Kalitesiz büyüme

Geçtiğimiz hafta Dünya Bankası Türkiye raporunu açıkladı. Açıklama havuz medyasında “Dünya Bankasından Müthiş Türkiye Tahmini” diye verildi. Raporu “müthiş” yapan 2014 yılına ait büyüme tahmininin yüzde 2.4’ten yüzde 3.5’e çıkartılmasıydı.
Raporun açıklandığı toplantıya katıldım. Açıkçası ne Dünya Bankası yetkilileri ne de açıklamada konuşan uzmanlar büyüme tahminindeki artışı “müthiş” karşılamıyordu. Büyüme tahmininin artmasında kamu harcamalarının etkisine vurgu yapıldı (seçim harcamaları). Belki literatüre de bir katkı olarak Türkiye’nin büyümesi “kalitesiz büyüme” olarak nitelendirildi.
***
İşte rapordan birkaç not:
- İhracat sayesinde sanayi üretimindeki artış güçlü kalmaya devam etmekle birlikte, yavaşlayan kredi artışı ve durgun satın alma endeksi (PMI)  göstergeleri daha zayıf bir iç talebe işaret ediyor.
- Cari açık 2014 yılının tamamı için yüzde 6.3’te kalacaktır, fakat orta vadede dış finansman risklerinin azaltılabilmesi için daha fazla düzeltmeye ihtiyaç duyulmaktadır.
- Yatırımcı güvenini artırmak ve orta vadede Türkiye’nin büyüme potansiyelini güçlendirmek için şeffaflığı artırmaya ve yatırım ortamını iyileştirmeye yönelik reformlara ihtiyaç duyulmaktadır.
- Yavaşlayan özel sektör talebi ile birlikte, iç talebin büyümeye katkısı 2013’ün üçüncü çeyreğinde yüzde 4.6 ve dördüncü çeyreğinde yüzde 6 olarak gerçekleşirken, 2014 yılının ilk çeyreğinde yüzde 2.8’e düştü. Ekonomik büyümeye katkıda bulunan temel etken, AB’deki ekonomik canlanma ve kurdaki değer kaybı sayesinde artan ihracat olmuştur.
- Kısa vadeli sermaye girişleri 2013 yılında cari açık finansmanının neredeyse yarısını oluşturmuştu. 2014 yılının ilk çeyreğinde, finansal piyasalardaki çalkantılar portföy çıkışlarına sebep olmuş ve rezervlerden kullanımlar ile birlikte net hata ve noksan kalemi cari açık finansmanının büyük bir kısmını oluşturmuştur.
- Enflasyon, Merkez Bankasının yüzde 5 hedefinin oldukça üzerindedir. Kurdaki değer kaybı, enflasyon beklentilerindeki kötüleşme ve bunun fiyatlandırma davranışlarına yansıyan etkileri enflasyondaki yükselmenin temel etkenleri olmuştur. Buna göre, TCMB yılın ikinci enflasyon raporunda 2014 yıl sonu enflasyon tahminini 1 puanlık artışla yüzde 7.6 olarak revize etmiştir (Dünya Bankası tahmini yüzde 8.2’dir).
- Vergi gelirlerindeki düşük performans ve büyük reel harcama artışları sebebiyle mali sonuçlar kötüleşmiştir. Gelirlerin döngüsel yapısı ve zorunlu harcamaların artan ağırlığı mali riskler sunmaya devam etmektedir.
- Türkiye mali gelirlerinin büyük ve giderek artan bir payını tüketime dayalı vergilerden elde etmektedir. Durum her zaman böyle değildi. Son on iki yıllık dönemde, vergi gelirlerinin bileşimi dramatik bir şekilde tüketime dayalı vergilere doğru kaymıştır; şu anda toplam merkezi hükümet vergi gelirlerinin yüzde 50’den fazlası ve GSYH’nin neredeyse yüzde 14’ü dolaylı vergilerden oluşmaktadır. Buna göre, Türkiye dolaylı vergilerin toplam gelire oranı bakımından OECD ülkeleri arasında Şili’den sonra ikinci sırada yer almaktadır. Geçtiğimiz on yıllık dönemdeki gelir performansı güçlü olmakla birlikte, iki sebepten dolayı bunun devam etmesi muhtemel değildir. İlk olarak, gelir yapısı iç talepteki yavaşlamalar karşısında oldukça hassastır ve ikinci olarak oranların daha fazla yükseltilmesi vergi tabanında erozyon riski doğurabilir. Tüketime dayalı vergilere olan bağımlılık hükümetin yurt içi tasarruf oranlarını artırmaya yönelik çabalarını zorlaştırabilir.
- Türkiye’de yurt içi tasarruflar 2010 yılında GSYH’nin yüzde 12.7’sine kadar gerilemiştir. Bu oran 1980’lerden beri en düşük orandır. Yurt içi tasarrufların bu kadar düşük gerçekleşmesinin sebebi hane halkı tasarruflarındaki azalmadır.
***
Elbette Dünya Bankası ve benzeri uluslararası kapitalist düzenlemeci kurumlar ekonomideki kötüye gidiş için daha fazla deregülasyon ve finansallaşma önermekte fakat, onlar bile gelir dağılımındaki bozulmaya, vergi adaletsizliğine, hane halkı gelirlerinde ve dolayısıyla tasarruflarındaki düşüşe işaret ediyorsa siz düşünün gerisini…