‘O gün’ler ve edebiyatta Ermeniler
Metin Aktaş’ın ‘Harputtaki Hayalet’ adlı romanında kan bu uğultular arasında akmaya başlamıştı. Yıllarca bir arada yaşamış köylerin üzerinde tarihin en derin yarası açılıyordu sayfa sayfa. İçinde olduğumuz yüzyıl, kimsenin inkar edemeyeceği bu tarihi yaranın kabuklarına dokunabileceğimiz bir dönem.
Sevda AYDIN
“Gün bugün!
Gün hesaplaşma günü!
Ölüm!.. Ölüm!..
Harput dağlarına Ermniler fedai oldu, toplanın Müslümanlar!..
Ermenilere ölüm!..”
Metin Aktaş’ın ‘Harputtaki Hayalet’ adlı romanında kan bu uğultular arasında akmaya başlamıştı. Yıllarca bir arada yaşamış köylerin üzerinde tarihin en derin yarası açılıyordu sayfa sayfa. İçinde olduğumuz yüzyıl, kimsenin inkar edemeyeceği bu tarihi yaranın kabuklarına dokunabileceğimiz bir dönem.
Şu günlerde süren tartışmalar bu yaranın neden ve kimler tarafından açıldığının etrafında dönüyor. ‘iki taraf da suçlu’, ‘Ermeniler suçlu’, ‘Hayır Türkler suçlu’ gibi asıl nedenlerinden ve sonuçlarından uzaklaşan bir konuma indirgeniyor. AK Parti iktidarının ihtiyaç duydukça gündemleştirdiği vakıf mallarının iadeleri, Ermeniler ve soykırımı üzerine kültürel, tarihsel ve edebi yayınlar ve art arda düzenlenen sempozyumlar konuyu daha geniş çerçevede değerlendirilmesi için takip edilebilecek bir alan sunuyor.
Murat Belge’nin yakınlarda çıkan ‘Edebiyatta Ermeniler’ isimli, Türkiye edebiyatının çeşitli tür ve dönemlere ait incelemesi de bu açıdan önemli bir kaynak sayılabilir. Bu topraklarda yaşanmış bu denli büyük bir katliamın izlerini edebiyat üzerinden sürmek kuşkusuz çok önemli bir niteliğe bürünüyor.
MÜLKİYETİN EL DEĞİŞTİRMESİ
Murat Belge, çalışmasında yaranın edebiyatımızdaki yansımalarının izini sürüyor. Ermeniler ve diğer gayrimüslim halkların Osmanlı ve cumhuriyet edebiyatında nasıl ele alındığının arşivini döküyor ortaya.
Yaşanılan bu süreci ‘kıyım’ olarak tanımlayan Belge, kitabında aynı zamanda ‘mülkiyetin el değiştirmesi’ konusunu da irdeliyor.
Belge’nin incelemesinde Kemal Tahir’in ‘Bir Mülkiyet Kalesi’ de yer alıyor. I. Dünya Savaşının sonlarını anlatan kitapta ‘boş Ermeni evlerinin’ nasıl yansıtıldığını görebiliyoruz.
“(…) Yarılan cephelerden birisinin arkasındaki halk -Kürtler- evlerini barklarını, topraklarını yüzüstü bırakarak sırtlarına sardıkları pis yorganları ve yorganlardan daha pis çocuklarıyla bir gün çıkageldiler... Boş Ermeni evlerine yerleştiler.” (s. 190)
FAVORİ KAHRAMAN: TÜRKLÜK
Pek çok filmin, romanın kahramanıdır ‘Türklük’. Nüfusunun önemli bir bölümü Türk olmayan bir ülkenin edebiyatında bu ‘kahraman’ ortaya çıkar ve ‘savunun’ der. Kötü olan, düşman olan, fuhuş yapan, hep ‘diğeri’dir. Yeşilçam’ın madamlarından, romanların ‘gavur’larına, medyadan, eğitime bu hep böyle gelmiş.
Belge’nin incelediği kitaplarda da aynı yaklaşım söz konusu. Ahmet Günbay Yıldız’ın “Figan” isimli romanını değerlendiren Belge, şöyle yazmış;’kitap, Türkiye’de öteden beri var olan birtakım çizgileri bir araya getiriyor. İster Bizans, ister Rus Çarlığı, ister İspanyol, bizim düşmanımız olan birilerini anlatan bir Yeşilçam filmi geleneğimiz vardır, örneğin. Bu düşmanlar hepsi, her bakımdan, çok fazla kötüdür. Biz de her bakımdan iyiyizdir.”
Kitabın ilk bölümü Birikim dergisinde yayımlamış. Belge, konunun üzerine ulaştığı yeni kaynaklardan yola çıkarak yazmaya devam etmiş ve bu inceleme böylece tamamlanmış. “3 Kemaller”, “Harp ve Kadın” Vedat Türkali, Halil İbrahim Özcan gibi romanlara ve yazarlara değinen incelemesinin son bölümünde Belge, ‘soykırım’ kavramı hakkında da görüşlerini de açıklıyor.
‘Edebiyatta Ermeniler’ Türkiye edebiyatında Ermeniler ve 1915’e dair yapılmış en derli toplu çalışma olmasından oldukça önemli. ama açıkça söylenebilir ki malumun ilanından da çok öteye gidemiyor. Kitapta Türkiyeli Ermeni yazarların olmayışı önemli bir eksikken, ve konuya dair daha kapsamlı incelemelerin yokluğu da okurun beklentilerini boşa düşürüyor.
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
