Türkiye tiyatrosunun 2021’i

İsmail AFACAN
İstanbul

Türkiye tiyatrosu 2021’i de pandeminin gölgesinde geçirdi. “Yeni normalleşme süreci”yle birlikte oyunlar seyirciyle buluşmaya başlasa da tiyatrocular pandemi dönemindeki yaralarını saramadı. Devlet desteklerinin yetersizliği, birçok sahnenin kapanmasına ve tiyatro emekçilerinin işsiz kalmasına neden oldu. Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü tarafından özel tiyatroların projelerine yapılan desteğe dair kriter ve şeffaflık tartışması yıl içinde sıklıkla yapıldı. Valilik ve kaymakamlıkların sansür kurulu gibi birçok oyunu yasaklaması ise tepkilere neden oldu.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen “yeni normalleşme süreci”yle beraber ödenekli ve özel tiyatrolar “perde” dedi. Bu zor koşullarda birbirinden güzel oyunlar seyirciyle buluşmaya devam etti.  İzmir Şehir Tiyatrosunun 70 yıl aradan sonra “Azizname” oyunuyla perdelerini açması yılın güzel gelişmeleri arasında yerini aldı. Türkiye’nin 7 farklı bölgesinden 114 özel tiyatroyu temsil eden Kooperatif Birliği Girişiminin kurulması dayanışmayı büyüttü. Tiyatro Kooperatifi Yaz Buluşmalarında 41 gün boyunca 37 farklı tiyatro ekibi, seyircinin karşısına çıktı, pandeminin kasvetli havasını dağıttı.

Tiyatro Kooperatifi Başkanı Iraz Yöntem'le yaptıkları çalışmaları, Dramaturg Eren Aysan’la tiyatro gündemindeki gelişmeleri konuştuk.Aysan “Yaşananlar bir kere daha bize geniş kapsamlı bir Türkiye tiyatro yasasının gerekliliğini ve zorunluluğunu acı acı hatırlattı” ifadelerini kullanırken, Yöntem “Özel tiyatroların çalışma koşullarının ve ihtiyaçlarının gözetildiği yeni bir yasal statü oluşturulması amacıyla araştırmalarımızı ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla görüşmelerimizi sürdürüyoruz.” dedi.

"GÜCÜMÜZÜ DAYANIŞMADAN ALARAK ÇALIŞACAĞIZ"

Tiyatro Kooperatifi Başkanı Iraz Yöntem: Tiyatro Kooperatifi olarak 2021 yılını özel tiyatroların ekonomik, sosyal ve hukuki açıdan güçlenmesi ve sürdürülebilir hale gelmesi için var gücümüzle çalışarak tamamladık. Bildiğiniz üzere, özel tiyatrolar mevcut mevzuat uyarınca tacir statüsünde olan işletmeler. Bu nedenle de üzerimizde ağır bir vergi yükü var. Pandemi sürecinden önce de pek çok özel tiyatroyu zorlayan bu durum, bugün geldiğimiz noktada alanımızı büyük bir tehlikeye sürüklüyor. Bu sebeple, bu yıl mevzuat değişikliği için yürüttüğümüz savunuculuk çalışmalarına odaklandık. Özel tiyatroların çalışma koşullarının ve ihtiyaçlarının gözetildiği yeni bir yasal statü oluşturulması amacıyla araştırmalarımızı ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla görüşmelerimizi sürdürüyoruz.

Ayrıca bu yıl, mayıs 2018’de bir araya geldiğimizden beri hayallerimiz arasında yer alan kooperatif birliğinin kuruluşuna bir adım daha yaklaştık. Türkiye’nin 7 farklı bölgesinde tiyatro alanında faaliyet gösteren sosyal kooperatiflerin dahil olduğu, Aralık 2021 itibarıyla 114 özel tiyatroyu temsil eden Kooperatif Birliği Girişiminin bir araya gelmesi, bize ve çalışmalarımıza güç verdi.

