22 Mart 2020 01:12

Acilen, ‘İstihdamı Koruma Paketi’ne ihtiyacımız var

"Salgının neden olduğu ekonomik daralmanın işçiler üzerindeki yükünü hafifletecek bir acil talep listesinin hazırlanması da bu dönemde önem arz ediyor."

Dolar ve maske fotoğrafları Pixabay | Kolaj: Evrensel

Paylaş

İlyas COŞKUN

Gündemin baş aktörü bir süredir koronavirüsü salgını. Salgının insan sağlığına yönelttiği tehdidin altını çizen yetkililer, alınması gereken önlemleri her fırsatta hatırlatılıyor. Salgının dünya ekonomisine olası etkileri ise biraz daha kısık sesle tartışılıyor. Tedarik ağları ile birbirine bağlı dünya ekonomisinin bu süreçten yara almadan çıkmasını kimse beklemiyor.

Doç. Dr. Ümit Akçay, küresel ekonominin bir kriz içinde olduğunu ifade ederken, Prof. Dr. Aziz Konukman salgının dünya ekonomisinde yarattığı tahribatın etkilerini, “kapitalizmin sürdürülüp sürdürülemeyeceği” tartışmasını dahi açacağını öngörüyor. OECD, salgın nedeniyle dünya ekonomisindeki büyümenin 2009’dan bugüne en düşük seviyede gerçekleşeceğini tahmin ederken, Dünya Seyahat ve Turizm Konseyi’nin (WTTC) hesaplamasına göre salgın, turizm ve seyahat sektöründe toplamda 50 milyon kişiyi işsiz bırakabilir. İmalat sektörlerinde de durum iç açıcı değil. Birçok otomobil devi Avrupa’daki tesislerinde üretime ara verdiğini duyururken Türkiye’de ise önce Ford Otosan sonra da Toyota ve Honda üretimlerine ara verdiklerini açıkladı.

Haliyle salgına yönelik otoritelerin ilan ettiği tıbbi önlemler ve işyerlerinin bu tedbirler kapsamında denetlenmesi isteği çok önemli olmakla birlikte, salgının neden olduğu ekonomik daralmanın işçiler üzerindeki yükünü hafifletecek bir acil talep listesinin hazırlanması da bu dönemde önem arz ediyor.

Geçtiğimiz günlerde Cumhurbaşkanı’nın açıkladığı ‘Ekonomik İstikrar Kalkanı’ ise çalışanların beklentisini karşılamaktan çok uzak. Zira paketle ilgili yapılan haberlerde sadece işveren örgütü temsilcilerinin yorumlarını ve memnuniyet açıklamalarını görmemiz, işçiler adına somut ve sevindirici bir önlemin pakette yer alınmadığına güçlü bir işaret.

SALGINA KARŞI SENDİKALARIN TAVRI

Acil talep listesinin hazırlanmasında elbette sendikaların rolü ve yapabilecekleri belirleyici olacak. İşsizliğin, güvencesizliğin, kayıt dışı çalışmanın yüksek olduğu, iş cinayetlerinin gündemden düşmediği ülkemizde örgütlü bir güç olarak sendikaların söyledikleri ve söylemedikleri, salgının faturasının emekçilere yansımasını tartışmasız belirleyecek.

Bu anlamda aşağıda paylaştığımız bir dizi örnek, Türkiye’deki sendikalar için bir kalkış noktası olabilir.

İlk örnek DİSK Uluslararası İlişkiler Müdürü Kıvanç Eliaçık’ın dünya ölçeğinde sendikaların tedbirler konusunda ne gibi adımlar attığını paylaştığı yazısı. Yazıdaki şu kısım önemli: “Kamboçya hükümeti, Kamboçya Sendikalar Konfederasyonunun talebi üzerine iflaslara ve kitlesel işten çıkarmalara çare olmak için virüs nedeniyle sıkıntı yaşayan şirketlere vergi muafiyeti getireceğini açıkladı. Açığa alınan işçilerin ücretlerinin yüzde 60’ı, kısmi hükümet desteğiyle ödenecek.”

Diğer örnekler ise Avrupa’dan. Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) Twitter hesabından yaptığı açıklamayla, salgının neden olduğu üretimdeki aksamalara karşı sendikaların, istihdama dair aldığı koruyucu önlemleri paylaştı.

Örneğin İsviçre’de konaklama sektöründe yeni imzalanan toplu iş sözleşmesine göre işçi ücretlerindeki işveren payının yarısını devlet üstlenecek, çalışanlar ücretlerinin yüzde 90’ını alacak ancak normal çalışma sürelerinin sadece yüzde 40’ı kadar çalışacak.

