Emperyalist iktidardan mutlakiyetçi devlete

Şerif KARATAŞ
İstanbul

Akademisyen Mehmer Sinan Birdal, ilk başta doktora tezi olarak düşündüğü çalışmasını Kutsal Roma İmparatorluğu ve Osmanlı adıyla kitaplaştırdı. Yazar çalışmasını kitaba dönüşmesini kitabın ön sözünde şu ifadeyle açıklıyor: “Bu kitabı yazma fikri genç bir doktora öğrencisi iken uluslararası ilişkiler teorisinin tarih dışı yaklaşımından duyduğum memnuniyetsizlikten doğdu. Uluslararası ilişkilerdeki tarihsel değişimi incelemeye çalışırken tarih, sosyoloji, kurumsal iktisat, karşılaştırmalı hukuk, siyaset teorisi ve siyaset tarihi gibi alanlarda uzun bir yolculuğa çıktım. Bu tür bir disiplinler arası projenin en büyük zorluğu, kendine özgü teorik ve yöntemsel sorunları olan farklı disiplinleri uluslararası ilişkiler disipliniyle birleştirebilmekti. Bu kitapta uluslararası ilişkilerdeki değişimi konu alan disiplinler arası araştırmaların da yardımıyla uluslararası ilişkiler disiplininin, teorik ve ampirik bakımdan geliştirilebileceğini göstermeye çalıştım. Avrupa-merkezlilikten kaçınan güçlü teoriler geliştirebilmek için Batılı ülkeler ve Batılı olmayan ülkeler arasında tarihsel karşılaştırmalar yapmanın son derece önemli olduğunu düşünüyorum.”

KİTAPTAN ÇIKARILACAK DERSLER VAR!

İletişim Yayınları’ndan çıkan kitabı İngilizceden Türkçeye Barış Özkul çevirdi. İki imparatorluğu uluslararası ilişkilerde karşılaştırmalı olarak yapılan çalışma Türkçede bir ilk olma özelliğini taşıyor. Akademik bir çalışma olmasına karşın, yazar anlaşılır bir dil ve nesnel bir yaklaşımla okura şimdiye kadar alışagelmiş bakış açısı dışında bir bakışla iki imparatorluğun geçirdiği değişim sürecini sunmuş. Yazar, farklı inançtaki iki imparatorluğun, küresel emperyalist iktidardan mutlakiyetçi devletlere dönüşme sürecini, kurumlar, idari sistem, siyasi meşruiyet, dış siyaset ve hukuki teşkilatlanma başlıkları altında karşılaştırarak okura sunuyor. Dünya imparatorluğu kurma hayalleriyle yola çıkan iki imparatorluğun bu hayallerinin suya düşmesiyle kurumsal ve kültürel krizlere neden olduğunu ortaya koyan yazar, iki imparatorluk içinde “siyasi ve hukuksal argümanların meşruiyetini emperyal kurumsal yapının” belirlediği tespitinde bulunuyor. Dinsel ve hukuksal gelişmeler kanunlar üzerindeki etkisini açıklayabilmek için siyasi kurumların imparatorluk döneminde teritoryal devlet dönemine geçiş sırasında geçirdiği evrim incelenmesi gerektiğine dair de vurgusu var yazarın. Batılı araştırmacıların İslam’ın farklı coğrafyalara yayılmasıyla birlikte Batılı araştırmacıların yaptığı ‘içtihat kapılarının kapanması’ durum tespitini yanlış bulan Birdal, bu durumun yeni başlayan bir süreç olarak değerlendiriyor. Yazarın itiraz ettiği bir diğer konuysa araştırmacıların “Uluslararası ilişkiler tarihini genel olarak salt güç/iktidar arayışı perspektifinden değerlendirdikleri için iktidarın farklı biçimleri ve tanımlarını göz ardı” etmesi. Yazar kitabın bitirirken büyük güçlerin başında bulanan siyasetçiler ile uluslararası ilişkiler bölümünde okuyan öğrencilere şu çağrı ile bitiriyor: “İki hükümdarın hayal kırıklıklarından çıkaracakları çok dersler vardır.” Birdal’ın yaptığı çağrıdan yola çıkarak, yeni Osmancılık hayalleri kuranların da kitaptan çıkaracağı derslerin olduğunu belirtelim. Kitap, uluslararası ilişkileri merak eden okurunu bekliyor. 

YAZAR ÜNİVERSİTEDEN ATILMIŞTI 

Bitirirken, yazarla ilgili kısa bir hatırlatmada bulunalım.Evrensel yazarı da olan Birdal, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Uluslararası İlişkiler Bölümünde lisans, Güney Kaliforniya Üniversitesinde yüksek lisans ve doktora yaptı. Temel ilgi alanları uluslararası ilişkiler kuramı, siyaset kuramı ve tarihsel sosyoloji olan Birdal, görev yaptığı Işık Üniversitesinden “Bu suça ortak olmayacağız” bildirisindeki imzasını geri çekmemesi nedeniyle yönetim tarafından 27 Mart’ta üniversiteden atıldı. Birdal, ABD’de Güney Kaliforniya Üniversitesinde öğretim görevlisi olarak çalışıyor.