Ucuz yiyecek devri art?k bitti!

ABD?nin ithal petrole ba??ml?l???n? azaltmak i?in ABD Ba?kan? Bush, 2017 y?l?nda 35 milyar varil fosild??? yak?t ?retmeyi ama?l?yor. Amerikal? binlerce ?ift?i ise b?y?k bir vatanseverlikle, ABD?nin m?s?r ?retim ku?a??n? b?y?k bir yak?t tank?na ?eviriyor. Sadece bir y?l ?ncesine kadar bu ?ift?ilerin ?retti?i m?s?r?n ?o?u, hayvan yemine d?n???yor ya da g?da yard?m? olarak ihra? ediliyordu. ?imdi hasat zaman? geldi?ince, hepsi Carleton?daki yeni fabrikaya getirilip arabalarda yak?t olarak kullan?lmak ?zere etanole d?n??t?r?lecek.
Ge?en y?l ABD?de ?retilen m?s?r?n y?zde 20?si etanol ?retiminde kullan?ld?. Peki ne kadar i?e yarad?? ABD?de ara?larda kullan?lan yak?t?n sadece y?zde 2?sini kar??layabildi.
ABD, Avrupa, ?in, Japonya ve ba?ka baz? ?lkeler t?kettikleri otomobil yak?t?n?n y?zde 10?unu veya daha fazlas?n? ?alternatif yak?t? ?retiminden sa?lamay? tasarlad??? i?in, bu ?lkelerde de ve ba?ka ?lkelerde ?ift?iler etanole d?n??t?r?lebilen m?s?r, ?ekerpancar?, palmiye ya?? ?retmeye y?neliyor. Bu da ba?ka tar?msal ?r?nlerin ?retiminin azalmas? anlam?na geliyor. Hindistan h?k?meti, bio-yak?t ?r?nleri i?in 140 bin kilometrekarelik tar?msal alan kullanmak istedi?ini a??klad?. Ayn? ?ekilde Brezilya da, 1.2 milyon kilometrekarelik alan? bu ama?la kullanmay? planl?yor.
G?ney Afrika ise 4 milyon kilometrekarelik tar?msal alan?yla bio-yak?t ?retimi bak?m?ndan ?gelece?in Ortado?usu? olarak g?r?l?yor. Endonezya da, 2025 y?l?na kadar palmiye ya?? ?retiminde Malezya?y? ge?erek bio-yak?t tar?msal alan?n?, 260 bin kilometrekareye ??karmay? hedefliyor.
Bu geli?melerin bir yandan d?nyadaki karbon yay?l?m?n? azalt?p, enerji g?venli?ini art?raca?? di?er yandan da, d?nya g?da fiyatlar?n?n h?zla artmas?na yol a?aca?? tahmin ediliyor. D?nyadaki m?s?r?n ?o?unu, ABD ihra? etti?i i?in bio-yak?t ?retimiyle birlikte m?s?r fiyatlar? 10 ayda iki kat?na ??kt? ve bu?day fiyatlar? da y?zde 50 artt?. Bu tah?llar g?da ?retiminde ve besicilikte de i?lendi?i i?in genel olarak g?da fiyatlar?nda da art?? bekleniyor.
?ngiliz i? dan??manl?k firmas? ?Deloitte? ?al??anlar?ndan Mark Hill durumu, ?Ucuz yiyecek devri art?k bitti. D?nyadaki ?eker, s?t ve kakao fiyatlar?ndaki art?? baz? ?lkelerdeki parekende g?da fiyatlar?n? otuz y?ld?r art?r?yor. Hayvanlar tah?lla beslendi?i i?in et ?retiminin maliyeti de y?kselecek? diye anlat?yor.
G?da fiyatlar?ndaki art?? daha ?ok da d?nyadaki yoksullara zarar veriyor. D?nyadaki 90 milyon ki?i ?u an ABD?den al?nan m?s?rla hayat?n? s?rd?r?yor. Hindistan?daki g?da fiyatlar? ise bir y?lda y?zde 11 artt?. Meksikal?lar?n temel besini olan tortillan?n (bir ?e?id ekmek) fiyat? ?ubat ay?nda 4 kat artt? ve 75 bin ki?i bunu alanlarda protesto etti. G?ney Afrika?da da tah?l ?r?nleri fiyatlar? yakla??k y?zde 17 artarken, ?in b?t?n yeni tar?m alanlar?n? etanol ?retebilece?i tah?llar i?in a?t?.
BM D?nya G?da ?rg?t??n?n tahminlerine g?re bio-yak?t talebi ?? y?l i?inde y?zde 170 oran?nda artacak. OECD?den ayr? olarak haz?rlanan bir rapor da, ?ng?r?len g?da-fiyat oran?n?n gelecek 10 y?lda y?zde 20 ila y?zde 50 aras?nda art?? kaydedece?ini bildiriyor.