Diğer ülkeler ve alınan tedbirler ise şu şekilde:

  • Avusturya Sendikalar Konfederasyonu’nun (ÖGB) çağrısı ve işveren örgütlerinin de desteğiyle hükümet, ‘iş ve istihdamı korumak’ amacıyla bir dizi tedbir aldı. İşçiler, kısa süreli çalışacak olmalarına rağmen ücret ya da maaşlarının yüzde 80-90’ını almaya devam edecekler. Çalışma saatinin azaltılmasıyla salgının yayılma ihtimalini düşüren bu kararı ÖGB Başkanı, “Böylesi olağanüstü durumda bile çalışanların yaşam maliyetlerini karşılamalarını ve kiralarını ödeyebilmelerini garantiye alıyoruz” sözleriyle destekledi.
  • Letonya’da hükümetin desteğiyle İşverenler Konfederasyonu (LDDK) ve Özgür Sendikalar Konfederasyonu (LBAS) bir araya gelerek ülkede salgının yayılmasını önlemek adına bir dizi tedbir üzerinde uzlaştı. Tedbirler içinde en göze çarpan madde, hastalık izni ödemesinin yüzde 100’ünün devlet bütçesinden karşılanacağı yönündeki taahhüt oldu.
  • Hollanda’da sendika, işveren örgütleri ve hükümet temsilcilerinin yer aldığı “Birlik ve Kararlılık” komitesi kuruldu. Komite, ‘Korona Acil Durum Fonu’ kurulması için hükümetten talepte bulundu. Esnek çalışma biçimleriyle istihdam edilen çalışanların fondan yararlanması amaçlanırken ayrıca likidite sorunu yaşayan şirketlerin, çalışanlarının ücretlerini ödeyebilmeleri için fonu kullanabilmesi de düşünülüyor. Komite, fonun bütçesini ise devletin karşılamasını talep ediyor.
  • Salgın nedeniyle olağanüstü hâl ilan edilen ve tüm özel sağlık hizmetlerinin kamu denetimi altına alındığı İspanya’da ise sendikalar ve işveren örgütleri, üzerinde uzlaştıkları bir dizi önlemi hükümete sundu. Talepler listesinde kısmi işsizlik önlemleri, sosyal güvenlik primi indirimi, vergi indirimi gibi bir dizi madde yer alıyor.
  • Norveç’te ise salgın nedeniyle 20 güne kadar geçici işten çıkartmalarda işçiler tam maaş almayı sürdürecek. Ülkede işsizlik yardımının miktarı artırılırken yardımı almak için gereken bekleme süresi de iptal edildi. Ayrıca kendi hesabına çalışanların da tazminat alabilmesi sağlandı.
  • Danimarka’da ise eğer şirketler süresiz işten çıkartmalardan kaçınırsa, işçiler kısa süreli işten çıkartma süresince ücretlerinin yüzde 90’ı kadarını alabilecek.
  • İtalya’da sendikalar ve işveren örgütleri, işyerlerinde salgının yayılmasını önlemek için ücretli izin de dahil bir dizi önlem üzerinde uzlaştı.

İşçi-işveren taraflarının üstlendiği ‘fedakârlık’ düzeyinin, verili dönemdeki sınıflar arası ilişkilerin düzeyiyle bağlantılı olduğunu atlamadan verilen örneklerde kimi ortak noktaların olduğunu söyleyebiliriz: Salgının ekonomi alanındaki tesirini azaltacak şekilde devletin işçi-işveren ilişkisinde üstlendiği sorumluluğun artması, istihdam kaybını azaltacak önlemler ve endüstriyel ilişkilerde sendikaların kaçınılmaz rolünün tekrar hatırlatılması. Ne yazık ki ülkemizde ekonomi alanında alınan ilk tedbirler, özellikle son iki ortak noktayı kapsamaktan çok uzak.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi verilen örnekler ülkemizdeki sendikalar için bir kalkış noktası olabilir. Mücadeleyi de kapsayan bir müzakere biçimiyle, ülkemizde alınacak tedbirlerin daha kapsayıcı ve işçi sınıfı lehine olması imkânsız değildir. Peş peşe işten atma ve ücretsiz izne gönderme haberlerinin geldiği ülkemizde sendikaların da bir dizi talebi gündeme getirmesi, bu talepler için işveren ve hükümet ile görüşmeler gerçekleştirmesi, üretimden gelen gücünü kullanması, sosyal medya kampanyaları düzenlemesi, vs. faydalı olacaktır. Ancak sadece işçiler göz önüne alındığında genel sendikalaşma oranının yüzde 13, toplu iş sözleşmesi kapsamındaki çalışan sayısının ise çok daha düşük olduğu ülkemizde çoğunluk sendikal haklara sahip olmadan ve çok daha güvencesiz koşullarda çalışmaktadır. Bu nedenle sadece üyelerinin değil, işçi sınıfının tamamının çıkarlarını düşünen ve en geniş desteği kazanabilecek bir acil talep listesi, sendikaların muhtemel pazarlıktaki elini güçlendirecektir.

