G?ZLEMEV

Afrodit, Yunan mitolojisinin hi? ku?kusuz en renkli karakterlerinden biri. A?k tanr??as?? Bembeyaz deniz k?p?klerinin aras?ndan do?up, t?m g?zelli?ini g?zler ?n?ne sererek K?br?s?ta karaya ??kt??? tablo, sanat tarihinde en sevilen, en fazla betimlenen belki de ?yeg?ne? tablodur. Heykelde, resimde, mozaikte tektir bu tablo. Hangi mitolojik ?yk?n?n ?rt?s?n? kald?r?rsan?z kald?r?n alt?ndan mutlaka Afrodit?in ??kt??? da pek bilinen bir ger?ektir.
??nk? odur, kutsal Olympos Da???nda yap?lan ?? g?zeller yar??mas?n? vaat etti?i ?d?lle kazanan ve dolayl? da olsa Troya Sava???n? ba?latan. Odur, a?k tanr?s? Eros?la birlikte en kat? y?rekleri bile yumu?at?p birbirinden ilgin? ?iftler yaratan. Odur, tanr??a olarak ?ok sevilen ve en ?ok ??al??an?. Odur, ad?na say?s?z tap?nak, sunak in?a edilmi? olan. Ve odur, ad?na kurulan kent s?z konusu oldu?unda, tap?naklar? sunaklar? g?lgede kalan.

Afrodisias??n ka?ifi
Ge?en per?embe ak?am? Ala?at??daki Baba (Yadig?r?) Restaurant?ta, ?zmir Afrodisias Sevenler Derne?i?nin y?ll?k yeme?ine gittim. Y?llanm?? a?a?lar aras?nda, ?imenlerin ?st?ne kurulan masalar da yemek yedik, i?kilerimizi yudumlad?k. Arada slayt g?sterisi e?li?inde bir de ?brifing? verildi. Do?rusu iyiden iyiye yararland?m, ?ok ayd?nland?m. Bu arada, dostum, Y?k. M?h. Mimar, Ozan, Yazar Cengiz Bekta???n foto?raf?n? perdede g?r?nce, hakk?ndaki ?vg? dolu s?zleri i?itince heyecanland?m. Ayd?n??n Karacasu il?esine ba?l? Geyre k?y? yak?n?nda yer alan Afrodisias??n bulunma ?yk?s?n? biliyordum. Hani ?yk? ?mal?m?, ama gene de yineleyeyim. 1958 y?l?nda bir foto?raf ?ekimi i?in Denizli?ye giden Ara G?ler, gece yar?s? ?zmir?e d?nerken yolunu yitirir, geceyi g?rd??? ilk k?yde ge?irmeye karar verir. Bir s?re yol ald?ktan sonra bir k?y kahvesine girer. Kahvenin bulundu?u yer Geyre?dir. Kahvenin duvarlar?ndaki heykelleri, mermer i?li masalar? g?r?nce ?a?k?na d?ner ve bunlar? nereden bulduklar?n? sorar. Ald??? yan?t, ?evrede bunlardan daha ?ok oldu?udur. Sabah?n ilk ???klar?yla birlikte b?lgeyi ke?fetmek i?in soka?a f?rlar ve hayranl?kla antik Afrodisias kentini dola??r. ?ekti?i foto?raflar? ilk ?nce birka? arkeologa g?sterir, sonra da Amerika?daki Princeton ?niversitesi?nde g?revli olan Prof. Dr. Kenan Erim?e yollar. Foto?raflar? g?ren Erim, ilk u?akla ?stanbul?a ve hemen sonra da Geyre?ye gelir. Geli?i o geli? olur Erim Hocan?n?

??kart ??kart bitmiyor
Ankara?dan ald??? izinle 1961 y?l?nda kaz?ya ba?layan Prof. Dr. Kenan Erim, 1990 y?l?na, yani ya?ama veda edene kadar yerin alt?nda ne varsa ??karmaya ?al???r. ??kart?r, kendisinden sonra da ??kart?rlar. ??kart?rlar ??kart?rlar, brifing s?ras?nda ??rendi?ime g?re bitiremezler. Y?llard?r kaz?lmas?na ve m?zeler dolusu eser ortaya ??kmas?na ra?men, Afrodisias??n y?zde sekseni h?l? yeralt?ndad?r.
Tap?nak tanr??aya adanm??
Anlad???m kadar?yla, antik kaynaklarda kentin tarihiyle ilgili pek fazla bilgi yok ama, sordum, soru?turdum, Afrodisias??n Babada???n eteklerinde, denizden alt? y?z metre y?kseklikteki bir plato ?zerine kuruldu?unu ??rendim. Hayli b?y?k, kalabal?k ve ?ok geli?mi? bir kent oldu?u ise ku?kusuz bir ger?ek. Slaytlar?n? g?rd???m on bin ki?ilik tiyatrosu, otuz bin ki?ilik stadyumu, be? b?y?k mek?ndan olu?an hamam?, agoras?, zengin kamu binalar? Afrodisias??n ya?am ve k?lt?r seviyesiyle ilgili ?nemli bilgiler sundu bana. Ammaaa? Kentin en ?nemli yap?s?, ad?n? ald??? tanr??aya adanan tap?nakt?.