Etanole d?n??t?r?len tah?l
T?m bunlar?n yan? s?ra, ?evresel ve sosyal fakt?rlerdeki de?i?imler de d?nya n?fusunun b?y?k bir k?sm?n? yiyecek k?tl??? ve fiyat art???yla y?z y?ze getirecek. D?nyan?n en b?y?k tar?m ?reticilerinin art?k insanlar ve hayvanlar i?in ?retim yapmay? b?rakaca??n? vurgulan?yor. ?klim de?i?iklikleri de, g?da ?reticilerini ?ok zor durumda b?rak?yor. ABD Tar?m Bakanl???, ?k?resel tah?l kaynaklar?n?n bu y?l rekor seviyede d??t???n?, d?nya tah?l ?retiminin bu y?zy?l i?inde sava? d?nemleri d???nda hi? bu kadar gerilemedi?ini? a??klad?.
Washington merkezli ?D?nya G?zlem Enstit?s??nden Lester Brown ise, ?D?nya son 8 y?l?n 7?sinde ?retti?i tah?ldan daha fazlas?n? t?ketti. Afet durumlar? i?in bekletilen tah?l stoklar? ancak 50 g?n yeterli olacak seviyede. G?da krizinin ba?lang?c?n? ya??yoruz. Tah?llar?n g?da ya da yak?t olarak kullan?l?p kullan?lmamas? sorunu kadar kayg? verici bir ba?ka ?eyse ?in?in ve Hindistan??n s?rekli artan n?fuslar?. ??nk? bu ?lkeler art?k eskisi gibi sebze a??rl?kl? yemek al??kanl?klar?n? b?rak?p ?Amerikan? tarz? et ve s?t ?r?nlerine y?neldi; ve bu tarz t?ketim daha ?ok hayvan?n beslenmesi dolay?s?yla da daha ?ok tah?la dayal? hayvan yemi ?retilmesi anlam?na geliyor? dedi.
Su kaynaklar? t?keniyor
?te yandan tah?l ?retimi daha ?ok su kayna?? da gerektiriyor. D?nya G?zlem Enstit?s? yetkilisi Brown, ?D?nya n?fusunun yar?s?n?n kulland??? su kaynaklar?n?n ?izelgesi giderek d???yor. Baz? uzmanlar ve politikac?lar d?nyan?n su kaynaklar?yla ilgileniyorlar, ama ?ok az? su k?tl???n?n yiyecek k?tl??? anlam?na geldi?ini akl?na getiriyor? dedi. D?nyada yap?lan tar?msal ?retimin y?zde 15?i art?k yava? yava? kurumaya ba?layan yeralt? sular?ndan ve nehirlerden kar??lan?yor.
Bilimciler bu manzaraya dair s?rekli alarm veriyor. ?imdiye kadar haz?rlanm?? en b?y?k su ve g?da de?erlendirmesini yay?mlayan d?nyan?n d?rt bir yan?ndaki su uzmanlar?n?n elde etti?i sonu?lar ?rk?t?c?yd?. Uzmanlar raporda, ?d?nyan?n ?u anki su, toprak ve insan kaynaklar? g?z ?n?nde bulunduruldu?unda, gelecekte yeterli yiyece?in ?retilmesinin halen m?mk?n oldu?unu ancak, bug?n varolan ?retim tarz? ile ?evre siyasetinin d?nyan?n ?o?u b?lgesinde kriz yarataca??n?? s?yledi.
?klim de?i?iklikleri sa?nak ya?murlara, tahmin edilemeyen f?rt?nalara, uzun s?reli kurakl?klara ve belirsizle?en mevsimlere de yol a??yor. D?nya G?da ?rg?t??nden Josette Sheeran, ??ift?ilerin art?k hava tahmininde bulunarak ?al??mas?n?n tarihe kar??t???n?? ifade ederek, ?K?resel g?da kaynaklar?, s?rekli de?i?mekte olan bir iklim riskiyle nas?l m?cadele edebilir?? diye sordu. Sheeran ayr?ca, ??klim De?i?ikli?i Paneli?nde, k?resel ?s?nman?n bir sonucu olarak 2020 y?l?nda ya?mura ba?l? tar?m?n yar?ya inece?i s?ylendi. Hasatta y?zde 50?ye yak?n bir azalma bile ?ok b?y?k problemler yarat?r? ifadelerini kulland?.
?te yandan Brezilya Devlet Ba?kan? Luiz Lula Da Silva, ?Yiyecek k?tl???n? b?y?tmeye gerek yok. Yiyecek ?retimi i?in ormanlar?n yok edilmesine de gerek yok. Brezilya?da 320 milyon hektar sulanabilir arazinin sadece be?te biri kullan?l?yor. Bunun da y?zde 4?ten az? etanol ?retiyor... G?da ve enerji aras?nda illa ki bir se?im yapmam?z gerekmiyor? dedi. Kimileri de g?da fiyatlar?ndaki art???n ge?ici oldu?unu ve piyasalar?n buna kar??l?k vermesinden sonra fiyatlar?n d??ece?ini savunuyorlar.
B?y?k sulak ovalarda, etanol ate?i y?kseliyor. Ge?en y?l t?m ABD ?ap?nda 100 tane bile etanol i?letmesi yoktu ve toplam ?retimleri 5 milyar varildi. ?u an 50 tane daha in?a ediliyor ve 300 tane daha da yap?lmas? planlan?yor. Bunlar?n yar?s? bile tamamlansa, k?resel g?da politikas? yeniden yaz?labilir.
(The Guardian?dan k?saltarak ?eviren Burak ?lker)
John Vidal