MUHTEMEL TALEPLER

  1. Salgının Türkiye’de de görüldüğünün ilan edildiği 11 Mart tarihi itibarıyla tüm işletmelerde işten atmalar yasaklanmalıdır.
  2. Asgari ücretlilerin toplam çalışan sayısı içindeki payı düşünüldüğünde, çalışanların aile bütçelerinin bu süreçte daha fazla yıpranması engellenmek adına asgari ücret üzerindeki Gelir ve Damga Vergileri salgın boyunca alınmamalıdır.
  3. İşsizlik Sigortası Fonu’nun kullanımı sendika temsilcilerinden oluşan bir komiteye devredilmelidir. İşsizlik fonunun yararlanma miktarı ve süresi artırılmalı, fondan yararlanmak için gereken şartlar asgari seviyeye çekilmelidir.
  4. Virüsün işyerlerinde yayılma riskini azaltmak için haftalık çalışma süresi en azından salgın süresince haftalık 30 saate düşürülmelidir.
  5. Çalışma mevzuatındaki ücretli izin süresi çalışanlar lehine revize edilmelidir.
  6. Devletin 2020 bütçesi revize edilmelidir. Bütçede pay ayrılmış ancak ivediliği olmayan tüm yatırım planları (Kanal İstanbul gibi) yıl sonuna kadar ertelenmelidir. Yap İşlet Devret modeliyle inşa edilen köprü ve otoyol projelerine ödenen garanti ödeme tutarları da salgın boyunca ertelenmelidir. Bütçede yapılacak tasarruf sayesinde elde edilecek tutar salgınla mücadele için sağlık alanındaki gerekli yatırım ve harcamalara ayrılmalıdır.
  7. Tüm işçi ve işsizlerin kredi ve banka borçları salgın sürecinde faizsiz bir şekilde ertelenmelidir. Bu borçların salgın sonrası yeniden yapılandırılması sağlanmalıdır.
  8. Tüm işçi ve işsizlerin elektrik, doğalgaz, su ve İnternet gibi temel ihtiyaçları salgın boyunca ücretsiz olarak karşılanmalıdır.
  9. Salgınla mücadelede ev ve işyerlerinde hijyen büyük önem arz etmektedir. Bu nedenle tüm temizlik, hijyen ürünleri ve dezenfektanlardaki KDV oranı salgın boyunca sıfırlanmalıdır.
  10. Çocuklu ya da hasta, yaşlı bakımından sorumlu olup da çalışan kimselere ücretli izin verilmelidir.
  11. Evden çalışmaya devam eden çalışanların ücretleri ve varsa yemek yardımları işverenler tarafından tam olarak ödenmeye devam edilmelidir.
  12. İşsizlerin Genel Sağlık Sigortası (GSS) borçları affedilmeli ya da bir yıl süreyle ertelenmelidir.

Takdir edersiniz ki işçilerin gündemi kadar sermaye çevrelerinin de bir gündemi ve ajandası var. Sermayedarların bu krizden yara almadan kurtulmaları için alınan ilk önlem açıklanan ekonomi paketi oldu. Bu tür imtiyazların devam edeceğini ve ekonomik faturanın yine emeği ile geçinen bizlere kesileceğini geçmiş tecrübelerden çok iyi biliyoruz. Öyleyse vakit kaybetmeden yaşanan ve yaşanması muhtemel mağduriyetlere karşı acil talep listesinin hazırlanması, Türkiye işçi sınıfının ve onun örgütlerinin temel önceliğidir.

ÖNCEKİ HABER

İtalya 'da zaruri faaliyetleri olmayan tüm işyerleri kapatılıyor

SONRAKİ HABER

Kısa Çalışma Ödeneği başvuruları yarın başlıyor

Sefer Selvi Karikatürleri
Evrensel Gazetesi Birinci Sayfa
Evrensel Ege Sayfaları
EVRENSEL EGE

Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...