11 Ekim 2009 00:00
Fijide darbe karşı-darbe ve (karşı-)darbe karşıtlığı -2
GÜNÜN YAZILARI
Fijide 1987deki ve 2000deki toplam dört darbeden üçü, Hintli başbakanlara ya da Hintlilerin çokça yer aldığı yönetimlere karşı yapıldı. 2000deki darbenin başı olan Tuğamiral Bainimarama (d.1954), Milliyetçi Başbakan Qaraseyi 2006da yeni bir darbeyle yönetimden aldı. Qarase, sürgüne gönderildi. Gerekçeler boy boy: Yönetimin ırkçı ve rüşvetçi olması; Fiji Hintlilerine yönelik ayrımcılık; 2000deki karşı-darbeyi düzenleyen Bainimarama ve yandaşlarına verilen yargılanmama sözünün tutulmama olasılığı; sivilimsi darbecilere yönelik olarak hazırlanan genel af tasarısı; sivilimsi darbecilere yumuşak davranılması ve onların erken salıverilmesi; hükümetin, kamuya ait olan Fiji kumsallarını Fijili haramilere vererek kumsallarda işletmeleri bulunan Fiji Hintlilerini bunların kiracısına çeviren peşkeş tasarısını Meclisten geçirmek istemesi. Bainimarama, özellikle bu son tasarının geri çekilmesi istedi; yönetim, kabul etmedi.
Bainimarama, Fijili bir İsacı olmasına karşın, Fiji ırkçılığına karşı olması ve Fiji Hintlilerinin haklarını korumak adına verdiği savaşımla tanınıyor. Bainimaramanın iktidarı almasıyla, devlet görevlerinde bulunan Fiji Hintlilerinin sayısı arttırıldı. Öte yandan, Bainimaramayı eleştirenler, kendisinin de bir karşı-darbeci olarak yargılanması gerektiğini ileri sürüyor. Yine de, Tuğamiral, çok sevilgen (popüler). Örneğin, o, yurtdışındayken hükümet onu görevden aldırıyor; ama ordu, buna kesinlikle karşı çıkıyor; bunun üzerine görevden alma kararı geri çekiliyor.
Chaudry, 2000deki sivil darbeden sonra da muhalefet önderi olarak siyasal yaşamını sürdürdü. Milliyetçi başbakan Qarasenin kendisine yönelik uydurma yolsuzluk iddialarına karşı kerelerce iftira ve tazminat davaları açıp kazandı. Chaudry, sivil darbecilerin affedilmesini eleştirirken, buna karşılık, kendisine, 1978de bir yayaya çarpıp kaçarken yakalanıp suçlu bulunup yalnızca 3 gün sonra serbest bırakılması anımsatılıyor. 2007de başbakan olan Bainimarama, Chaudryyi Akçalama (Finans) Bakanı yaptı; Chaudry, 2008de bu görevden ayrıldı; o zamandan beri, Bainimaramayı buyurganlıkla (diktatörlük) suçluyor.
Bainimarama, 1998den beri Fiji Genelkurmay Başkanı, 2007den beri başbakan ve 2006-2007 arasında generk (devlet) başkan vekilliği de yaptı. Getirdiği yeni yasalarla, Fijililiki bir üstkimlik yapmaya ve göçmen olmayanları itaukei (Fijililerin kendi dillerinde kendilerine verdikleri ad), Fiji Hintlilerini ise Hint kökenli Fijili olarak adlandırmayı yaygınlaştırmaya çalışıyor. Bainimaramanın diğer yasalaştırma çalışmaları içinde, Kilise ile Generkin ayrılması; bundan sonra olabilecek darbelerin toplumsal nedenlerinin ve koşullarının ortadan kaldırılması; ordunun güçlü konumunun seçimler sonrasında da sürdürülmesi; tüm okullarda Fijice ve Hintçenin öğretilmesi; generk marşının Fijice, Hintçe ve İngilizce olmak üzere üç dilde yazılması ve Meclisteki budunsal tabanlı koltuk düzeninin kaldırılması var. Bainimaramanın bu çabalarını Katolik Kilisesi ve FEP desteklerken, Fijili İsacıların çoğunluğunun bağlı olduğu Yöntemci (Methodist) Kilise, karşı çıkıyor. Bainimaramanın bu çalışmaları, birçok ilerici tarafından övgüyle karşılanmakla birlikte, katılımcı olmayıp tepeden inmeci olduğu için eleştiriliyor. Fijililerin yaklaşık yarısı bu çabaları desteklerken, diğerleri desteklemiyor. Bainimaramanın önerilerinin ilerleyen yıllarda Anayasada yer alması bekleniyor.
Nisan 2009da Yargıtay, 2006daki darbeyi hukuksuz buluyor; bunun üzerine, Bainimarama, başbakanlık görevinden ayrılıyor. Bir gün sonra, generk başkanı, Anayasayı kaldırdığını ve Yargıtayı görevden aldığını açıklayıp Bainimaramayı yeniden başbakan olarak atıyor. Kimileri, generk başkanının Anayasayı kaldırmasını, yeni bir darbe olarak değerlendiriyor. Nisan 2009da ilan edilen OHALle Fiji gazetelerine sıkıdenetim (sansür) ve özsıkıdenetim geldi. Kimi yabancı gazetecilerin görüldüleri (vize) iptal edildi ve sınırdışı edildiler. Nisan 2009 gelişmeleri nedeniyle, Pasifik Adaları Forumu, Fijinin üyeliğini askıya aldı; BM, Avustralya ve Yeni Zelanda, Bainimaramayı sert bir biçimde kınadı. Yeni Bainimarama yönetimi (2009), seçimlerin 2014te yapılacağını açıkladı. Bu seçimlerde, Hintliler için ayrı koltuk olmayacak; tüm oylar, eşit olacak.
Bainimarama, iyi niyetli olsa bile, önerileri ve bunların üstünden yapacağı değişikliklerle yeni darbelere ve karşı-darbelere zemin hazırlayacak; çünkü katılımcı bir karar alma süreci olmadıkça, değişiklikler kalıcı olamayacak. Fiji Emek Partisi ise, bir Hintli partisi havasından sıyrılmak için daha çok çaba göstermek durumunda. Fijililerle Hintliler arasında, işsizlikte büyük fark var. Toplamda Hintlilerde işsizlik oranı yüzde 7 iken; Fijililerde yüzde 9.8. Aradaki fark, kentlerde daha da açılıyor: yüzde 13.8e yüzde 10.5. Yüksek işsizlik oranı, dünyanın birçok yerinde olduğu gibi, milliyetçiliği besliyor. Bainimarama siyasalarının başarısı, her şeyden önce, insanların aç açık bırakılmamasına bağlı. Yoksa en özgürlükçü anayasa bile karın doyurmuyor sonuçta. (bitti)
Dr. Ulaş Başar Gezgin
Dr. Ulaş Başar Gezgin
Evrensel'i Takip Et