Ah o h?nz?r deprem
Mitolojide a?k?n, g?zelli?in ve bereketin sembol? olan Afrodit, bu kere iki bin y?l sonra Geyrelilere u?ur getirmi?. Ara G?ler?in ?ekti?i foto?raflar bir anlamda zaman i?inde hem Afrodisias??n, hem de Geyre k?yl?lerinin gelece?ini de?i?tirmi?. Ger?i, 1975?te tarihi alana kurulu k?ylerinin yeri iki bu?uk kilometre uza?a kayd?r?lsa da, k?yl?ler bunu hi? mi hi? dert edinmemi?. Nedenine gelince, Afrodisias?? g?rmeye gelen turistler, onlar i?in ?nemli bir gelir kayna?? olu?turmu?. 1990?lara kadar tar?m ile u?ra?an Geyrelilerin bug?n ?o?u Afrodisias M?zesi?nde ya da kaz?larda ?al??maktaym??. Neolotik ?a?da bu kent, kutsal bir ibadet yeri oldu?u kadar, bir k?lt?r merkezi olarak da bilginlerin ve ??rencilerin u?rak yeri olmu?, Hellenistik d?neme damgas?n? vurmu?. Muhte?em iklimi ve bug?nk? ziyaret?ileri i?in de en b?y?k ?nemi ta??yan mermeri ile ?nlenmi?. Bu mermer kolay i?lenebilir, yo?un, krem renginde, parlak k???k kristallerden olu?mu?, belki de bulunabilece?in en iyisiymi?. Afrodisias, bu nimetlerden sonuna dek yararlanm??. Kurulan heykelt?ra?l?k okulu sayesinde alt? y?z y?ldan daha da uzun bir s?re, var olan en ?nemli heykelt?ra?l?k merkezi olarak tan?nm??. Ta ki, m?thi? deprem kentin refah?n? ve varl???n? sonsuza dek sonland?rana dek...

M?ze mutlaka gerekli
Hen?z altm?? ya??ndayken ya?ama pek zamans?z ?elveda? diyen, ?l?m?ne kadar t?m kariyerini buraya adayan Kenan Erim?den sonra bug?n otoriteler, b?y?k ve ciddi bir sorunla y?z y?zelermi?. 1979 y?l?nda a??lm?? olan eski m?zenin kapasitesinin yetersizli?i nedeniyle, a?a?? yukar? on be? y?ld?r elde edilmekte olan buluntular bir depoda tutulmakta, dolay?s?yla buluntular?n g?zlerden uzak kalmas?na neden olunmaktaym??. Yeni bir m?zenin in?as? ka??n?lmazm??.
Yap?lmas? ka??n?lmaz olan yeni m?ze binas?nda, slaytlardan ve uzman?n sunumundan anlayabildi?im kadar?yla, yap?lanma dikd?rtgen formda bir merkez avlu etraf?nda planlanmakta. Mimari tasar?mlar? haz?r olan m?ze projesinde, alt? sergi salonunun yan? s?ra paha bi?ilemeyen Sebasteion panolar?n?n asl?na uygun bi?imde sergilenebilece?i uzun bir galeri de yer almakta. ?zmir Afrodisias Sevenler Derne?i?nin yeme?inde, masay? payla?t???m dernek ?yelerinden ??rendim ki, bu m?zenin var olmas?yla, Afrodisias??n ?nemi ve zenginli?i hakk?nda ger?ek bir fikre sahip olmak ancak ?m?mk?n? olacak.
Prof. Dr. Kenan Erim ???klar i?inde yats?n
Afrodisias, 1900?lerin ba??ndan beri tarih?i ve gezginlerin u?rak yeriymi?. Gel zaman git zaman kentte amat?r pek ?ok kaz? ve ara?t?rma yap?lm??, ama Afrodisias?? bug?ne getiren hi? ku?kusuz Prof. Dr. Kenan Erim olmu?. 1960 y?l?nda, New York ?niversitesi ad?na kentte kaz? yapmaya ba?layan Erim, ger?ek bir a?kla ba?land??? bu a?k tanr??as?n?n kentinde Aphrodisias kaz?lar?n? g?vence alt?na alabilmek i?in T?rkiye, ABD ve Fransa?da ?yeleri bulunan Afrodisias?? Sevenler Derne?i?nin T?rkiye?deki kuruculu?unu da yapm??. Allem etmi? kallem etmi?, kentteki kaz?lar?n devam edebilmesi i?in gerekli maddi kaynak ve bilimsel ekipman? sa?lam??.

Bir antik kente adanan ?m?r
Kenan Erim, tam otuz y?l?n? bu kente adam??. Kendisini tan?yanlar, bir otuz y?l? daha olsayd? onu da ?oktan g?zden ??karaca??n? s?ylemekte. 1990 y?l?nda ya?ama veda edince, o ?ok sevdi?i kentindeki en g?rkemli yap?lardan birinin, Afrodit Tap?na???n?n da i?inde bulundu?u kutsal alana giri? yap?s? olan Tetrapylon?un yan?na g?m?lerek ?l?ms?zle?mi?. G?n?m?z?n en ?nemli Greko-Romen merkezlerinden biri olarak tan?mlanan Afrodisias??n ke?fedilmesi ve varl???n? halen s?rd?rmesini sa?layan ?l?ms?z Kenan Erim?i, 1987 y?l?nda ?stanbul?da kurulan Geyre Vakf? kurucusu Sevgi G?n?l??, 2002 y?l?nda aram?zdan ayr?lan ?Arkeolojinin Duayeni? Ordinary?s Profes?r Ekrem Akurgal?? ve t?m eme?i ge?enleri o ak?am minnetle and?m. G?n?m?zde kaz? ?al??malar?n? y?r?ten Prof. Smith ve Prof. Christopher Ratte?i de sevgiyle selamlad?m. Bu hazinenin yer ald??? topraklardaki e?siz eserlerin bir an ?nce yer?st?ne kavu?mas?n? arzulad?m. ?zmir?den 230 km, Denizli?den 160 km uzakl?kta bulunan Afrodisias?? en k?sa s?re i?inde ziyaret etmeyi de o gece hemen orac?kta programlad?m.
?st?n Akmen