Kusturika'nın muhteşem dönüşü

Kusturika'nın muhteşem dönüşü
Hilmi Güven-Özgür Doğan src=/resim/b1.gif width=0 height=18> Kara Kedi, Ak Kedi (Black Cat-White Cat)
Yönetmen - Emir Kusturika
Senaryo - Emir Kusturika, Gordan Mihic
Müzik - Nele Karajilik, Vajislav Aralica, Dejo Sparalovo
Oyuncular - Bajram Severdzan (Matko), Florijan Ajdani (Zare), Sabri Sulajman (Grga), Branka Katic (İda), Srdjan Todorovic (Dadan), Zabit Memedov (Zariye)
127 dakika, 1998
Orijinal adı "Crna Macka, Beli Macor" (Siyah Dişi Kedi, Beyaz Erkek Kedi)
"Yeraltı" filminde Sırpları yeterince suçlamadığı için ağır eleştirilere hedef olan, bu yüzden sinemayı bıraktığını açıklamasına ve bir daha film yapmamaya yemin etmesine rağmen Kusturica, şaşalı bir şekilde sinemaya geri dönerek kaldığı yerden devam ediyor. Geçen sene Venedik Film Festivali'nde en iyi yönetmen dalında Gümüş Aslan Ödülü'nü aldığı "Kara Kedi Ak Kedi" filmiyle "sinemaya devam" diyen Kusturica, bu yıl içinde yaptığı en son filmi Beyaz Otel ile de iddiasını sürdüreceğe benziyor.
Kusturica, "Çingeneler Zamanı" filmindeki gibi "Kara Kedi Ak Kedi"de de senaryoyu Gordan Mihic ile birlikte hazırlamış. Ancak Kusturica'nın bu filmde oldukça farklı bir yaklaşım benimsediği açıkça belli oluyor: "Çingeneler Zamanı"ndaki ağırlıklı dramatik öğelerin yerine bu kez, hafif, eğlenceli, ama politik anımsatmalara ve savaş sonrası Yugoslavya'ya atfedilen alegorilere sık yer vermiş. Alabildiğine renk ve müzik curcunasıyla "Çingeneler Zamanı" filminden on yıl sonra kamerasını yine "Çingene"lere çeviren Kusturica, Tuna kıyılarındaki hayatın coşkusunu, doğayı, hayvanları, insanları seven, acıyı, ölümü bile neşeyle karşılayan her türlü olumsuzluğu göğüslerken bile hayatın tadını çıkarmaktan geri durmayan bu insanları anlatıyor. "Çingene"lerin eğlenceli ve matrak yaşamı seyircinin yoğun ilgisini çekerken film, şimdiden reytinglerine girdi.
Ama, Altın Palmiye kazanmasına rağmen beklenilen ticari başarıyı elde edemeyen "Yeraltı"ndan sonra, biraz pazara dönük hazırlanmış bir film olduğu yönündeki görüşler de yok değil.
Film, biri çöp toplama zengini, diğeri çimento fabrikası sahibi iki dede, biri ilk bakışta aşık olacağı bir kızla evlenme umuduyla yaşayan ve dedesinin bulduğu kızları beğenmeyen, diğeri sevdiği kız yerine babasının borcu nedeniyle "bir metre+bir jilet boyundaki" bir kızla evlenmek zorunda kalan iki torun ve bir vurgunla zengin olmayı hedefleyen oğul etrafında gelişen olayları konu alıyor.
Üçkâğıtçı Matko'nun Grga, Zariye ve oğlu Zare'yi, bir tren soygunu için kendi dümenine alet etmesi ve kurnaz Dadan'ın, Matko'yu kıstırıp Zare'yi çirkin kızkardeşiyle evlendirme çabaları anlatan "Kara Kedi Ak Kedi"de, savaş sonrası toplum değerlerinin yıkıntıları içinde olgunlaşan kardeşlik ve aşk üzerine değinmeler ağırlıklı.
Uzun yıllardır görüşemeyen iki eski dost, mafya babası Grga ve Zariye'nin tekrar karşılaşmaları Matko'nun Belgrad-İstanbul hattında bir treni soyma planı sayesinde olur. Eski kuşağı (eski değerleri) temsil eden bu seksenlik delikanlılar torunlarına hayat dersleri vererek, "yeni" değerler içinde yozlaşmalarını önlemeye çalışıyorlar.
