yitirmesi, işçi sağlığı ve güvenliğinin sektörde nasıl sistematik biçimde ihlal edildiğini gözler önüne sermektedir” dedi.

“Koşullar emekçileri tüketiyor, yaratıcılığı aşındırıyor”

İskender Bayhan “Yapım tekelleri ile cast ajanslarının kurduğu denetimsiz düzende, diziler ve filmler; haftada 90 saati aşan mesailerle, gece-gündüz demeden sürdürülen yoğun çekim takvimleriyle ve herhangi bir sanatsal üretim planlamasına dayanmadan hayata geçirilmektedir” bilgisini paylaştı. Bu koşulların emekçileri fiziksel ve zihinsel olarak tüketirken kültür-sanat alanında yaratıcılığın da ciddi biçimde aşınmasına yol açmakta olduğunu ifade etti.

Öte yandan, yaratıcı emeğe dayanan bu sektörün sürdürülebilirliğini sağlayacak olan telif hakkı sisteminde de ciddi yapısal sorunlar olduğuna dikkat çeken Bayhan, “Telif gelirlerinin şeffaf, adil ve zamanında dağıtılmaması, meslek birliklerinin yok sayılması ve kamu kaynaklarının yaratıcı hak sahipleri dışında kullanılması, kültür politikalarının temelini zayıflatmaktadır” dedi.

Emek Partisi İstanbul Milletvekili İskender Bayhan, Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy’a şu soruları yöneltti:

1. Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Telif Hakları Genel Müdürlüğü tarafından toplanan özel kopyalama harçları (Copyright Levy), bugüne dek neden hak sahiplerine dağıtılmamıştır? Bu gelirlerin 20 yılı aşkın süredir yaratıcı hak sahiplerine ulaştırılmamasının gerekçesi nedir? Özel kopyalama harcının geçmişe dönük olarak hak sahiplerine ödenmesi için bir takvim, yöntem ve yol haritası oluşturulmuş mudur?
2. Kültür ve Turizm Bakanlığı, söz konusu fonların yalnızca yüzde 37,5’ini hak sahiplerine dağıtacağını, kalan yüzde 62,5’ini ise kamu hizmetlerinde kullanacağını beyan etmiştir. Oysa bu oran, birçok ülkede fonların tamamının (%100) hak sahiplerine aktarıldığı mevcut telif rejimleriyle çelişmektedir. Bu doğrultuda, fonun tamamının hak sahiplerine ödenmesini öngören bir düzenleme yapılması planlanmakta mıdır?
3. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 43. maddesi açıkça, radyo-televizyon yayıncılarının hak sahiplerinden veya meslek birliklerinden önceden izin alması ve ödeme yapması gerektiğini belirtmektedir. Buna rağmen başta TRT olmak üzere birçok yayıncı yasayı çiğneyerek senarist, yönetmen ve oyuncuların teliflerini meslek birliklerine ödememektedir. Bakanlığınız bu ihlalleri tespit etmekte midir? Bu yayıncılar hakkında herhangi bir yaptırım, suç duyurusu ya da dava süreci başlatılmış mıdır?
4. Söz konusu yayıncılar, aynı yapımları Avrupa ülkelerinde yayınlarken oradaki meslek birliklerine ödeme yapmakta, ancak Türkiye’deki yaratıcıları bu haktan mahrum bırakmaktadır. Bu uygulama karşısında, uluslararası telif rejimiyle uyumlu bir telif düzenlemesi yapılması düşünülmekte midir?
5. Müzik alanındaki meslek birliklerinin otelleri merkezi olarak lisanslaması için Bakanlığınız bir yönetmelik çıkarmıştır. Ancak aynı otellerde film ve dizi gösterimleri yapılmasına rağmen, sinema ve TV yapımlarının hak sahipleri benzer bir lisans mekanizmasından yararlanamamaktadır. 5846 sayılı yasaya tabi olan bu eserler için sinema meslek birliklerini de kapsayacak bir lisans yönetmeliği çıkarmayı planlıyor musunuz? Bu eksiklik nedeniyle sinema eserlerinden doğan telif gelirlerinde yıllara yayılmış bir hak kaybı oluşmuştur. Geçmişe dönük telif alacaklarının tazmini konusunda Bakanlığınız bir düzenleme yapacak mıdır?
6. Yayıncılıkta meslek birlikleriyle yapılması gereken 52. madde sözleşmeleri kapsamında son 5 yıl içinde kaç yayıncı ile sözleşme yapılmıştır? Bu konuda Bakanlık ve Telif Hakları Genel Müdürlüğü'nün elinde mevcut veri var mıdır?
7. Türkiye’de TV dizileri, 120 ila 150 dakikalık bölüm süreleriyle dünya standartlarının çok üzerindedir. Bu aşırı uzunluk, hem yaratıcı kalitenin düşmesine hem de sürdürülemez yapım süreçlerine neden olmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlığı, bu konuda makul bölüm süreleri için sektöre yönelik bir tavsiye kararı, teşvik kriteri ya da destek mekanizması oluşturmayı planlamakta mıdır?
8. Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın himayesinde yürütülen kültür destekleri ve festivallerde, telif hakkı gaspı yapılmamış ve meslek birlikleriyle yükümlülüklerini yerine getirmiş yapımlara öncelik verilmesi yönünde bir ilke kararı alınması düşünülmekte midir?

(Kültür Servisi)