Kooperatif ortağı tiyatrolara yönelik yürüttüğümüz çalışmalara da devam ettik. Öne çıkan projelerimiz arasında 2021 yaz aylarında ilkini gerçekleştirdiğimiz Tiyatro Kooperatifi Yaz Buluşmaları vardı. Pandemi döneminde sahnelerden uzun süre ayrı kalan ve kooperatifimizin ortağı olan özel tiyatrolara alan açmak, ortak çalışma kültürünü güçlendirmek ve her yaştan seyirciyi tiyatronun iyileştirici gücüyle buluşturmak amacıyla kurguladığımız projeyle 41 gün boyunca 37 farklı tiyatro ekibine ev sahipliği yaptık. Etkinlik boyunca bilet satışından, bireysel ve kurumsal desteklerden elde edilen tüm gelir, programda yer alan ve ayakta kalma mücadelesi veren özel tiyatrolara aktarıldı.

Yeni yılda da gücümüzü dayanışmadan alarak çalışmaya devam edeceğiz.

"TİYATRO İNSANA DAİR EN BÜYÜK YATIRIM"

Dramaturg Eren Aysan: Günbegün yoksulluğun sıradanlaştığı bir ülkede, tarihin akıl almaz hızına boyun eğerek nefes almaya çalışıyoruz. Sürekli olarak her sözün büyük harfle konuşulduğu bir iklimde yaşamak adına pedal çeviriyoruz. Öte yandan yaşadığımız coğrafyayı olgunlaştırmakla, iyileştirmekle yükümlüyüz. Daha adaletli bir dünya, daha gelişkin bir ülke, daha duyarlı bir toplum, daha sağlıklı bir çevre ve hayat adına haykırışlarımızın eksik bırakılmaya çalışıldığı bir sistemde yol almaya çabalıyoruz. Her şeye rağmen sanat üreticileri, emekçileri olarak bitmeyen salgın koşullarının sancısını çekiyoruz. Özel tiyatrolarda provalar ve seyirciyle buluşmalar başlamış gibi görünse de eski müzminleşmiş sorunların üstüne uzun süren işsizlik ve parasızlık yüklendi. Ödenekli tiyatrolar sanat adına kendi olanaklarını kullanarak az kişilik oyunlarla izleyici karşısına çıkmak zorunda kaldı. Ama yönetişimsel sorunlar bitmediği için doyurucu bir sezon açılışı mümkün olamadı. Devlet Tiyatroları uzun bir aradan sonra sınav açtı, ama çeyrek kadrolu bir yapı ele alındı. İş güvencesiz, az paralı, itaat üzerine kurulu bir yapılanma desteklendi. Her şeye rağmen 11 yıldır sınav açmamış bir kurum için bu dev bir adımdı. Bütün bu yaşananlar bir kere daha bize geniş kapsamlı bir Türkiye tiyatro yasasının gerekliliğini ve zorunluluğunu acı acı hatırlattı.

​Öte yandan iki yıl önce böyle bir yoksunluk içinde Mersin Şehir Tiyatrosu ve Antep Şehir Tiyatrosu kuruldu. İzmir Şehir Tiyatrosu, sanatçılardan oluşan bir danışma kurulunun hazırladığı çağdaş bir yönetmelikle perdelerini açtı. Önümüzdeki dönemde büyük bir ihtiyaç olan şehir tiyatrolarının kurulması ve canlandırılması adına güçlü bir ateş yakıldı.

Hiç şüphesiz tiyatro insana dair en büyük yatırım. Kültürün bir toplumun inşası olduğu göz önüne alınırsa bize düşünce ve ruh zenginliği biçiminde geri döneceği mutlak! Bizler hâlâ inatla ve romantik bir şekilde ülke adına, tiyatro için yaygınlaşmayı bekleyen faniler olarak, sansür ve otosansür sözcüklerinin boşa çıkarıldığı, işaretlenmiş sanatçılar için ifade verme kapılarının yerine yeni salon kapılarının açıldığı, tiyatro adına sağlam bir yasal zeminle oyuncuların desteklendiği verimli bir yeni yıl diliyorum.