yeni y?ld?z: video oyunlar?

1990?l? y?llara kadar medya ara?t?rmalar?nda ba?rol? oynayan televizyon, g?n?m?zde yerini yeni bir y?ld?za kapt?rmak ?zere? Yeni y?ld?z da t?pk? televizyon gibi insan taraf?ndan ?retilen, ba??ml?l?k tart??malar?nda ba?? ?eken, b?y?k firmalar?n milyonlarca dolar yat?r?m yapt?klar? ve tabii ki daha ?ok ?ocuklar? etkilemeyi hedefleyen bir sekt?r?n meyvesi: video oyunlar?. Peki, ne var bu oyunlar?n i?inde de bu kadar tart???l?yor, bu kadar para harcan?yor ve bu kadar el ?st?nde tutuluyor?
Bir gencin veya ?ocu?un intihar, cinayet veya ?l?m haberinin hemen ard?ndan alevlenen tart??malarda belirli oyunlar?n i?erdikleri ?iddet, cinsellik ve ger?ek d??? ??eler uzun uzad?ya tart???l?yor. Bu yaz?da as?l ilgilendi?imiz konu bir video oyununun ?ocuklar?n ve gen?lerin ?zerinde b?rakt??? izler ve oyunculara verilmeye ?al???lan alt mesajlar.

Zarar g?r?yorlar
Bilimsel ara?t?rmalar ?iddet i?eren bilgisayar oyunlar?n?n en ?ok ?ocuklar ve gen?ler taraf?ndan oynand???n? ve g?nl?k ya?amlar?n?n b?y?k b?l?m?n? bu oyunlarla ge?iren oyuncular?n gerek psikolojik gerekse fiziksel olarak zarar g?rd???n? g?steriyor.
Oyunlar b?y?k ekipler taraf?ndan son derece ger?ek?i olarak haz?rlan?yor ve bilgisayar, televizyon ve ses sistemlerinin deste?i ile oyuncu kendisini oyunun i?inde hissedebiliyor. Ara?t?rmalar, geli?mi? teknoloji ile haz?rlanan oyunlar? oynayan oyuncular?n, oyun s?ras?nda kalp ritimlerinin eski teknoloji ile haz?rlanm?? oyunlar? oynayanlara g?re daha ?ok de?i?ti?ini ortaya koyuyor.
Bu t?r bir de?i?imin yan? s?ra video oyunlar?n?n etkisi oyun oynand?ktan sonra da devam ediyor. Oyunlar?n g?r?nt?leri oyun bittikten sonra zihinde canl? durmaya devam etti?i gibi oyuncular, y?nlendirdikleri karakterlerin ?zelliklerini ger?ek hayatta uygulamaya ?al??abiliyorlar. ?rne?in uzun s?re sava? i?erikli bir oyun oynayan bir oyuncu oyun bittikten sonra belirli bir s?re halen y?nlendirdi?i askerler gibi konu?abiliyor ve onlar?n yapt??? hareketleri yapmaya ?al??abiliyor. Ayn? zamanda video oyununun bir sonraki b?l?m?ne ge?mek i?in oyunun oynanmad??? zamanlarda planlar?n yap?ld???, sanal karakterlerin bir model olarak al?nd??? da psikolojik ara?t?rmalarda bulunan sonu?lar aras?nda.
?nternet kafelerde veya oyun salonlar?nda arkada?lar aras?nda oynanan oyunlar?n ard?ndan oyun hakk?nda s?regelen konu?malar da etkinin devaml?l???n? sa?l?yor. K?sacas? g?n?n 5-6 saatini video oyununa ay?ran bir ?ocuk ya da gen? i?in video oyunu, sayd???m?z etkilerle birlikte g?n?n 8-9 saatini i?gal edebiliyor.

Ger?ek oyuncular?n oyuncaklar?
G?n?n?n 8-9 saatini ya da uykusundan feragat ederek tamam?n? oyunlara ay?ran gen?ler ve ?ocuklar, dev ?irketlerin hatta ?lkelerin, k?sacas? ger?ek oyuncular?n, oyuncaklar? haline gelebiliyor. ?o?u dev ?irket ve ?lke, oyunlar?n i?eri?ine d??ar?dan bak?ld???nda masumane duran ancak oyuncunun bilin?alt?na i?lemesi zor olmayan mesajlar koyabiliyor. ?rne?in ABD ordusu, son d?nemlerde piyasaya s?r?len sava? i?erikli bir oyunda Irak ve Afganistan i?gallerine kat?lan ger?ek erlerin ve komutanlar?n isimlerinin, y?zlerinin ve kahramanl?k (!) dolu hikayelerinin yer almas?na izin verdi. B?ylece d?nyan?n herhangi bir yerinde herhangi bir oyuncu ger?ekte var olan bir ABD askeri olarak Irak?ta sava?? s?rd?rebiliyor ve sava? seslerine hatta ?l?mlere al??abiliyor. B?ylece yan? ba??ndaki ?l?m olay?na bile sessiz kalabilecek bir ?oyuncu? yarat?l?yor.
Yaln?zca ABD de?il, ?ran ve ?in gibi ?lkeler de siyasi i?erikli oyunlarla, g?tt?kleri siyasi g?r??leri oyunculara dayatmaya ?al???yor. Yine siyasi i?erikli bir oyun olan ?Red Alert? oyun serisinde K?ba veya Irak ?lkelerinden birini se?meniz halinde oyuncuya intihar timleri veriliyor ve bu yolla Irak ve K?ba ile intihar sald?r? timleri aras?nda ba? kuruluyor. ?Call of Duty? adl? 2. D?nya Sava???n? konu alan oyunda ise oyuncu, Almanya?ya kar?? sava?an bir ABD eri oluyor ve oyuncudan ?n?ne gelen her askeri ?ld?rmesi isteniyor. Bu esnada ?len erlerin cesetleri, ger?ek sava? sesleri ve ar?ivlerden al?nan sava? g?r?nt?leri ile her evde 2. D?nya Sava???n?n yeniden ya?anmas? sa?lan?yor ve oyunu oynayan ?ocuklar 2. D?nya Sava???n?n bir Amerikan mucizesi oldu?unu d???n?yor. K?sacas? tarih, video oyunlar? arac?l??? ile yeniden yaz?l?yor.

