Sosyal Bilimci Akademisyen Aslı Odman: Gemi sökümde iş cinayetlerinin üstü örtülüyor

Ramis Sağlam
ramissaglam@hotmail.com

İzmir — Avrupa’nın gemi mezarlığı haline gelen Aliağa’da iş cinayetleriyle anılan gemi söküm şirketleri etkin denetim dışı ve ÇED’den muaf faaliyetlerini sürdürmeye devam ediyor.

Aliağa’da tartışmalı gemi söküm süreçleri yaşanırken, Gemi Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği (GEMİSANDER), Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na gemi sökümünde kapasite ve alan genişletilmesi talebiyle ÇED başvurusunda bulunması kamuoyunda önemli bir gelişme olarak tanımlandı. 

2018 Aralık ayında AB bandıralı gemilerin sökülebileceği yer olarak gemi sökümünde sertifikalı liste uygulamasının başladığını belirten Akademisyen Aslı Odman, bu listedeki tersanelerin Şubat 2025’deki güncellemeden sonra 11’inin Aliağa’da, 31’nin AB ve Birleşik Krallık’ta, 1’inin de ABD’de olduğunu aktardı. Gemi söküm işkolunun dışındaki işkollarında da kazalanmalar dışındaki mesleki hastalık tanılarının kayıt altına alınmadığını ve bunun standart arayışında açıkça çifte standart oluşturan bir zemin olduğunu da belirten Odman ile son gelişmeleri konuştuk.

ÇED başvurusu, yeni ihlalleri engeller mi?

GEMİSANDER, tarafından yapılan Çevresel Etki Değerlendirme, Proje Tanıtım Dosyasında kapasite artışına gidileceği, kapasite artışının deniz alanına doğru yapılacağı belirtildi. Proje 22 adet firmayı kapsarken, proje için toplamda 70 milyar 995 milyon 840 bin lira bedel biçildi. Odman, 1970’lerin sonundan itibaren gemi söküm yapılan ve defalarca kapasite artırımına gidilmiş alanın bütünde ÇED ve Çevre Lisansı muafiyeti varken, kıyı şeridinde kapasite ve alan artırımı için yapılan bu ÇED başvurusunun ciddi bir tezat teşkil ettiğini söyledi.

Petrol Platformları sökümünde tanıdık isim: Işıksan  

1970 yılında inşa edilen Bideford Dolphin adlı petrol platformu, 2017 yılına kadar Equinor/Statoil ile olan sözleşmesinin sona erinceye kadar "aktif hizmet” verdikten sonra geçtiğimiz ilkbaharda 4,1 milyon dolara karşılığında Türk gemi söküm tersanesi Işıksan Gemi Geri Dönüşüm şirketine satıldı.

Tersaneler için kârın, petrol platformlarının sökülüp en başta metal içeriklerinin satılmasında yattığını söyleyen Odman, “Türkiyedeki tersaneler, AB Bandıralı olanlar başta olmak üzere, bir kesim Avrupalı armatörün eski gemilerini elden çıkarmaları gerektiğinde en sık başvurdukları piyasa oyuncuları arasında yer alıyor. Ancak bu tersaneler, bandırası Norveç olsun, olmasın Norveç-merkezli sahipleri olan gemi taşıtlarının sökümünde dahil olmak üzere, Türkiye’de ve Avrupa’da çalışma koşulları ve ekosistemi kirletici faaliyetleri nedeniyle ağır eleştirilere maruz kalıyor” dedi. 

“Dibe doğru koşu, piyasa kuruyor”

Sökümlerde yaptığı usulsüzlük nedeni ile Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü tarafından, 2022’de yapılan denetimlerde sertifikası elinden alınan Işıksan Gemi Geri dönüşüm tersanesi ile ilgili gelişmeleri Norveç ve İskandinavya’nın önde gelen günlük gazetelerinden Aftenposten'den Arfinn Mauren’e 11 Şubat 2205’te değerlendiren Akademisyen Aslı Odman, "Tersanelerdeki koşullar olması gereken standartların çok gerisinde ve bu sertifikaların göz yumduğu bazı durumlar hali hazırda bir çifte standart uygulamasını güçlendiriyor" dedi.  

Odman, Norveç sahipli, fakat Bermuda bandıralı Dolphin Leader ve şimdi de Bideford Dolphin sondaj platformlarının Türkiye'de sökülmesini bu çifte standartın yarattığı eşitsiz piyasaya bağlarken Aftenposten Gazetesi, tersanedeki ölümlü kaza ile ilgili platform sahibi şirketten bilgilendirme istediklerini fakat ölen işçinin ailesine baş sağlığı dilekleri ve ikinci bir platformun da aynı tersanede sökülmesi ile ilgili bir sorun görmediklerini beyan etmeleri dışında bir yorum alamadıklarını haberinde yer verdi. 

“Koşullar farklı tersaneler arasında farklılıklar var”

Aftenposten Gazetesi haberinde, AB Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü adına  denetimleri yapan klasifikasyon kuruluşu Norveçli DNV’nin tersaneler hakkında genel bir yorum yapmadığına ve her başvuran tersaneyi ayrı ayrı değerlendirdiğine dikkat çekerken, "Işıksan Gemi Söküm tersanesinin 2022 senesinde AB listesinden çıkarılması kararının, Bermuda Bandıralı Dolphin Drilling'in bu tersaneye satılması kararını etkilemediğine, bunun da eksik kamuoyu ve itibar baskısı nedeni ile olduğuna” vurgu yapıyor.  

Bideford Dolphin'in satışından birkaç ay sonra şirket 38 yıllık Dolphin Leader adlı sondaj makinesinin de Işıksan Gemi Söküme sattığı bilgisine haberde yer verilirken, 2025 yılının ilk aylarında Bideford Dolphin’in sökümünün tamamlanmak üzere olduğunu, Dolphin Leader’ında yolda olduğu bilgisi paylaşıldı.  

Şirketler, sondaj platformlarını AB ülkelerine kayıt ettirmiyor

Şirketler, sondaj platformlarını ve sair deniz araçlarını AB ülkeleri yerine Bermuda'da kayıt ettirilerek, AB'nin Avrupa'daki gemi ve sondaj platformları AB onaylı tersanelerde sökülmesi zorunluluğunun etrafından dolanıyor.  

Dolphin Drilling’in eski sahibi şirketin sözcüsü Ingolf Gillesdal, AB sertifikası olmayan ve bu kadar yakın geçmişinde ciddi lekeler olarak tersaneye ikinci petrol platformunun da satışını savunurken, “Tersanelerin uluslararası standartlar ve sözleşmelerin gerekliliklerini yerine getirdiğini doğrulamak için harici uzmanlar kullanıyoruz” gibi bir ifade kullanıyor.

İş cinayetleri yaşanmaya devam ediyor

Geçen yıl 31 Ağustos’ta Bideford Dolphin'in sökümü sırasında ölümcül bir gaza maruz kalan 59 yaşındaki İbrahim Karakaya, hayatını kaybetmişti. 

Uygun maske ve koruyucu giysi olmadan çalıştırılan Karakaya yaşamını yitirirken, yardıma koşan üç işçi ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılmıştı.