10 Ocak 2016 03:22

‘Meşruiyeti masumiyetten, masumiyeti mağduriyetten türeten’ vicdan ekonomisi

Paylaş

Adnan ÇELİK*

Alman felsefeci Theodor Adorno acı ve ölümün anlatılabilirliği ile ilgili bir yazısında “ölüm acısının çekildiği yerde bunun bir imgeye dönüştürülmesinde, o imgenin kurbanları yok eden dünyanın tüketimine sunulmasında insanı utandıran bir şey var” diyordu. Şimdilerde dehşetli zamanlardan geçtiğimiz Kürdistan’da da insanı “utandıran” bir şeyler olmaya devam ediyor. En korkunç olanı ise, insanların yaslarını bile tutmalarına izin verilmeyen, sokak ortasında katledilenlerin günlerce yerde öylece bekletildiği bir ortamda o ölüm acısı sadece bir imgeye dönüştürülmekle kalınmıyor, o acının çekilmesini mümkün kılan yas ve gömme hakkı dahi engelleniyor.

Devletin 100 yıllık bütün bir şiddet repertuarından damıtılan, kötülük grameri ile çekimlenmiş bu zulüm makamında “abluka”ya alınmış ve bir “varlık ve yokluk” havliyle direnen Kürtlerin DTK, DBP, HDK ve HDP’nin ortaklığında gerçekleşen kongre sonrasında, kolektif bir kimlik temelinde dile getirdikleri, özyönetime dayalı politik statü talepleri (“hastalığı” mı demeliydik!) ise sadece devletin yasal sözcüleri tarafından değil aynı zamanda en azından 2013 yılından beri “çözüm sürecini” destekleyen, bu süreçte kamusal alandaki “arabulucu”, “Kürt dostu”, “demokrat” sıfatlarıyla taçlandırılmış gazeteci, aydın, yazar, aktivist, akademisyen vb. birçok kişi tarafından da reddedildi, mahkum edildi, “ülkenin bölünmez bütünlüğüne” tehlike addedildi veya en hafif deyimle “zamansız” ve “provokatif” bulundu.

Bir kez daha görüldü ki mesele ne zaman Kürtlerin kendi kaderlerini tayin hakkına, yani politik bir statü ile ilgili doğrudan bir talebe gelince “devletlu” Cumhuriyet rejiminde saflar hemen sıklaşıyor. Sabah akşam kavgalı, birbiriyle asla yanyana gelemez dediğiniz neredeyse bütün siyasi partiler, askeri kurumlar ve birçok sivil inisiyatif, gazeteci ve aydın hemen aynı nakaratta buluşuyorlar. “Türkiye Türklerindir” cümlesinde somutlaşan bir “üniter” egemenlik ortaklaşmasıyla tavır netleşiyor.

Bu noktada şunu hatırlatmakta yarar var: Bugün Kürt Hareketi’nin bütün bileşenlerinin ortaklaştığı öz yönetim talebine burun kıvıran gazeteci, aydın, yazar, aktivist, akademisyen vb. kişilerin büyük bir kısmını sadece batının değil Kürtlerin nezrinde de itibar kazanmasını sağlayan, ilk önce maalesef Kürt Hareketi oldu. Aslında meselenin kökleri çok daha öncesine dayanıyor ve Türkiye’deki şiddet rejiminin yarattığı kolonyalist deneyimler bütünü (Egemen Türk öznesi, hak talebine verilen ölüm cevabı, sömürge psikolojisi vb) ile doğrudan ilgili ama bunu bu kısa yazıda tartışmak çok zor olduğu için daha güncel bağlamda ele almaya çalışacağım.

STATÜ TALEBİ VE BİREYSEL HAKLAR

Öncelikle sadece bu bahsettiğimiz “protokol aydınları” değil, Kürt cephesinde de Kürt meselesini egemenlik ve politik statü gibi taleplerle ilişkili bir kolektif kimlik bağlamında değil de, Kürtlerin bireysel olarak maruz kaldıkları devlet şiddeti ve ayrımcılıkların insan hakları temelli bir “hukuk” çerçevesinde ele alınması yaklaşımının çokça alıcısı olduğunu teslim etmek gerekir. Tarihsel kaynakları, Türkiye’nin kuruluşundan beri dayandığı şiddet rejiminin amentüsüne dönüşen birtakım “kırmızı çizgiler”e dayanan bu yaklaşım; özellikle 1990’lı yılların ortalarına doğru milyonlarca Kürdün zorla yerlerinden edilmesi, faili meçhul cinayetler, zorla kaybetmeler vb hak ihlallerinin ardından tamamen kök saldı. Yasa koyucuyu tartıştırmadan, bütün bu devlet cebrini verili hukuk çerçevesi içerisinde değerlendiren ve insanların maruz kaldıkları bu şiddetten kaynaklı mağduriyetlerinin giderilmesini de tamamen bu “hukuk” alanı içerinde tartışan bireysel hak temelli yaklaşım özellikle insan hakları, yerinden edilme, insani yardım gibi temalar etrafında kümelenen sivil toplum ağıyla daha da kurumsallaştı.

