Susuzlu?un sorumlusu kim? 5

Havadan sudan konu?mak?, ?ok da ciddiye al?nmayan i?ler i?in kullan?l?r T?rkiye?de. Memleketimizde de ?sudan i?ler? ile u?ra?anlara pek iyi g?zle bak?lmaz.
H?k?metin su krizine ??z?m ?nerisi olarak sundu?u akarsular?m?z?n yap-i?let-devret modeli ile ?zelle?tirilmesi, kamuya ait suyun kamu yarar?na kullan?lmamas?n? getirecektir.
Su kaynaklar?n?n k?t? y?netimi, s?n?rl? imkanlar ve ?evresel de?i?iklikler y?z?nden temiz i?me suyuna ula?amayan insan say?s? giderek artmaktad?r. Su, ekolojik ya?am, i?me-kullanma, tar?m, enerji ve sanayi i?in gerekli, sosyal ve ekonomik geli?me i?in vazge?ilmez bir de?erdir. Bu noktada, su politikas? ve su y?netimi, gerek k?resel ?l?ekte gerekse de ulusal ?l?ekte b?y?k ?nem ta??maktad?r.
T?rkiye yolun ba??nda. Suyun ticarile?tirilmesi s?recinin daha ?ok ba??nda. Malatya?daki ishal salg?n?ndan sonra ?Bu i? en ?ok ambalajda su satan tekellere yarad?? yorumlar? yap?ld?. Belediyeler altyap?ya dair ?nlemleri almayarak halka temiz i?me suyu sunmuyor ve ambalajlanm?? su piyasas?na ?ahane bir pazar alan? a??yorlard?. Ancak ?i?elenmi? su sat??? suyun ticarile?tirilmesinin sadece bir yolu.
?ok uluslu tekelleri esas heyecanland?ran konu ise su da??t?m hizmetleri.
T?rkiye?de su i?letmecili?inin tamamen ?zel sekt?rce y?r?t?lmesine dair deneyimlerin, az olsa da tarihi k?kenleri mevcuttur. Bug?n ?zel su i?letmecili?inde bir d?nya devi olan S?ez, 19. y?zy?l sonunda Kad?k?y-?sk?dar T?rk Su ?irketi?nin i?letmecili?ini yapm?? ve 1938 y?l?nda bu ?irketin millile?tirilmesiyle T?rkiye?yi terk etmi?tir. Ayn? S?ez T?rkiye?ye 1996 y?l?nda Antalya ili su da??t?m i?letmesi ?zelle?tirmesiyle d?nm??, fahi? fiyat art??lar? ve kalitesiz hizmet ile dolu siciline bir yenisini eklemi?tir. Antalya halk? suyu ayl?k d?zenli y?zde 7 fiyat art??lar?yla sat?n almak zorunda b?rak?lm??, faturalara eklenen at?k su bedelleri halk? can?ndan bezdirmi?tir.
Halk?n tepkileri sonucu belediye, su fiyatlar?na kar??maya kalk?nca, ?irket 2002 y?l?nda faaliyetlerine son vererek Antalya Belediyesi?ni uluslararas? tahkime ?ikayet etmi?tir. Antalya?y? terk eden S?ez, T?rkiye pazar?ndan umudunu kesmemi?, Bursa i?me suyu isletme ihalesine Alarko ile beraber girmi?, ancak bu ihale hen?z sonu?lanmam??t?r. G?ney Afrika?da suya eri?emeyen yoksullar?n, ya?ad?klar? hastal?klarda ?l?mlere neden olan ?irket, T?rkiye?de de yeni toplumsal facialar yaratacak rant olanaklar? i?in tetikte beklemektedir.
D?nyan?n ikinci b?y?k su devi Vivendi ise ?zmir-?e?me?de ortaya ??km?? ve sonu?, gene fahi? su fiyatlar? olmu?tur. Vivendi?nin b?y?k orta?? oldu?u CALB?R, 2001?de T?rkiye?deki en pahal? suyu ?e?melilere i?irmi?tir. 2001 y?l?nda metrek?p? ?stanbul?da 400, Ankara?da 330, ?zmir?de 440 olan ?ebeke suyunu ?e?meliler, 1 milyon 100 bin liradan kullanm??lard?r.
Kentsel suyun barajdan belediyelere toptan sat???n?n T?rkiye?deki tek ?rne?i, ?zmit Yuvac?k Baraj? imtiyaz?n?n yap-islet-devret y?ntemiyle bir ?zel ?irkete verilmesidir. Burada da d?nyan?n en b?y?k ???nc? su ?irketi Thames Water sahneye ??kmaktad?r. Thames Water ile iki yerli ?irketin ortakl??? ile kurulan ?ZSU A?, Yuvac?k Baraj? isletmesini 1999?dan ba?layarak 15 y?l i?in ?stlenmi?tir. Ba?lang??ta yap?lan hesaplara g?re baraj, ?retti?i suyun ??te ikisini ?stanbul B?y?k?ehir Belediyesi?ne satacakt?r. Ancak ?stanbul ?SK? su gereksinmesi olmad???n? ve bu suyun ba?lang??ta belirtilenden be? kat pahal? oldu?unu ileri s?rerek su sat?n alma anla?mas? yapmam??t?r. Sat?lamayan su dereye verilmeye ba?lanm??, ancak Hazine bu ticarete kefil olup ?irketin k?r?n? g?vence alt?na ald???ndan bo?a ak?t?lan su i?in ?irkete Hazine taraf?ndan ?deme yap?lmaya devam edilmi?tir.
Ge?en on y?ll?k deneyimler g?steriyor ki su haklar?n?n piyasala?t?r?l?p ?zelle?tirilmesinin sonu?lar? olarak en ?ok g?ze ?arpan bulgu, bir?ok ?lkede ?zel sekt?r?n geli?iyle birlikte artan su ?cretleri.

