Toprak ve Bereket: Adonis

Anadolu kaynaklı bu efsane; bütün Akdeniz bölgesi uygarlıklarında, dinsel bir inanış olarak etkinliğini tarih boyu sürdürmüştür. Sümer ve Hitit kaynaklı bu toprak ve bereketin simgesi olan Adonis inancı; birçok ozan ve plastik sanatçının; özene bezene işledikleri yapıtlarına büyük bir esin kaynağı olmuştur. Adonis; Suriye'den göç edip Kıbrıs'ı vatanı olarak benimseyen ve oranın kralı olan Kiniras'ın (Kinyras) talihsiz oğludur; çünkü Adonis'in acı yazgısı daha doğumundan önce başlamıştı!..

Adonis'in doğuşu Efsaneye göre Kral Kiniras'ın, Mirra (Myrrha) adında, güzelliği dillere destan bir kızı vardı. Babası bir gün saraydaki dost toplantısı sırasında kızının, Güzellik Tanrıçası Afrodit'ten daha güzel olduğu lafını kaçırdı ağzından. Saray çevresinin söylediğine göre bu sözü duyan Tanrıça Afrodit; öcünü almak üzere Kral Kiniras'a ve hiçbir şeyden habersiz Mirra'ya aşk kıvılcımları gönderdi! Bunun üzerine Kral Kiniros; kızının dadısını da armağanlarla kandırarak, birçok kez, (efsaneye göre on üç kez!), geceleri kızının yatağına girdi!.. Ancak sonunda kızının kendinden gebe kaldığının ayırdına varabilen(!) Kral; utancından ve korkusundan ormana saklanan gebe kızı Mirra'yı öldürmek için, onu her yerde aramaya ve aratmaya başladı! Kızcağız kurtuluşu için tanrılara yalvardı. Durumuna acıyan Baştanrı Zeus, Mirra'yı hemen bir mersin ağacına dönüştürdü. Bir süre sonra da, mersin ağacına dönüşen Mirra'nın kabuğundan bir çocuk dünyaya geldi. Tanrıça Afrodit, Adonis adını verdiği bu güzel bebeğin bakımını üslendi; sonuna dek ona sahip çıktı...

Zeus'un kararı Bir süre sonra da Afrodit; aşkla bağlanıp çok sevdiği bu çocuğa kış aylarında bir zarar gelmesin diye; onu Yeraltı Tanrıçası Persefone'ye geçici olarak emanet etti. Ne var ki bu kez de Adonis'e vurulan Tanrıça Persefone, çocuğu bir daha geri vermek istemedi! Afrodit, arabulucu olması için Baştanrı Zeus'a başvurdu. Sonunda her iki tanrıça; "çocuğun dört kış ayı boyunca yeraltında Persefone'yle birlikte olması; ondan sonraki dört bahar ayını yeryüzünde Afrodit'in yanında geçirmesi ve kalan diğer ayları da çocuğun dilediği yerde kalması" şeklindeki Zeus'un bir önerisi üzerinde anlaştılar. Tez büyüyüp delikanlı olan Adonis, artık Afrodit'in yere göğe sığdıramadığı sevgilisi olup çıktı. O da kış ayları dışındaki bütün zamanlarını artık Afrodit'le birlikte geçirmeye başladı. Haliyle bu durum, Afrodit'in kadim sevgilisi Tanrı Ares'in kıskançlığını ve öfkesini kamçılamakta gecikmedi. Tanrı Ares; ormanda avlanan Adonis'in üstüne bir yabandomuzu saldı ve bu hayvan delikanlıyı ölümcül şekilde yaraladı... Olay yerine tez yetişen Afrodit'in gözyaşlarıyla Adonis'in kanı, bir sel olup akmaya başladı. Ve bu kanlı sel, aktığı bütün yerlerde kıpkızıl çiçeklere dönüştü. Bir Fenike efsanesi de; ormanda sevgilisi Adonis'e doğru koşarken, Afrodit'in ayağına bir diken battığını ve bu yüzden püsküren kanların, çevredeki beyaz gülleri kızıl güllere çevirdiğini söylemektedir...

Mezhep İlk kez Adonis'in mezarının bulunduğu Suriye'nin Biblos yöresinde yayılmaya başlayan Adonis'e tapınma mezhebi; kısa sürede bütün Anadolu'da, İtalya'da ve Atina'da yaygınlaştı. Kıbrıs'ta yabandomuzları, Adonis onuruna kurban edilirdi... Nisan ayında Atina'da onun adına daha değişik törenler düzenlenirdi. Roma çağındaki kutlamalardaysa, Adonis'i temsil eden bir delikanlı; göstermelik olarak ölü döşeğine yatardı: Özellikle aşktan yana başı gülmemiş olan kadınlar; bu ölü döşeğinin çevresinde ağlayıp dövünürler; ağıtlar yakarlardı. Göstermelik Adonis'in dirilmesi için Zeus'a yalvarır yakarırlardı!.. Fenike kökenli olan bu Adonis inancına tapınma törenleri; bazı bölgelerde mevsimlerin özelliklerine göre simgesel olarak kutlanırdı. Örneğin kış mevsimi sonunda yapılan törenler; yeraltında Tanrıça Persefone'nin yanında kalan Adonis'in hemen yeryüzüne dönmesi dileğine uygun olarak düzenlenirdi. Çünkü bu kış mevsimi sonunda Adonis dünyamıza dönüp Afrodit'le buluştuğunda, toprak ve su uyanır; insanlığın sevgiye, barışa ve üretime susadığı umut ayları başlardı...

yatan@ngi.de