Homeros’a sesleniş!

Güner YANLIÇ

Ben herkese aitim, kimseye ait değilim.
Sen gelmeden önce buradaydım, 
Sen gittikten sonra da burada olacağım.
M.Ö.2000 Zeytin ağacı. 

Dünya Zeytin Ansiklopedisi yazarı J.M. Blazquez zeytin yetiştiriciliği ilgili bilgilerinden zeytin yetiştiriciliği dünya da ilk Anadolu’da yapılmış görüşünü savunuyor ve onu ilk ehlileştirenler; üzüm, incir, nar, hurma gibi meyveleri yetiştiren, Suriye ve İran’ın kesiştiği yayda oturan Persler ve Mezopotamyalılardır diyor. Daha sonra Ege ve Akdeniz’e kıyısı olan alanlarda yoğun olarak yetiştirilmiştir. Tarih boyunca gıda, sağlık ve kozmetik sektörünün vazgeçilmez ürünü olmuştur. Dünya zeytin üretiminin % 42’sini İspanya yapıyor. Türkiye % 6’ lık üretimi ile dördüncülüğü Tunus ile paylaşıyor. 

Tütün ve şekerpancarı üretimin sermayeye devredilmesini amaçlayan kotalı üretimden sonra boş kalan tarım alanlarında zeytin ağaçları dikilmiş ve bu kanunların çıkmasından sonra 80 milyon olan zeytin ağacı sayısı bu gün 171,000 milyona ulaşmıştır. Yaklaşık 750 bin aile zeytin üretimi ile geçimini yapmaktadır.

Mitolojide Zeus’un hakem olduğu Athena ile Poseidon arasındaki en güçlü, en faydalı müsabakasından beri barışı ve ölümsüzlüğü temsil eden zeytin ağacı kutsanmıştır.

Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’an’da sıkça adı geçmektedir. En’am, Nahl, Nur ve Tin sürelerinde doğrudan Mu’min suresinde ise dolaylı olarak bahsedilmektedir. Hz Muhammed’in ‘‘Zeytinyağını yiyiniz ve onunla yağlanınız, zira o mübarek bir ağaçtan çıkmaktadır’’ dediği rivayet edilir.  

Kutsal olan bu meyve 6 bin yıl önce ehlileştirilmiş ve ziraatına başlanmış olsa da otuz 9 bin yıllık zeytin ağacı fosiline Yunanistan’ın Santorini Adası’nda bulunmuştur. Türkiye de yatağan da 3 bin yaşında zeytin ağacı olduğu belgelenmiştir. Çok uzun ömürlü olduğu için de yaşama, tarihe tanıklık etmektedir.

Enerji şirketleri, maden şirketleri, inşaatçılar ve turizmciler için alan açmaya çalışıyorlar. Nasıl ki ticari alan izni alabilmek adına ormanlık alanları ateşe verip orman vasfından düşüren bir zihniyet bunu da formüle edecektir. Kanun korumasından çıkarılıp Valilik bünyesinde kurulacak kurula devredilmesi de kuzuyu kurda teslim etmektir. Talanı kolaylaştırmak adına denemedik yol bırakmayacak kadar hırslı bir şekilde.

Bunun için de zeytin ağaçlarının 3573 Sayılı Zeytincilik Kanunu değiştiriliyor.

Zeytincilik Yasası’nın doğrudan veya dolaylı değiştirilerek zeytinlik alanların imara açılmasını öngören düzenlemeler 2002’den bu yana 6 kez reddedilmişti. Kanun hükmünde kararname çıkartıldı ve bu KHK mahkemece uygun bulunmadı, bu kadar başarısızlık Torba yasa çıkarılacak telafi edilecek.

Özellikle enerji ve madensektörü için ayak bağı sayılan uzun yıllar önce çıkarılmış, endüstriyalizm ve sermayenin aç gözlülüğünden uzak olan “Zeytinlikleri koruma kanunu’’ 3573 sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanun, Madde 20: Zeytinlik sahaları içinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede zeytinyağı fabrikası hariç zeytinliklerin vegatatif ve generatif gelişmesine mani olacak kimyevi atık bırakan, toz ve duman çıkaran tesis yapılamaz ve işletilemez. Bu alanlarda yapılacak zeytinyağı fabrikaları ile küçük ölçekli tarımsal sanayi işletmeleri yapımı ve işletilmesi Tarım ve Köyişleri Bakanlığının iznine bağlıdır.

