su perisi’nin güzel yurdu

Allianoi... Su perisinin üzgün güzel yurdu. Türkiye’de herkes artık bu adı biliyor. Çevresiyle birlikte eşsiz bir doğa ve kültür hazinesi olan 1800 yıllık bu mirasın ne yazık ki baraj gövdesi tamamlanan Yortanlı Barajı’nın suları altında kalması söz konusu. Ülkemizde antik kentlerin sulara gömülmesi maalesef alışkanlık haline geldi. Zeugma’dan sonra sırada Allianoi ve Hasankeyf var. Ve “antik kentler sular altında kalmasın” diye çabalayan “Allianoi Girişim Grubu” var, bizler varız...
Bergama’nın 18 km kuzeydoğusundaki Allianoi antik yerleşiminde yapılan kazılar buranın İ.S. 2. yy’dan itibaren “Sağlık tanrısı Asklepios’un yurdu” olarak tanımlanan sağlık merkezi “asklepeion”lardan biri olarak kullanıldığını gösterdi. Allianoi dünyanın ilk hidroterapi (suyla tedavi) merkezlerinden biridir, ilk kaplıcalardan biri. Kaplıcalar insanlık tarihi kadar eski ve de eskitilemeyen bir tedavi yöntemidir. Ülkemiz toprakları üzerinde kaplıcalar sağlık ve tedavi amaçlı olarak binlerce yıldır kullanılagelmiştir, insanlarımızın kaplıca geleneği vardır. Ancak ülkemizde kaplıca tedavisinin geleneksel ve ampirik niteliği pek değişmezken Almanya, Macaristan, Rusya, İtalya gibi ülkelerde bu tedavi yüksek bir kalite standardına ulaşmıştır. Bu ülkeler termal turizmden çok büyük paralar kazanmaktadırlar.

Dünyada iki bin yıllık başka ılıca yok
Doğal sıcaklığı 20 derecenin üstünde olan sulara termal, litresinde 1 gramın üzerinde çözünmüş mineral bulunan sulara mineralli sular diyoruz. Termal ve mineralli sular romatoid artrit, ankilizan spondilit gibi kronik romatizmal hastalıkların yanı sıra nevraljiler, çeşitli cilt hastalıkları, kırık-çıkık sekelleri, idrar yolu ya da kadın hastalıkları gibi hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Kaplıca tedavileri 10-15 günlük kürler halinde olmaktadır. Bu nedenle tedaviye gelen insanlar genelde aileleriyle birlikte gelmekte ve aynı zamanda tatil yapmakta, böylece bölgeye çok para bırakmaktadır. İzmir’deki Balçova termal tesislerinde yılda ortalama 5000 kişi (2000 kişisi yabancı) tedavi olmaktadır. Bu gibi tesislerin yıllık ciroları milyon dolarlarla ifade ediliyor. Üstelik halen kullanılabilir 47 derece termomineralli suları olan Allianoi tek, dünyada böyle ikibin yıllık başka ılıca yok. 2000 yıl öncesinden beri hastalara şifa dağıtan bu ılıca 1992-1996 yılları arasında da il özel idaresi tarafından işletilmiş, hastalara şifa dağıtmayı sürdürmüştür.
Allianoi eğer izin verilirse, halen aktif olan ılıcasıyla insanları tedavi etmeyi sürdürecektir. Allianoi’deki kaplıcaların kullanılması, bölgenin sağlık turizmine açılması, kongre merkezi yapılması hep hayata geçirilebilecek olasılıklardır, hayal değildir. Bu durumlarda yöreye büyük gelir akacaktır. Bu sulama barajının getirisinden kat kat fazla bir durumdur. Zaten günümüzde barajların faydaları tartışılmakta, damlacık sistemiyle sulama önerilmektedir.
Ayrıca Bergama’ya akropolü, asklepionu, kızıl avluyu vb. görmeye gelen turistler halen günübirlik gelmekte, Bergama’da gecelememektedir. Oysa Allianoi de görülecek olduğunda mutlaka bir gece kalınması gerekecektir ki bunun esnafa getireceği geliri düşünün...

