Kürt şiirinin Şêrgele'si: Arjen Arî

Süleyman ATALAY

Diyarbakır

Modern Kürt şiirinin öncüsü şair Arjen Arî 1956 yılında Mardin'in Nusaybin ilçesinin Çalê köyünde doğdu. Nusaybin'de ilk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra 1979'da Diyarbakır Eğitim Ensitüsü Türkçe bölümünü bitirdi. Arî'nin ilk şiiri 1979 yılında Tîrêj dergisinde yayınlandı. 12 Eylül darbesi sonrası İsveç'te, daha sonrasında Türkiye'de ve Kürdistan Bölgesi'nde yayınlanan çeşitli dergilerde şiirleri yayınlandı. 2004'te Kürt Yazarlar Birliği'nin kurucuları arasında yer aldı. Ramûsan min veşartin li geliyekî(Öpücükler gömdüm bir vadiye), Ev çiya rûspî ne(Alnı aktır bu dağların), Destana Kawa(Kawa Destanı), Gorî û bindest(Fedakar ve mazlum), Kulîlkên be'îvan(Badem çiçekleri), Efendîno (Efendiler), Çil Çarîn(Kırk Dörtlük), Şi'ir u Sinor(Şiir ve Sınır), Eroûtîka, Şérgele(Aslan parçası), gibi daha birçok eseri Kürt edebiyatına kazandırdı. Arjen Arî, Kürt şiirinin tarihsel geçmişini ve birikimini aktaran Bakûre Antolojiya Helbestê adlı Kürt edebiyatı antolojisini de hazırladı. Kanser nedeniyle 2012'de Diyarbakır'da hayatını kaybetti.

Arjen Arî 'yi şiir yazmaya iten nedenlerin başında o yıllarda Nusaybin'de çıkan olaylar sonucunda askerlerin hemen hemen bütün Nusaybinlileri topladığını hatta namaz esnasında bile yakalarından tutup götürdüklerini görünce bunlarla ilgili birkaç dörtlük yazma ihtiyacı duyup, bölgede yapılan zulmü ortaya sermek istemiş. Dönemin getirdiği baskı ve şiddet onu yıldırmamış aksine daha da güçlendirmiş ve o günleri atlatarak şiirleri bugüne kadar gelebilmiştir.

ARJEN ARÎ'NİN KÜRT ŞİİRİNDEKİ ÖNEMİ

Arjen Arî modern Kürt şiirinde yer edinmiş, tarzını oluşturmuş birkaç şairden biridir. Kürt şiiri için klasik ile modern şiirin harmanlandığı bir kaynaktır. Şiirleri aslında Kürt şiiri için bir köprü gibidir. Melayê Cizîrî, Melayê Batê, Feqiyê Teyran, Ehmedê Xanî derken ve son dönem için Cegerxwîn ve Fêrikê Ûsiv gibi şairlerden sonra, Kürtlere serbest şiiri sevdiren ve bu geçişi hızlandıran birkaç şairden biridir. Rojen Barnas, Qedrî Can gibi şairlerle birlikte serbest şiirde, Kürtçe şarkılarda yer bulmuş ve asıl uğraşı şiirin yanı sıra öykü ve eleştiri tarzında da eserler kaleme alarak Kürt edebiyatına zenginlik kazandırmıştır. Kendine özgü şiir dili, üslubu vardır. Kıyıda köşede kalmış onlarca kelimeyi gün yüzüne çıkartmıştır. Arî, şiirlerinde, toplumsal ve ulusal değerleri işleme, sorgulamayla kimlik bilinçlendirme çabası içerisinde olmakla beraber bir nevi dağ başında isyan ateşi yakar.

Yaşadığı coğrafyanın, kirli bir savaşta nasıl bir viraneye döndüğünü, insanlarla beraber diğer canlıların ve doğanın tahrip edildiğini ve halkının yüzlerce yıllık trajedisi ve yaşadığı zorlukları duru, açık ve anlaşılır bir dille anlatır. Şiiri sokaklara, dağlara, toplumun derinliklerine yerleştirirken, direnirken, mücadele ederken umutla beraber dizeleri de daima yanı başındaydı. Kimi zaman zindanda, kimi zaman sürgünde. Ama şikâyeti bunlara değildi, karanlığa ve savaşlaraydı asıl şikâyeti. Arî'nin şiirlerinde benim, senin, hepimizin umudu vardır. Oluk oluk insanın, bütün heybetiyle insan kanının akıtıldığı dağlarda, ovalarda, vadilerde umudun öpücüklerinde saklıydı onun şiirleri. Siz onu okurken damarlarınızda yaşama sevincinin ve sevginin nehirleşerek aktığını hissedersiniz. 

Ölümünden önce çeşitli yayınevlerinden okur karşısına çıkma olanağı bulan eserleri geçen yılla birlikte dokuz eserlik bir divan şeklinde SOR kitap tarafından yeniden düzenlenip Kürtçe olarak okura sunuldu. Ölümünden bugüne her yıl adına şiir yarışması düzenlen Arî şiirleriyle genç yazarlara ışık tutmaktadır. Kürt edebiyatına katkıları ve özellikle şiir dalındaki Kürt dili ve edebiyatına getirdiği yeni, modern solukla, aydın sorumluluğuyla her zaman sevgi ve saygı ile anılacaktır.

*Şêrgele: aslan parçası, yiğit, kahrama

Gelecek güzel günlere olan umudunu hiç yitirmeden, direnerek ve bunu doğayla harmanlayarak kendine özgü şiirsel bir dille kaleme aldığı onlarca şiirinden biri;

Umut (Hevî)  

Bir yanım donuyor soğuktan 

Dağ sarp bir kale, zaman sarp

Umudum kar altındaki tomurcuktur benim

Yeşerdi yeşerecek

Ve kar düşüyor, düşüyor…düşüyor!

Yağ ey kar

Diren ey tomurcuk 

Sen buralısın, ben buralı!

Açacak rengarenk gökkuşağı 

Kamaşan bir ışıltının ardından

Bahar yüzlü bir sabaha benzer umudum

Güneş ışınları gülümseyecek kızıl saçlı bir güne

Yeşerdi yeşerecek

Ve kar düşüyor, düşüyor…düşüyor!

Yağ ey kar

Diren ey tomurcuk

Sen buralısın, ben buralı…

Çeviri: Mihemed Ronahî