---

Herkese ?cretsiz, temiz su hakk?

Gana?da insanlar, IMF politikalar? sonucunda gelirlerinin yar?s?n? su alabilmek i?in harcam??lard?r. Paris ve Manila?da oldu?u gibi Jakarta?da 1997 y?l?nda yap?lmas?na ba?lanan ?zelle?tirmelerle su hizmetleri ?ok uluslu ?irketlerin ortakl???na b?rak?ld?. ?irketler be? y?lda yakla??k y?zde 35?lik bir ?cret art?r?m? yapm??lard?. Kazablanca?da t?keticiler su fiyatlar?n?n ?? misli artt???n? g?rm??lerdir. ?ngiltere?de su ve kanalizasyon faturalar? 1989-90 ve 1994-95 y?llar? aras?nda y?zde 67 artm??t?r. Ba?lant? kesintileri ise y?zde 177 artm??t?r.
Bug?n ?e?melerden temiz su akm?yorsa, insanlar ya kirli su i?meye ya da damacana su almaya zorlan?yorsa, kont?rl? saya?lar yayg?nla??yorsa, D?nya Bankas??n?n ?harcama geri d?n???m?n?n? sonucu su faturalar? kabarabiliyorsa, sermaye uluslararas? finans kurumlar?ndan al?nan fonlarla altyap? hizmetlerinin ihalelerini kapmaya ba?lam??sa, tehlike art?k kap?da de?il, i?eridedir. Suyun insanl??a ait ?toplumsal bir mal? oldu?unu; herkese ?cretsiz, temiz su hakk? talebi bug?nden i?lenmeli, suyun ?zelle?tirilmesinin yolunu a?an uygulamalara kar?? m?cadele edilmelidir. Bu m?cadele, yerel kaynaklara kimin sahip olaca??na dair bir kavgan?n da do?rudan bir cephesi olacakt?r. ??nk? ?zel yat?r?mc?lar i?in fethedilecek son altyap? s?n?r? olan su, ayn? zamanda ?do?an?n ve ortak mallar?n da son s?n?r?d?r?.
H?k?metin ??z?m ?nerisi olarak sundu?u paketle suyun kendisi metala?t?r?lmakta ve kamuya ait oldu?u unutulmaktad?r. Kamusal hizmetler kamu niteli?inden ??kar?l?rken, neden vergi ?dedi?imiz sorusu yan?ts?z kalmaktad?r. Kamusal hizmeti vermek i?in se?ilenler, bu hizmetleri al?n?r sat?l?r hale getirmek i?in se?ilmemi? olmal?d?r.
Bir trilyon dolar pazar b?y?kl??? ile ifade edilen su hizmetlerini sa?l?kl? ve g?venli olarak almak, en temel ya?am hakk?m?zd?r. Bizi, yarat?lacak olan pazar?n b?y?kl??? de?il, suya rahat ve g?venli ula?mam?z ilgilendirmektedir. Halk, ekonomik kayg?lardan ba??ms?z olarak temiz su elde edebilmeli; kullan?lm?? su, kullanan?n gelir seviyesine bak?lmaks?z?n ar?t?labilmelidir. Nas?l ki su kamuya aitse, su hizmetleri de ?z? itibari ile kamusal bir hizmettir ve kamuya ait kalmal?d?r.
YARIN: Pembe tablolar ?izenler sorumlulu?u halka y?kl?yor
?ahin Do?an-Ceren Saran