?nsan, bu tasla??n neresinde?

Sunu

AKP H?k?meti?nin, Prof. Dr. Ergun ?zbudun ba?kanl???ndaki 6 ki?ilik bilim heyetine haz?rlatt??? yeni anayasa tasla??, AKP?nin kendi i?inden olu?turdu?u bir komisyon taraf?ndan da de?erlendirildi ve art?k h?k?mete mal olmu? oldu. AKP?nin Anayasa Haz?rl?k Komisyonu?nun s?zc?s? ve AKP Genel Ba?kan Yard?mc?s? Dengir Mir Mehmet F?rat, taslak i?in 3 ayl?k bir tart??ma s?reci ?ng?rd?klerini ve ard?ndan da TBMM Genel Kurulu?na getireceklerini s?yledi. Her ne kadar Ba?bakan Erdo?an, beklenen bas?n toplant?s?nda anayasa tasla??n? genel olarak a??klamak yerine, ?t?rban? ?ncelikle bir konu?ma yapmak ile yetinmi? olsa da, tasla??n tart???lma s?reci h?k?met a??s?ndan da ba?lam?? oluyor.
Biz bu yaz? dizisinde konunun uzman? olan hukuk?ular ve ??retim ?yeleri, tasla??n haz?rlanmas?nda g?r??lerine ba?vurulmayan, ancak asl?nda b?ylesi bir s?recin do?al muhatab? olmalar? gereken odalar, sendikalar, insan haklar? savunucular? gibi geni? bir kesimin g?r??lerine yer vererek, bu s?recin daha verimli de?erlendirilmesine katk? sunmaya ?al??aca??z.
?lk olarak ??retim ?yesi Y?cel Sayman ile ba?l?yoruz. Sayman ile yeni anayasa tasla?? ?zerine s?yle?ti?imizde, o tasla?? b?y?k ?l??de incelemi?ti. S?yle?iye taslakla ve kendi notlar?yla gelen Sayman??n taslak hakk?ndaki de?erlendirmeleri yan?nda kendi getirdi?i ?nerilerin de bu tart??ma s?recine olumlu bir katk? yapabilece?ini umuyoruz.
Sonraki g?nlerde de ba?ka ?nemli isimler bu dizinin konu?u olacaklar.
Ayr?ca gazetemizin yazar? ve avukatlar?ndan, deneyimli hukuk?u Kamil Tekin S?rek, AKP?nin bilim kurulunun haz?rlad??? tasla?? ve ek olarak h?k?metin bu taslak ?zerinde yapt??? d?zenlemeleri inceledi ve yazd?. S?rek?in bu zahmetli ?al??mas?, taslak hakk?nda somut bir fikir edinilmesi bak?m?ndan uzun ve ayr?nt?l? bir bi?imde bu dizide yer alacak. ?te yandan, zaman olarak bir s?n?rlama getirmedi?imiz bu dizi s?recinde, konunun uzmanlar? yan?nda, bu konuda katk? sunmak isteyen kurum temsilcileri ve ki?iler de, bize g?r??lerini ileterek, bu dizinin ayn? zamanda bir ?anayasa forumu?na d?n??mesini sa?layabilirler.
Y?cel Sayman, AKP?nin haz?rlatt??? tasla??n daha ilk maddesinden itibaren insan?, demokrasiyi ve ?zg?rl?kleri s?n?rlad???na dikkat ?ekti

Gazetemizin de yazarlar?ndan olan ?stanbul Ticaret ?niversitesi Hukuk Fak?ltesi ??retim ?yesi Y?cel Sayman, AKP?nin haz?rlatm?? oldu?u tasla?a dair olarak dile getirilen ??nsan? esas alan, ?zg?rl?k?? bir anayasa? iddias?n?n ger?e?i yans?tmad???n? anlatt?. Sayman, AKP?nin tasla??n?n birinci maddesindeki devlet tan?m? yerine, T?rkiye?deki farkl? toplumsal kimlik ve k?lt?rleri de kapsayabilecek bir ?demokratik cumhuriyet? tan?m? yapt? ve bu konuda kendi haz?rlad??? maddeyi de ?neri olarak dile getirdi.

- Y?cel Bey, AKP?nin haz?rlatt??? anayasa tasla??na dair tart??malarda, haz?rlan?? y?nteminden ba?layan ele?tiriler var. Tasla??n, tart??maya a??lmadan haz?rlanm?? olmas? ve haz?rland?ktan sonra tart??maya a??lmas?n? nas?l de?erlendiriyorsunuz?

