?? makaral?k foto?raf??lar

Foto?raf?? ?shak Kala?, bu sorunun cevab?n? bulmak i?in biraz da imkans?z? ba?ararak ??rnakl? ?ocuklarla bir ?al??ma yapm??: Sava??n en ac?mas?z y?z?n? g?rm?? ?ocuklara, bir foto?raf makinesi ve ?? makara film verilirse ne olur?
?ocuklara foto?raf e?itimi vererek onlar? ??rnak?? foto?raflamaya te?vik etmi? Kala?. Bu ?al??mada ??rnakl? ?ocuklar?n ?ektikleri foto?raflar, ?FSAK Gen? Foto?raf??lar Festivali kapsam?nda ?stanbul?da sergileniyor. ?ocuklar kendi sergilerine kat?lamasalar da neler yapt?klar?n? anlatmak i?in hocalar? ?shak Kala? burada...

??rnak?ta m? ya??yorsunuz?
Hay?r. Y?ksekova?da ya??yorum ama ge?ti?imiz bir sene boyunca e?imin g?revi nedeni ile ??rnak?ta idim.

??rnakl? ?ocuklar?n ?ektikleri foto?raflardan olu?an karma bir sergi var burada ama onlar burada de?iller; neden?
?ocuklar?n buraya gelmesini ?ok istedim ve bunun i?in u?ra?t?m ama aileleri buna izin vermedi. Bu biraz da oran?n ko?ullar? ve bu ko?ullar?n insanlar ?zerindeki etkileri ile ilgili bir ?ey. Bunu anlamak i?in ??rnak?? bilmek gerekiyor.

Nas?l bir yer ??rnak?
??rnak ger?ek anlamda ya?an?lacak bir il de?il. Yoksulluk ve imkans?zl?klar had safhada. ??sizlik, umutsuzluk, korku var insanlarda. Kelimenin tam anlam? ile bir travma halindeler orada ya?ayanlar. ??rnak, bence savunmas?z ve zavall? bir kent ve insanlar da biraz ya?ad?klar? kente benziyor ne yaz?k ki.

??rnak?ta foto?raf ?ekmek fikri nas?l olu?tu?
??rnak?a giderken akl?mda foto?raf ?ekmek vard?. Bir ??rnak dosyas? haz?rlamak istiyordum. Ama oraya gidince bunun imkans?z oldu?unu g?rd?m. ?lk akl?ma gelen k?m?r ocaklar? idi. ??rnak?ta ?ok say?da k?m?r oca?? var. Ve bu ocaklar insanlar?n ger?ekten ?ok ilkel ko?ullarda ?al??t?klar? yerler. Bellerine ip ba?layarak ve tek bir insan?n ge?ece?i bir kuyuya inerek oradan k?m?r ??kar?yorlar. Bu eme?in ve ald?klar? riskin kar??l???nda ??kard?klar? k?m?r?n kilosu ba??na komik bir para al?yorlar. Ki buralarda s?k s?k ?l?ml? kazalar da oluyor.

Sizi bu sergiye g?t?ren s?re?, haz?rlamak istedi?iniz ??rnak dosyas? ile mi ba?lad??
Evet... K?m?r ocaklar?ndan bahsediyordum. K?m?r, insanl?k d??? y?ntemlerle ??kar?l?yor ve pazarlan?yor. Oradaki geleneksel ili?kiler i?inde ciddi bir rant alan? da olu?turmu? durumda bu ocaklar. Ayr?ca bu k?m?rler sosyal yard?mlar kapsam?nda, yani devletin yard?m vak?flar? ?zerinden yoksul insanlara bedava da??t?l?yor, devlet kurumlar?na da bedava gidiyor. Ve kullan?ld?klar? b?lgelerde ciddi bir hava kirlili?i yaratarak halk sa?l???n? tehdit ediyor. Bu s?re?te ben ne yapabilirim diye d???nd?m ve bu ocaklarda foto?raf ?ekmeye, oralarda ?al??an insanlar? foto?raflamaya karar verdim.

Yapabildiniz mi peki?
B?yle bir ?eyin imkans?z oldu?unu g?rd?m. ??nk? izin alman?z gereken kurumlar var ve bunlar kesinlikle izin vermiyor. ?zin almadan da yapamazs?n?z bu i?i, ??nk? her taraf askeri g?venlik b?lgesi. Yani b?rak?n ocaklar? foto?raflamay?, yanlar?na bile yakla?am?yorsunuz.

?ocuklarla foto?raf ?ekmek fikri bu s?re?te mi do?du?
Evet. Hem ocaklar ?rne?inde oldu?u gibi resmi kurumlar?n engellemeleri hem de sokakta makine ile gezdi?inizde insanlar?n sizden ?ekinmeleri veya farkl? bir ruh haline b?r?nmeleri nedeni ile ??rnak?ta foto?raf ?ekmenin zor oldu?unu g?rd?m. Bu zorlu?u nas?l a?ar?m diye d???n?rken insanlara foto?raf? anlatman?n bu sorunu ??zmede faydas? olaca?? fikrine ula?t?m. Foto?raf nas?l bir ara?t?r, nas?l bir dildir, nas?l anlam katmanlar?ndan olu?ur? Bunlar? insanlara anlatabilece?imi d???nd?m ve yola ??kt?m.