Böylesi bir parkurda AKP’nin ilk iktidar dönemlerinde başlattığı geçmişle yüzleşme temelli girişimler, HDP’nin Türkiyelileşme söylemiyle birlikte Kürt Hareketi’nde yaşanan söylem yumuşaması ve özellikle çözüm surecinde Kürt Hareketi’ne yönelik klişeleşmiş önyargıları kırmayı arzulayan “meşrulaşma” fırsatlarını değerlendirme gibi dinamikler bu bireysel hak temelli yaklaşımı daha da güçlendirdi. Kobanê’de YPG saflarında DAİŞ karanlığına karşı savaşırken şahadete ulasan devrimci Paramaz Kızılbaş’ın deyişi ile “meşruiyeti masumiyetten, masumiyeti mağduriyetten türeten”  bakış açısı üzerinden üretilen ve yasa koyucunun hukuk alanına indirgenen hak temelli adalet talebiyle oluşan vicdan ekonomisi “protokol aydınları” için eşsiz bir fırsat sundu.

Özellikle çözüm sürecinde doruğa ulaşan bu ilişkilenme ilk etapta naif ve iyi niyetli bir çabaydı aslında. Amaç toplumsal barış inşasında bu kesimlerin ülkenin batısında da hareketin taleplerini ve HDP projesini aktarmalarını sağlamaktı. Fakat bu dönemde Kürt Hareketi söylem bazında çok tavizler verdi. Örneğin geçmişle yüzleşme temelli 90lar anlatısı Kürt meselesini tamamen vicdana indirgedi. Bu kesimler de hareketin barış masasında muhatap alınmasının verdiği “meşruiyetle” Kürt meselesini egemenlik bağlamından tamamen kopardılar. Devletin geçmişteki suçlarını tamamen vicdani bir yerden eleştirerek, kendilerinin de bugün ayrıcalığını yaşadıkları bağlamı unutturdular. Newrozlarda en ön sırayı onlar kaptı, Kandil’e ilk giden onlar oldu, istedikleri Kürt kurumuyla en rahat bağlantı kuranlar onlar oldu. Hareketin en büyük ceremesini çekenler ve mücadelenin içinde aktif olanlar bile onlar kadar kendi emekleri üzerinden yükselmiş olan hareketin iç gündeminden haberdar değildi. Neyi öğrenmek isteseler kapılar anında ardına kadar açılıyordu. Bir sömürge psikolojisi ile “yeter ki bizi batıya anlatsınlar” modundaydık hepimiz. Gel zaman git zaman “süreç” bozuldu. Devlet her zamanki devlete dönüştü. Bütün bu “protokol aydınları” eski korunaklı alanlarına döndüler. Kendilerinin de asla kaybetmek istemedikleri ayrıcalıkları riske girince Türklük Sözleşmesi’ne yeniden biat ettiler. Bu kesimin, Kürtlerin özyönetim taleplerini açıkça dile getirmeleri ve hendek ve barikatların ardındaki direnişçilerin taleplerini meşru olarak deklare etmeleri ile bu kadar agresifleşmelerinin nedeni tam da Kürtlerin ilk defa doğrudan kendi kaderlerini tayin hakkından bahsetmeleri. Daha ağustosta çatışmalar yeni başlamışken “Selo’yu yedirmeyiz” diyen birçoğu bugün “Selahattin ve HDP bize ihanet etti” modundalar. Çünkü artık Demirtaş şahsında HDP onların diliyle konuşmuyor. Çünkü onların HDP ve Türkiyelileşmeden anladıkları şey bir egemenlik paylaşımı talebi değil, bir vicdan ekonomisi tüketimi idi. Çünkü o vicdan ekonomisinde kendi egemen pozisyonlarını tartıştırmadan yine Kürtler için vicdana çağrı yapmaya devam edebilirlerdi. 100 yıllık bir kolektif kimlik eksenli egemenlik mücadelesini vicdanlarda mahkum etmekle yetinmenin yeterli olacağını düşünüyorlardı. Fakat egemenin kendi durduğu yeri tartışmaya dahil etmeden sürekli ezilenin deneyimine sebep olan bir boş göstereni ima etmesi durumu artık bitti. Ya bu egemen konumlarıyla yüzleşecekler ya da şimdilerde yaşandığı gibi her zamanki saflarına net olarak çekilecekler.

*Adnan Çelik, Antropoloji doktorası, EHESS, Paris / oskizama@gmail.com

1 Akt. Nurdan Gürbilek, SessizinPayı (İstanbul: Metis Yayınları, 2015).

2 Suphi Nejat Ağırnaslı, Halkların Demokratları Kimlerdir? http://istiraki.blogspot.fr/2013/03/halklarn-demokratlar-kimlerdir.html

ÖNCEKİ HABER

Lale Plak: Bir buluşma mekanı

SONRAKİ HABER

Hakikat vicdan haysiyet

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...