- Genel olarak bak?ld???nda, yeni bir anayasan?n, usul olarak bu bi?imde haz?rlanmamas? daha demokratik olurdu. Birka? bak?mdan. Birincisi, bir kurul taraf?ndan haz?rlan?yor. Onun ?al??malar? herkese kapal?. O a?amada kimsenin katk?da bulunma hakk? yok. Sonra ortaya bir taslak ??kacak ve onu madde madde tart??acaks?n?z, c?mlesinde oynayacaks?n?z. Hem b?t?nl??? bozulacak, hem de kendi mant?ksal d?zeni ortadan kalk?yor olabilecek. Sonu?ta ortaya konulmu? bir ?er?eve var ve onun i?inde tart??acaks?n?z. Yeni bir anayasa b?yle haz?rlanmaz. B?yle de haz?rlanmamas? gerekir. Uzun bir s?rece yay?lm?? daha geni? kapsaml? bir ?al??ma olsayd? daha verimli olurdu. Herkes de kendi d???ncelerini gerek?eleriyle dile getirme imkan? bulurdu.
?kincisi, daha geni? bir dan??ma kurulu taraf?ndan bir anayasa haz?rlansa o daha yap?c? olur ve halen de bu yap?labilir.

- 16 Eyl?l tarihli Evrensel?deki k??e yaz?n?zda, haz?rlanm?? olan bu tasla??n, insan? temel almad???n? dile getirmi?tiniz. Bunu, taslaktan ?rneklerle biraz a?ar m?s?n?z?

- AKP?nin olu?turdu?u Anayasa Komisyonu S?zc?s? Dengi Mir Mehmet F?rat??n bas?na yans?yan bir a??klamas? vard?. ??zg?rl?k?? ve insan? esas alan bir anayasa? diye say?yor. Ben taslakta insan? nas?l esas ald???n? arad?m ve bulamad?m. ?nsana dair tek bir maddesi var, o da havada kal?yor. D?rd?nc? maddesi, diyor ki; ?Devletin temel ama? ve g?revi, insan haysiyetini korumak, ki?ilerin hak ve ?zg?rl?klerini kullanmalar?n?n ?n?ndeki engelleri kald?rmak ve halk?n, huzur, g?venlik ve refah?n? sa?lamak suretiyle, insan?n maddi ve manevi varl???n?n geli?mesi i?in gerekli ?artlar? haz?rlamak.?
?imdi bu maddeye ??yle bir bakt???n?zda, ?daha ne istiyorsun, insan? esas alm???, diyebilirsiniz ama, benim sorum, neyi esas al?p almad???ndan ?ok nereden hareket etti?i. Burada bir devlet var, bizlerin ?zerinde, dokunamad???m?z, alg?layamad???m?z, ele?tiremedi?imiz bir devlet. O nas?l kurulmu?sa kurulmu?. O devlet bize bu imkanlar? sa?layacak. Peki, insan?n ?zg?rl?kleri, maddi ve manevi varl???n? geli?tirmesini sa?lamay? i?leyi? olarak nas?l yapacak? Birinci maddesinde diyor ki, ?T?rkiye Cumhuriyeti, insan haklar?na dayanan, Atat?rk milliyet?ili?ine ba?l?, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.? ?imdi, insan bunun neresinde?
Peki nas?l olur diye sorarsan?z, ben kendimce bir ?neri haz?rlad?m. Bence insan? temel alan bir anayasan?n birinci maddesi ??yle olabilirdi; ?T?rkiye devleti, vatanda?l?k ba?? ile ait olduklar? ?lke s?n?rlar? i?indeki toplumu belirleyen ve olu?turan, her dilden, dinden ve ?rktan, etnik k?kenden, cinsiyetten bireylerin egemenliklerini, siyasi d???nce, felsefi inan?, mezhep, bedensel ve cinsel benzeri farkl?l?klar?n? koruyarak birlikte huzur ve bar?? i?inde ya?ayabilmek amac?yla kurduklar? demokratik cumhuriyettir.? Dikkat ederseniz, bu insandan hareket eder. Bu toplumu, bireyler olarak bizler olu?turuyoruz. Ve bu toplum i?inde egemenliklerimizi de, g??lerimizi de toplumsalla?t?rarak, bunu bir siyasi yap?ya kavu?turuyoruz ve devlet kuruyoruz. Yani biz var?z burada. Metin b?yle yaz?lsa, herhalde ?ok kavga g?r?lt? ??kart?r ve belli ?evrelerce benimsenmezdi. Ama, insan? temel alan d?zenleme, b?yle bir d?zenleme olabilirdi.
?kincisi, ?insan haysiyetini, maddi ve manevi varl???n? geli?tirmek? gibi asl?nda bir b?t?nsellik i?inde al?nmas? gereken kavramlar?, birbirinden kopararak farkl? ?eylermi? gibi g?steriyor anayasan?n bu maddesi. ?nsan onuru, canl? varl?k t?r? olarak insan?n, bizzat kendini, kendi maddi ve manevi varl???n?, kendi eme?iyle, kendi bilgi birikimiyle, kendi d???ncesiyle, kendi m?cadelesiyle, kendi ?retimiyle geli?tirebilme yetisidir. O zaman anayasan?n ?nce bu yetiyi koruyabilecek d?zenlemeleri getirmesi, sonra insan?n bu yetisini kullanabilmesi i?in ihtiyac? olan ?zg?rl?kleri, haklar? s?n?rs?z bir bi?imde belirtmesi ve bunlar?n bir devlet yap?s? i?inde nas?l kullan?labilece?ini g?stermesi laz?m. Ancak o zaman devletin insan? esas ald??? s?ylenebilir.
YARIN: Y?cel Sayman ile r?portaj?m?z devam ediyor.