Tek ba??n?za m? ??kt?n?z bu yola?
Belediye ile, Halk E?itim ile, baz? kitle ?rg?tleri ile ve valilik ile g?r??t?m, bu amac?m? a?t?m ama hi?bir kurum veya ki?i, bana yard?mc? olmay? kabul etmedi. Valilik son gitti?im yerlerden biriydi, burada uzun bir u?ra? sonucu ?l K?lt?r M?d?r? ile g?r??ebildim. O da bana aynen ?unlar? s?yledi: ?Sana hi?bir ?ekilde yard?mc? olamay?z.? Bu bir umutsuzluk olu?turdu bende. Foto?raf ?ekmek ve ??retmek istiyordum. Yard?m iste?ime nihayet bir dernekten yan?t geldi. Gen?lik ve K?t?r Evi diye bir kurum. Bu arkada?lar kabul ettiler projeyi. Ve radyolara, yerel yay?n organlar?na ?Temel foto?raf e?itimi kurslar? i?in kay?tlar ba?lam??t?r? ilanlar? verildi.Uzun bir s?renin ard?ndan yirminin ?zerinde ??renci kay?t yapt?rd?. Bir de anmadan ge?emeyece?in birisi var. ??rnakl? foto?raf?? Mithat Bal?k??n ?ok ?nemli katk?lar? oldu bu ?al??mada.

Ve derslere ba?lad?n?z...
Evet. Bir s?re ?ocuklara teorik dersler verdim. Daha sonras?nda konular se?ildi ve foto?raf ?ekimlerine ??k?ld?.

?ocuklar?n makineleri var m?yd??
Elbette ki yoktu. Makineleri sa?dan soldan toparlad?k. Kimi makinelerin g?vdesi bir yerden objektifi ba?ka bir yerden geldi.

Neler ?ekti ?ocuklar? Sizin m?dahaleniz oldu mu?
?rettikleri foto?raflarda sloganc? bir taraf yok, ezber d??? bir bak??lar? var ?ocuklar?n. ?ehri g?rmede, ?ehri okumada yarat?c?lar ve ben asla m?dahale etmedim ?ekimlerde. ?unu ?ekin b?yle ?ekin demedim. Yanlar?nda idim ama kar??mad?m. Onlara, kendi ?ehrinizi kendi insanlar?n?z? kendi sorunlar?n?z? nas?l g?r?yorsunuz, onlar? ?ekin dedim. Kimi kad?nlar? ?ekece?im dedi, kimi gen?leri, kimi d???nleri... Ve ?yle de yapt?lar.
Teorik e?itimden sonra at?lye olu?turduk, karanl?k oda kurduk. Gerekli malzemeleri yine arkada?lardan temin ettim ve ?ocuklar bu at?lyede kendi filmlerini y?kama ve bask?lar?n? yapma ?ans? buldu. Bu, onlar i?in inan?lmaz bir deneyimdi.

?ocuklar makineleri ile soka?a ??kt?klar?nda ??rnakl?lar nas?l kar??lad? bunu?
Bunun ?ehre nas?l bir hareketlilik kazand?rd???n? g?rmeliydiniz. Bir anda ?ehrin g?ndemi oldu ?ocuklar.

?ocuklarda foto?raf? ??rendik?e ve foto?raf ?ektik?e bir de?i?im g?zlemlediniz mi?
Ben belli bir ya? grubunu hedef alm??t?m ?zellikle. Ama?, s?z?n? etti?im travmay? ya?am?? ve halen de ya?ayan ?ocuklar?n nas?l bir hayat?n i?inde olduklar?n? anlamak ve ya?ad?klar? b?lgeyi nas?l alg?lad?klar?n? g?rmekti. Bu ?ocuklar?n foto?rafa dair ?n bilgileri yoktu, foto?raf?n b?yle bir ?ey oldu?unu da bilmiyorlard?. Kad?nlar?, ya?l?lar?n yol kenar?nda ?aresizce oturu?lar?n?, insanlar?n Urfa?dan yola ??k?p koyunlar? ile erzaklar? ile do?uya do?ru gitmelerini, farkl? dinleri foto?rafla g?rme ?ans? yakalad?lar. Bu ?nemliydi. ?ocuklar ilk geldiklerinde sessizce oturuyorlard?, ben saatlerce konu?uyordum. Ama zaman ge?tik?e a??ld?lar. Konu?maya ve soru sormaya ba?lad?lar, bu i?e sahip ??kt?lar.