Zeytincilik sahaları daraltılamaz. Ancak, belediye sınırları içinde bulunan zeytinlik sahalarının imar hudutları kapsamı içine alınması halinde altyapı ve sosyal tesisler dahil toplam yapılaşma, zeytinlik alanının % 10’unu geçemez. Bu sahalardaki zeytin ağaçlarının sökülmesi Tarım ve Köyişleri Bakanlığının fenni gerekçeye dayalı iznine tabidir. Bu iznin verilmesinde, Tarım ve Köyişleri Bakanlığına bağlı araştırma enstitülerinin ve mahallinde varsa ziraat odasının uygun görüşü alınır. Bu halde dahi kesin zaruret görülmeyen zeytin ağacı kesilemez ve sökülemez, İzinsiz kesenler veya sökenlerden ağaç başına 2 milyon -5 milyon liraya kadar hafif para cezası alınır. Kesilen ve sökülen ağaçlar müsadere edilir.

Üretim reform paketi adlı bu torba yasa, sanayinin geliştirilmesi ve üretimin desteklenmesi amacıyla bazı kanun ve KHK’lerda değişiklik yapan kanun tasarısı Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonunda kabul edildi.

Zeytinlik sahaları içinde ve bu sahalara en az 3 km mesafede, zeytinliklerin bitkisel gelişimini, çoğalmalarını engelleyecek kimyasal atık oluşturacak, toz ve duman çıkaran tesis yapılamayacak ve işletilemeyecek. Ancak Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, alternatif alan bulunmaması ve kurulun uygun görmesi şartıyla bakanlıklarca kamu yararı kararı alınmış yatırımlar için zeytinlik sahalarında yatırım yapılmasına izin verebilecek, bu yetkisini gerektiğinde valiliklere devredebilecek.

Bu sahalarda yapılacak zeytinyağı fabrikaları ile tarımsal işletmelerin yapımı, işletilmesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının iznine bağlı olacak.

Düzenleme kapsamında yatırımları yapanlar, bu faaliyetlerini izin amacına uygun, çevre ve zeytinlik sahalarına zarar vermeyecek şekilde yürütecek, oluşabilecek zararı telafi edecek, kendilerine tahsis edilen yerleri tahsis süresi bitiminde eski vasfına getirecek.

Zeytinlik sahası bulunan her ilde valinin başkanlığında Bilim, Sanayi ve Teknoloji, Çevre ve Şehircilik, Gıda, Tarım ve Hayvancılık, Maliye, Orman ve Su İşleri bakanlıklarının ildeki üst düzey temsilcileri, sanayi, ticaret odaları, sivil toplum örgütlerinin de yer alacağı 11 üyeli kurul oluşturulacak. Zeytinlik Sahaları Koruma Kurulu, yatırım taleplerine ilişkin görüş bildirecek, zeytinlik sahaların geliştirilmesi, korunması, verimli kullanılmasına yönelik inceleme yapacak.

İzin verilen yatırımlara ait sahalar hariç, zeytinlik sahalar daraltılamayacak. 

Zeytin ağaçlarının sökülmesi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının fenni gerekçeye dayalı iznine tabi olacak. Bu iznin verilmesinde Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı konunun uzmanı araştırma enstitülerinin ve mahallinde varsa ziraat odasının uygun görüşü alınacak. Bu halde dahi kesin zaruret görülmeyen zeytin ağacı kesilemeyecek, sökülemeyecek. İzinsiz kesinler veya sökenlere, ağaç başına 4 bin lira idari para cezası verilecek.

Zeytinlikler için öngörülebilecek tehlikeler ve torba yasanın yaratacağı değişiklikler.