---

Haklar ve ?zg?rl?kler s?n?rlanm?? durumda

Taslak, sosyal haklar, ?rg?tlenme ve grev hakk? gibi temel konulara nas?l yakla??yor?

Hepsi s?n?rl?. Eskisine g?re belki baz?lar?nda de?i?iklik var. Ancak, siz istedi?iniz kadar ?temel ?zg?rl?klerin ?z?ne ayk?r? olamaz s?n?rlar? deyin. ?imdi nas?l yapacaks?n?z bunu? T?rkiye?nin bir ge?mi?i var, bu olmuyor. ?imdi baz? ?eyleri uygulamaya b?rak?rken, ?zg?rl?k?? bir tan?m getirmek laz?m.
Ben e?er i?inde ya?ad???m devlette kendi maddi ve manevi varl???m? ifade eden talepleri ?zg?rce dile getiremiyorsam, o zaman nas?l beni esas alm?? oluyor ki?

---

A?HS ileri bir metin de?il

Peki, bu taslak, iddia edildi?i gibi ?zg?rl?k?? m??

- Ben tek tek b?t?n ?zg?rl?kleri okudum. Hepsi s?n?rlanm??. Eski anayasadan fark? ne? Belki s?n?rlamalar biraz s?n?rlanm??. ?Milli menfaatler, ?Kamu d?zeni?, ?Genel ahlak? gibi kavramlar zaten eskiden beri var olan ve ?zg?rl?klerin s?n?rlanmas?na yol a?an nedenler. Gerek?e olarak, Avrupa ?nsan Haklar? S?zle?mesi (A?HS) b?yledir deniyor. B?yle dendi?i zaman zaten ?ok geri bir noktadan ba?lam?? oluyoruz. ??nk?, A?HS 1950?lerin bir ?r?n?. O zaman, Sosyalist Blok?a kar??, ?zellikle Sovyetler Birli?i?ne kar?? olu?turulmu? bireysel ?zg?rl?kleri i?eriyor. Ama Avrupa Konseyi?nin her kurucu devleti a??s?ndan da bir s?n?rlama olana?? veren bir metin. Metnin bizzat kendisi ileri bir metin de?il, ?ok demokratik bir metin de de?il. ?zg?rl?kler a??s?ndan geri bir metin. Ancak, ?zellikle 1980?lerden sonraki Avrupa ?nsan Haklar? Komisyonu ve Mahkemesi?nin verdi?i kararlarla daha ileri bir d?zeye gelmi?tir. Onlar? yok sayarsan?z, geriye kalan metin, anayasa da yapsan?z bir i?e yaramaz. Zaten yaramad??? a??k oldu?u i?in Avrupa ?nsan Haklar? Mahkemesi, bunlar? geli?tirdi, her birine yeni yorumlar getirdi.
?kincisi, ?insan? temel al?r? derken, devlet bi?imi olarak eskisine sad?k kal?nm?? ve bir cumhuriyet oldu?u s?ylenmi?. Cumhuriyete tek ba??na bir devlet bi?imi dedi?iniz zaman bir anlam ifade etmez. Onun alt?n? doldurmak zorundas?n?z. Nitekim dolduruluyor, ?Atat?rk milliyet?ili?ine ba?l?, insan haklar?na dayanan, -insan haklar?n? temel alan demiyor- demokratik, laik bir devlet bi?imi? deniliyor. Yani demokrasiyi devlet bi?imi olarak g?rm?yor ve benimsemiyor bu tasar?. Cumhuriyeti benimsiyor devlet bi?imi olarak. Zaten var olan bir sistem bu. ?imdiye kadar ya?ad???m?z, cumhuriyet ve demokrasi aras?nda zaman zaman gerginlikler yaratan ?eli?kiler ortadan kalkm?? olmuyor. Son se?imlerde de bunu g?rd?k. Demokrasi duruma g?re cumhuriyet i?in bir tehlike olarak g?r?lebilecek. Tan?m, e?er ?zg?rl?k?? olacak ise, o zaman cumhuriyet ile demokrasiyi aynile?tirmesi gerekirdi. ?Demokratik cumhuriyettir? devlet bi?imi dese, b?t?n bu tart??malar ortadan kalkard?. Az ?nce verdi?im tan?m? dikkate al?rsan?z, b?t?n alt kimlik, ?st kimlik tart??malar?n? da anlams?z k?lacakt?r, ??nk? orada birey zaten kendi kimli?i ile vard?r.
Fatih Polat