Adsız ve kimliksiz kadınlar

11 Eylül saldırıları bütün dünyada birçok dengenin değişmesine neden oldu. Ama bu saldırıların 'günahı' ilk olarak Afgan halkının hanesine yazılmıştı. Amerikan yönetiminin saldırılardan Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Taliban rejimini sorumlu tutması; on yıllardır savaş halinde olan Afgan halkı için bir kez daha tank, tüfek ve bomba anlamına geliyordu. Afganistan'ın Amerika tarafından işgal edilmesi ve Taliban yönetiminin iktidardan kovulmasından sonra, en azından başkent Kabil'de görece bir rahatlama olduğu söyleniyor. Gerçi, Taliban rejimini Afgan halkının başına musallat eden Amerika'nın işgalinden sonra da halkın yoksulluk ve yoksunluğundan bir şey eksilmiş değil. Bugün gösterime giren ve gösterildiği festivallerde övgüler alan, yıllar sonra çekilebilen ilk Afgan filmi olan "Osama", Taliban döneminde yaşananlardan bir kesit anlatıyor. Film, hareketli bir kameranın, kadınların iş isteklerini dile getirdikleri bir gösterinin peşine takılmasıyla başlıyor. 12 yaşında küçük bir kız, annesi ve sokaklarda avare dolaşan bir erkek çocuk, Taliban'ın kadınların eylemine saldırısından son anda kurtuluyorlar. Kocasını savaşta kaybeden kadın, kadınların yanlarında erkek olmadan sokaklara çıkmayı ve çalışmalarını yasaklaması nedeniyle hemşirelik yapamıyor. Zaten hastane de kapatılıyor. Bu durum karşısında annenin tek bir çaresi kalıyor. Küçük kızını erkek kılığına sokup, çalışmaya yollamak. Eşinin eski bir dostundan yardım alan kadın, kızını günde bir ekmek karşılığında bir dükkana çırak olarak veriyor. Ama Taliban'ın erkek çocukları, 'eğitim' vermek amacıyla bir araya getirmek istemesi işleri karıştırıyor. Film hakkında söz söylemeden önce, yönetmenin Moskova'da sinema okuduğunu ve Osama rolündeki küçük kızı sokakta dilenirken bulup filmde oynattığını ve filmin Afganistan'daki tek 35 milimetrelik kamerayla çekildiğini de belirtelim.

Adsız ve kimliksiz Film bir anlamda Taliban yönetimi sırasında kimliksizleştirilen ve "Osama" adı altında birleştirilmeye çalışılan kadınların hikâyesi. Küçük kıza, erkek çocuklarla birlikte dini ve askeri eğitim almak için toplandıkları okulda zor durumda kalınca sokak çocuğu ve tek arkadaşı Spandi tarafından "Osama" adı veriliyor ve aslında bütün kamp bu ad altında birleştiriliyor. İlk bölümde, kadınların evlere kapatılmalarının, birçoğunun eşlerini ya da yakınlarını savaşta kaybetmiş olmaları nedeniyle ortaya çıkan sonuçları trajik bir görüntü yaratıyor perde de. Bir dilim ekmek için akşama kadar çalışmak, düğünlerini, sohbetlerini kapalı kapılar ardında ve yalanlar söyleyerek gerçekleştirmek zorunda kalan kadınların; hapisanede kapatıldıkları kafeslerle, evleri arasında hiçbir fark kalmıyor. Küçük "Osama"nın erkeklerle dini ve askeri eğitim aldığı bölümde ise bu büyük trajedi, bir anda komediye dönüşüyor. Hayatı hâlâ oyun olarak algılayan çocuklara yüklenmek istenen bu 'ideolojik' eğitim sırasında yaşananlar trajedinin altını kazıyınca ortaya çıkan komediden de örnekler sunuyor. Son bölümde ise, küçük kızın kimliği giderek kayboluyor ve dramatik bir sonla noktalanıyor.

Bitmeyen hikâye Yönetmen Sıddıq Barmak, bu küçük ve mütevazi filminde etkileyici buluşlarıyla dramatik yapıyı daha da zenginleştirmiş. Küçük çocuklara gusul abdesti almanın öğretildiği sahne tam bir komedi sekansı olarak gerçekleşirken, finalde büyük bir trajedinin parçası olarak kullanılıyor. Bu imge aynı zamanda, bu erkek egemen toplumun iki yüzlülüğüne de gönderme. En etkileyici bölümlerden birisi de, küçük kızın anneannesin anlattığı öykü. Yaşlı kadın, gökkuşağının altından geçip erkek olmak isteyen bir kızın hikâyesini her akşam anlatıyor torununa. Ama torun, her defasında hikâyenin sonu gelmeden uyuya kalıyor. Böylece, 'biraz daha özgür' olmak için erkek olma hayalleri kuran küçük kızın hikâyesi hep yarım kalıyor. Hikâye aslında, Afganistan'ın on yıllardır anlatılan ve bir türlü bitmek bilmeyen acıklı öyküsü de.

Oyuncu yönetimi Yönetmenin en önemli başarılarından birisi de, oyuncu yönetimi. Tamamı amatör olan oyuncuların bekleneni verdiklerini söylemek gerek. Barmak, Osama'yı canlandıran Marina Golbahari'yi sokakta dilenirken bulmuş. Marina daha sonra bir kısa filmde de rol almış ve oyunculuğa devam etmek istiyormuş. Taliban döneminde Pakistan'da sürgüne gitmek zorunda kalan Barmak, şu anda ülkesinin ulusal sinema kurumunun başında bulunuyor ve yeni projelere imza atmak istiyor. Barmak'ın filminde iki batılı kahraman var. Birisi hastanede çalışan doktor kadın, diğeri de bir gazeteci. Filmin Amerikan işgalinden sonra çekildiği göz önüne alındığında Barmak, Amerikalılara şükran ya da nefret duyduğu konusundan bir ipucu vermiyor. Ama, batılılara yüklediği doktor ve gazeteci imgesi; aslında onun beklentilerini de gösteriyor gibi: İnsani yardım ve Afganistan'ın trajedisinin tüm dünyaya duyurulması…

aydemirsenay@hotmail.com