Kendisi ile yapılan röportajlarda "politik" film yapmak amacında olmadığını özellikle vurgulayan Kusturica, filmin şamatalı ortamı içinde yoğun politik mesajlar vermekten geri durmamış: ortada dolaşan "Alman" markları, domuzun arabayı eski Yugoslavya haritası şeklinde kemirmesi, "özgürlük" lafının geçtiği sahnelerdeki bağlı insanlar, savaş suçlusu "yurtsever" işadamı gibi.
Filmi, sürekli çatışan değerler ile zıtlıklar üzerine inşa ettiğini ve kendi ifadesiyle "...siyah-beyaz, yaşamın ekstremleri gibi" kurguladığını belirten yönetmen, film boyunca kısa kız-uzun adam, siyah kedi-beyaz kedi, sarı kız-esmer oğlan, güzel (Ida)-çirkin (Uğurböceği), teknoloji-kırsal yaşam gibi çelişkileri ustaca bir araya getiriyor. Kusturica, "Doğal olan şeylere hayranlığımı ve coşkuyu ifade etmek istedim. Trajediden uzaklaşarak hayata, renklere ve ışıklara yöneldim. Dikkat ederseniz ölüler tekrar hayat buluyor.
"Çingene"ler, hayatın her dakikasında coşkularını kaybetmezler. Duygusal etkisi nedeniyle ve ilgi uyandıracağını düşünerek entrikaları ve "Çingene" kitch'ini vurgulamak istedim" diyor. Görüntü yönetmeni Thierry Arbogast' in olağanüstü tekniğiyle, Fellinivari renkli detaylara (arabayı yiyen domuz, etrafta sürekli dolaşan kaz sürüleri, ağaca bağlı çalgıcılar) yer veren Kusturica, sık sık grotesk ögeler kullanarak yaptığı manevralarla, parçalar halinde pop kültürü (rambo, Casablanca, makinalı tüfekler, altın dişler, kasaba lunaparkı, tekno müzik) motiflerini serpiştiriyor. Filmde curcunalı, gürütülü patırtılı komik sahneler düğünde doruğa ulaşır. Uğurböceği'nin (Afrodit) kurmaca evlilikten kurtulması ve kaderine kavuşması, ancak arkasına bakmadan kaçması ile gerçekleşiyor.
"Sahte bir düğünden kaçılabilir, ama kaderden asla", "Ölüm sonsuzdur, ne zaman başlarsa başlasın", "Para ile çözemediğin işi çok para ile çözersin" gibi "Çingene"lerin hayata bakışını anlatan çarpıcı ifadelerin yer aldığı film, batılılaşmış savaş vurguncusu Dadan'ın mağlubiyeti (lağım çukuruna düşmesi) ile sona erer.
Filmin final sahnesinde ise, Dadan'ın pisliğini kazlarla temizlerken Matko'nun ona yardım ettiğini görüyoruz. Yeni kuşağın mutlu sonla biten macerasını izleyen Grga, (boynunda 3 dinin simgesini taşıyan madalyonla), Matko-Dadan yardımlaşmasına atfen Casablanca'da geçen "Sanıyorum bu, yeni bir dostluğun başlangıcı olacak" lafıyla filme noktayı koyar.
Senaryoyu, "Çingene"ler arasında anlatılan bir anektottan esinlenerek yazdığını ve filmi tasarlarken Marquez'i referans aldığını söyleyen Kusturica, "Çingene"lerin renkli dünyasından yola çıkarak, ilahi aşk, ihanet, entrika, ölüm, arkadaşlık, aile bağları, kuşaklar arası çatışma gibi dram klişelerini alıp bunları mizahi, kaotik ve alaylı bir fantazi hamuru içinde yoğuruyor ve sonuçta bol eğlenceli bir film sunuyor bizlere. Kısaca "Kara Kedi Ak Kedi", seyirciyi farklı bir dünyaya taşıyacak ve yaşama bakışını değiştirecek eğlenceli bir komedi, belki de bazılarına "Bir film seyrettim, hayatım değişti" dedirtebilecek sıradışı bir film.