Allianoi kaç para eder?
Tüm bunların ötesinde Allianoi’nin değeri parayla pulla ölçülebilir mi? Allianoi kaç para eder? Allianoi bir kimlik. Bizim geçmişimiz. Çocuklarımıza bırakacağımız çok değerli bir miras. Tarihi ılıcası, Roma Köprüsü, çeşmesi ve diğer taşınamaz varlıklarıyla, yerinde korunması, sergilenmesi ve öğünülmesi gereken bir kültür varlığımız.
Kazılarda bulunan el, ayak, bacak figürleri Allianoi’nin şifalı sularının romatizmal hastalıklara iyi geldiğini düşündürmektedir. Bugün yapılan su analizleri de bunu doğruluyor. Ayrıca buluntular arasında çok sayıda bizim bugün kullandıklarımıza benzer pens, küret gibi tıbbi alet olması orada küçük çaplı cerrahi müdahaleler yapıldığını gösteriyor. Günümüzde kaplıca tedavisi kürler şeklinde yapıldığı için kaplıcada alışveriş yerleri, sosyal ortamlar önemseniyor. Romalılar bunu 2000 yıl önce başarmışlar. Allianoi’nin geniş caddeleri, yarımay biçimli çeşmesi, muhtemelen seramiklerin, yiyecek maddelerinin, hediyelik eşyaların satıldığı dükkanları var. Helen ve Roma dönemine ait çok sayıda gümüş sikke, altın sikke, şamdanlar, süs eşyaları bulundu. Asklepios büstü, Hermes başı önemli buluntulardan; ancak kamuoyunda en çok bilinen, Allianoi denince ilk akla gelen “nymphe” yani su perisi heykeli kuşkusuz. Su perisinin göbeğindeki istiridyeden dökülen sularla insanlar şifa bulmuşlar yüzyıllarca. Neden şimdi de bu olmasın? Neden biz bu büyük hazinemizi değerlendirmiyoruz? Düşünün, ikibin yıllık bir Roma kaplıcasında tedavi görmek ne büyük bir ayrıcalıktır. Bırakın da hem bizim yurttaşlarımız hem de dünya insanları bu ayrıcalığın keyfini çıkarsınlar; bu coğrafyada yaşayanlar olarak yaşadığımız topraklarla, büyük kültürel birikimimizle övünelim. Binlerce yıllık Anadolu uygarlıklarının bu birikimleri kendini Anadolu insanında sağduyu olarak gösteriyor; sevecenlik olarak, insan sevgisi, hoşgörü, bilgelik olarak gösteriyor. Bunu bilelim, koruyalım.

Çözümler neden tartışılmıyor?
Budapeşte’de 500 yıllık Osmanlı hamamına bile sahip çıkıp aktif kullanırlarken, biz ikibin yıllık kaplıcamızı sulara gömmeyelim.
Yurtdışına kaçırılan kültürel değerlerimizi geri almak için çok yüksek paralar ödüyoruz ama elimizdeki değeri kendi ellerimizle suya gömüyoruz. Bu nasıl bir çelişkidir? Nasıl açıklanabilir? Mühendislik biliminin bu kadar geliştiği günümüzde elbette çözüm üretmek mümkün. Yeraltı barajı yaparak ya da Yortanlı Barajı’nı taşıyarak Allianoi’yi kurtarabiliriz. Bu çözümler neden tartışılmıyor?
Allianoi’yi suya gömmek, hem tarihsel hem de hukuksal olarak çok büyük bir suçtur. Yüz binlerce yıllık bir süreçten geçerek bize ulaşan bir kültür varlığını yok etme hakkına sahip olmadığımız gibi, bunları gelecek nesillere aktarma sorumluluğumuz da var. Tarihe yok edenler değil, koruyanlar yaşatanlar olarak geçmek için dünya kültür mirası listesine girecek nitelikteki bu kültür varlığının, Allianoi’nin suya gömülerek yok olmasına, sulara boğulmasına izin vermeyeceğiz. Demokratik ve hukuksal mücadelemiz, büyük yanlıştan dönülene kadar sürecektir.
(*)Dr. Allianoi Girişim Grubu eski Dönem Sözcüsü
Oya Otyıldız*