?ekimlerin ard?ndan foto?raflar gelmeye ba?lad???nda ?ocuklar?n foto?raflar?n? g?rd???n?zde neler d???nd?n?z?
Sonu? benim beklemedi?im kadar iyi idi. ?nan?lmaz g?zel kareler vard?. Foto?raf? bilmeyen bu ?ocuklar?n nas?l olup da b?yle kareler ?ekebildiklerini h?l? anlayabilmi? de?ilim. Bir?ok ?al??ma hem kompozisyon hem kadraj anlam?nda ?ok ba?ar?l? idi. ?zellikle baz? ?al??malardaki kadrajlar, beni ?ok ?a??rtt? ama bunlar? onlarla tart??mad?m. Yorum yapmad?m, sorgulamad?m. Onlara sa?dan soldan toplama makineler ve biri renkli ikisi siyah beyaz ?? makara da film verdim ve onlar da kendi hayatlar?n? foto?raflad?lar. ?nemli olan da buydu zaten.

Son olarak, ??rnak?ta ?ocuklarla bu ?al??may? yapm?? biri olarak size g?re ??rnak?ta ?ocuk olmay? anlat?n desem...
??rnak?ta ?ocuk olmak zordur, ama ??rnak?ta b?y?k olmak daha da zordur.
?ocuk olmak bir y?n? ile ?ans asl?nda. ??nk? b?y?d?k?e nas?l bir ?emberde oldu?unu g?r?yorsun ve bu katman katman art?yor; nas?l bir a??rl???n alt?nda oldu?unu her aya?a kalkmak istedi?inde, her bir ?ey s?yleme giri?iminde bir ?eylere ?arpman?n ac?s?n? ya??yorsun. Evet orada ?ocuk olmak zor ama bu nedenlerle b?y?k olmak bence daha da zor. (?stanbul/EVRENSEL)

---

??? bulur muyuz? diye soruyorlard?...

Ba?lang??ta s?cak bakmad?lar. ??rnak?ta ve b?lgenin bir?ok ilinde insanlar, toplumsal travmalar ya??yorlar. Benim aileleri ziyaretim s?ras?nda bana s?ylenen ?ey ?u: ?Biz ?92-93?lerde ya?ad???m?z olaylar?n korkusunu ?zerimizden atamad?k.? Bu travman?n izlerini zaten siz de konu?urken g?rebiliyorsunuz. Ben de onlara moral olsun diye b?lge insanlar?n?n bir?o?unun benzer s?re?leri ya?ad???n?, insanlar?n evlerini barklar?n? terk etmek zorunda kald?klar?n?, ayr?ca ?ehir ve il?e merkezlerinde ya?ayan insanlar?n yeri gelip evlerine hapis olduklar?n?, a? ve susuz kald?klar?n? anlat?yordum. Bizler bu s?re?leri ya?ad?k diye kendi i?imize kapanmak yerine daha fazlas?n? istemeliyiz, diyordum.
?nsanlar?n temel sorunu, ?ocuklar?n?n gelece?i i?in duyduklar? kayg? tabii ki. Bir?ok aile bana ?unu sordu: ?ocuklar bu e?itimi al?nca i? bulabilecekler miydi? Bunun olmayaca??n?, yapt???m?z?n k?lt?rel bir ?al??ma oldu?unu anlatt?m. Ama kurs ba?lad?ktan sonra g?rd?m ki ?ocuklar?n kafas?nda da bu kurs sayesinde i? bulur muyuz sorusu var hep. Bu da oradaki insanlar?n umutsuz durumlar?n?n en iyi g?stergelerinden birisi bence.

---

?Foto?raf ?ekmek yasak? dediler

?ocuklar ve ben, bir?ok sorun ya?ad?k. ??rnak?ta ?zerinizde her an bask? hissedersiniz zaten. Bir de yan?n?zda bir grup ?ocukla foto?raf ?ekmeye kalkarsan?z, bu bask?y? ?ok daha fazla hissediyorsunuz. Mesela ilk foto?raf ?ekmeye ??kt???m?z g?n ?n?m?zde beyaz bir araba durdu ve arabadan ??kanlar, bize ?Ne yap?yorsunuz, niye foto?raf ?ekiyorsunuz, kimin i?in ?ekiyorsunuz? gibi sorular sordular. Ben elimden geldi?ince bu tip durumlar?n ?ocuklar? korkutmas?n? engellemeye ?al??t?m ve onlara, yapt?kla? i?in yasak olmad???n?, sadece foto?raf ?ektikleri i?in su? i?lemediklerini anlatmaya ?al??t?m. Benzer bir sorun Uludere?de ya?and?. ?ocuklar, g?venlik g??leri taraf?ndan ?evrildiler. Ben yanlar?nda de?ildim, ?ocuklar telefon numaram? vermi?ler bizim hocam?z diye. Beni arad?lar, onlara durumu anlatt?m; ?ocuklarla foto?raf ?al??mas? yapt???m?z? s?yledim. Telefonda benimle konu?an yetkili ki?i ?Bu i? i?in izin almak zorundas?n?z? dedi. Neticede ??rnak merkezde ve Beyt???ebap d???nda t?m il?elerde ?ekim yapt?k. Beyt???ebap?a gitmedik, ??nk? o g?nlerde orada bir may?n patlamas? olay? ya?anm?? ve gencecik iki insan ?lm??t?. ?l?e halk?n? rahats?z etmek istemedik o y?zden.
Taylan ?zg?r Efe