Türkiye’nin Endüstriyel tarım politikalarını çok net görebiliyoruz, Tarımda toplulaştırmanın devamı olarak küçük üretici bitirilip sermaye güçlendiriliyor. Küçük çiftçinin üretimi engellenecek ve bu şekilde halkın geçim kaynağı elinden alınmış olacaktır. Halk yoksul bırakılacak.

Üretim reform paketinin çıkması durumunda Türkiye’deki zeytin ağaçlarının %70’i elden çıkıyor. 125 milyon zeytin ağacının kesilmesi ve 500 bin ailenin zeytinciliği bırakması anlamına geliyor.

Mevcut zeytin yasasının en önemli yanı, “Zeytinlik sahaları içinde ve bu sahalara en az 3 kilometre mesafede, zeytinliklerin bitkisel gelişimini ve çoğalmalarını engelleyecek kimyasal atık oluşturacak tesis yapılamaz ve işletilemez” maddesi.

Yasa değişikliği tasarısında ise bu cümleden sonra ‘ancak’ diye başlayıp ‘alternatif alan bulunamaması ve kurulun uygun görmesi şartıyla’ diye getirilen değişiklik taslağı en tehlikeli kısmıdır. Yeni torba yasa ile zeytinlik alanlarda;  jeotermal kaynaklı sera yapımları,  kamu yararı kararı alınmış madencilik faaliyetleri, elektrik üretimine yönelik yatırımlar, petrol ve doğalgaz arama ve işletme faaliyetleri, savunmaya yönelik stratejik ihtiyaçlar için zeytinlik sahalarında yatırım yapılmasına, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından izin verilebilir hükmü getirilerek zeytinlik alanlarda imara izin veriyor.

Tasarı kanunlaşır ise zeytin alanlarının çok büyük bölümü  madenciliğe ve enerji yatırımlarına açılacak. Zeytinlik alanlarında konut, AVM inşa edilebilecek. Alanlar TOKİ’ye tahsis edilebilecek.

Kanun tasarısı “25 dekar altındaki zeytinliklerin zeytinlik olmadığı” iddiasını taşıyor ve 3573 sayılı kanunun 20. maddesini fiili olarak ortadan kaldırmak istiyor. Hâlbuki Türkiye de 25 dekarın üstünde zeytinlik alan bulmak güç. 25 dekarın altında kalan alanlar talana açık olacak.

Kanunla binlerce dekar tarım arazisi enerji, maden, turizm ve inşaat yatırımları için yok edilebilecek. Termik santraldan toplu konuta, turizm projelerinden maden çıkarma arama faaliyetlerine değin birçok proje zeytinlik alanlarda gündeme gelecek.

Değişiklikle nükleer ve termik santralların da önü açılacak. Özellikle Mersinde Akkuyu nükleer santraline 3 km uzaklık mesafesinde 25 dekar ve altında çok sayıda zeytinlik bulunmaktadır.

Dekarda en az 15 ağaç bulunması şartı herhangi bir sebeple; kasten kesme-yakma yöntemleriile ben görmedim diyerek korumadan düşürme seçeneğine çokça başvurulacaktır.

Tarım arazilerinin korunması, geliştirilmesi gerekirken; Torba yasalarla, Kamu Yararı Maddesi ve Acele Kamulaştırma yöntemleri ile yapılan tür uygulamalar demokratik değildir. Katılımın esas olduğu yöntemler esas alınarak; Yaşam alanları ve yaşam hakları ile ilgili atılacak tüm adımlarda yaşayanların görüş ve önerileri alınarak mağdur edilmelerinin önüne geçilmelidir.

Yani, öylesine ciddiye alacaksın ki yaşamayı,
Yetmişinde bile mesela zeytin dikeceksin.
Nâzım Hikmet

gyanlic21@gmail.com
Twitter @guneryanlic

Editörden not: Zeytinlik düzenlemesi komisyona geri çekildi, tartışmalı maddeler yeniden görüşülecek. Bu yazı, geri çekilmeden evvel yazılmıştı. Tehlike henüz geçmediği için yazının yayınlanması uygun bulunmuştur.