Reklam pazar?
Sava? oyunlar?n?n yan? s?ra, spor oyunlar?nda dev ?irketlerin reklamlar?n?n yer almas? da pazardan pay kapma ?abas?n?n bir aya??. Oyuncular, spor i?erikli video oyunlar?nda yapt?klar? her ma?ta reklam panolar?ndan ve ?oyuna ger?ek?ilik katma? amac?yla formalara yerle?tirilen reklamlardan ?okuluslu ?irketleri tan?maya ba?l?yorlar.
Motor sporu oyunlar?nda da ger?ekte yap?lmas? ?ok zor olan manevralar?, T?rkiye?de de binlerce YTL kar??l??? alabilece?iniz par?alar sayesinde yapabildi?iniz g?steriliyor. Yasad??? yollarla al?nan par?alar? arabas?na monte eden bir yar????y?, yar??? kazanmas? halinde biti? noktas?nda bikinili k?zlar kar??l?yor. Oyundaki karakterlerin y?zleri ger?ek insanlardan uyarlanan son derece ger?ek?i y?zler. Cinsellik ve adrenalini art?ran semboller ikna ve kabul e?i?ini d???ren etmenler aras?nda yer al?r ve video oyunlar?nda bu t?r etmenlerin ?rneklerini bulmak olduk?a kolayd?r.
Video oyunlar?nda, her ne kadar son teknoloji de kullan?lm?? olsa, bir askerin, bir yar????n?n hatta bir b?y?c?n?n yapabilece?i manevralar oyun ?reticilerinin hayal g??leri ile s?n?rl? kal?yor. Oyun i?erisinde oyuncuya s?rekli verilen belirli komutlar, komutlara uyulmamas? durumunda oyuncunun se?ti?i karakterin ?lmesi ya da oyunun bitmesi, tam da ?okuluslu ?irketlerin istedi?i, t?keten, kendisinden sadece isteneni yap?lan ger?ek t?keticiler haz?rlanmas?na arac? oluyor.

Oyunun s?reklili?i
Piyasan?n devaml?l??? ise ufak oyunlarla sa?lan?yor. Bir oyunda eksik olan bir b?l?m bir sonraki s?r?m?nde tamamlan?yor, yar?m b?rak?lan bir hikaye di?er s?r?m?nde devam ediyor ve ?oyuncu? s?rekli olarak paras?n? yeni s?r?mlere ak?t?yor. Orijinal s?r?mler y?zlerce YTL civar?nda, b?yle bir y?k? kald?ramayacak olan ?ocuklar ve gen?ler i?in de 5-10 YTL aras?nda fiyatlar? de?i?en korsan s?r?mler yard?mc? oluyor.
Oyuncu, korsan s?r?mleri, ya kendi geli?imlerine katk? sa?lamayacak olan yerlerden sat?n al?yor ya da erotik reklamlarla bezenmi? internet sitelerinden indiriyor. B?ylece oyun sistemi ?oyuncuyu? yeni bir sistemin i?ine de sokmu? oluyor.
Harika haz?rlanm??, son teknoloji ile donat?lm?? bir tan?t?m videonun ard?ndan basit bir oyun men?s? ve ba?lang?? tu?uyla girilen yepyeni bir d?nya. Bu ger?ek herkes taraf?ndan kabul ediliyor. ?yle ki d?nyan?n en b?y?k oyun ?reticilerinden biri olan ?Eidos? firmas?n?n bir oyunundan ??kmak istedi?inizde ?Oyundan ??k?p ger?ek d?nyaya d?nmek istedi?inden emin misin?? sorusu ile kar??la?abiliyorsunuz.

Alternatifler sunmak
Video oyunlar?n? da televizyon ve gazeteler gibi anla??lmas? zor, d?zeltilmesi imkans?z bir canavar haline getirip yaln?zca korku uyand?rmaya ?al??mak ise ??z?ms?zl?kten ba?ka bir ?ey de?il. Orijinal kutusu ile al?nan oyunlar?n ?zerinde t?pk? RT?K??n kulland??? sembollerin t?r?nde i?aretler var ve oyunun i?eri?i ile ilgili a??klamalar bulunuyor.
?nternet kafelerde veya evlerde ailesinden uzakla?arak s?rekli oyun oynayan ?ocuklara ve gen?lere ise sab?rla yakla?arak, video oyunlar? yerine yeni alternatifler sunmak, onlar? spora y?neltmek ve bu konuda ?al??an bir uzmanla ileti?imlerini sa?lamak yap?labilecek olumlu i?ler aras?nda. Unutulmamas? gereken di?er bir nokta da her bilgisayar oyununun ?ocu?un ve gencin geli?imini zedeleyecek i?erikte olmad???.

(*)Psikolog
Can Gezg?r*