nisan 1 geleneği nasıl doğdu?

“Bugün, geriye kalan 364 günde neler yaptığımızı anımsadığımız gündür.” Mark Twain Yazarın kast ettiği 1 Nisan günü, dünyanın pek çok ülkesinde “şaka günü” olarak geçiriliyor. Gerçekten de bu geleneğin kökeninde, yılın diğer günlerinde olup bitenlerin mizah yoluyla gözden geçirilmesi, “işin deliliğe vurulması” yatıyor.
En yaygın inanışa göre 1 Nisan şakaları geleneği, Fransa’dan çıkıp Avrupa’ya ve giderek tüm dünyaya yayıldı. Geleneğin kaynağında ise Fransa Kralı 9. Charles’ın, Roma İmparatoru Julius Sezar’dan beri kullanılan Jülyen takvimi yerine Gregoryen takvimini yürürlüğe koyması yatıyor. 1564 yılında yapılan bu değişiklikle birlikte, yılbaşı kutlamaları 1 Nisan gününden 1 Ocak gününe kaydırıldı.
1582 yılında Papa 13. Gregori, Hıristiyan dünyasına bu yeni takvimi kullanmalarını tavsiye etti. Jülyen takvimi, Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tam dönüşünü tamamlamasından 11.5 dakika sapma gösterirken yeni takvim, bu sapmayı yalnızca 26 saniyeye indiriyordu. Böylece yıllar geçtikçe takvim ile doğa arasında büyüyen açıklık kapatılacaktı.
Fakat Fransa halkının bir bölümü, 1 Ocak gününü reddederek binyıllardan gelen “yılbaşını baharla birlikte kutlama” geleneğinde ısrar etti. Diğerleri ise eski yılbaşı kutlamasında ısrar eden bu kişilerle dalga geçmeye, “olmayan şeyleri olmuş gibi gösterip” onları “makaraya sarmaya” başladı. Böylesi şakalara kurban olanlara ise “nisan balığı” deniyordu...
Avrupa versiyonu yaygınlaştı
Takip eden yüzyıllarda, “şaka günü” geleneği çeşitli kültürlerde farklı biçimlerde yaşamaya devam etti. Bugün dünyanın pek çok yerinde, geleneğin bu Fransa kaynaklı Avrupa versiyonu yaşatılıyor.
Aslında Hindistan’dan Romalılara kadar hemen tüm eski medeniyetlerde baharın gelişi, gündönümünün yaşandığı mart ayının son haftası içinde çeşitli etkinliklerle kutlanıyordu. Hintliler “Holi”, Romalılar “Hilaria”, Yahudiler “Purim”, Asya ve Mezopotamya kavimleri “Nevruz” ve “Newroz” kutlamalarıyla baharı selamlıyorlardı. Bu kutlamalar, genellikle 1 Nisan günlerinde son buluyordu.
Her kültürde farklı biçimlerde şakalaşmalar, eğlenceler, şenlikler yapılıyordu. Yaygın kanıya göre Gregoryen takviminin yayılmasıyla birlikte Fransa kaynaklı “şaka günü”, farklı kültürlerin yakın tarihlerdeki geleneksel eğlenceleriyle iç içe geçti ve bugünlere taşındı.
Farklı bir yaklaşım...
1 Nisan günüyle ilgili farklı bir teori ise 1983 yılında Boston Üniversitesi profesörlerinden Joseph Boskin tarafından ortaya atıldı. Buna göre geleneğin kökeni, Roma İmparatoru Konstantin’e kadar gidiyordu: Bir grup soytarı; “köyün delisi” olarak tanınan kişiler, imparatora giderek kendilerinin imparatorluğu daha iyi yönetebileceklerini söyledi. Buna şaşıran Konstantin, içlerinden Kugel isimli soytarının bir günlüğüne imparator olmasını kabul etti. Kugel, yayınladığı ilk emirde, o gün herkesin maskaralıklar ve gülünç şakalar yapmasını istedi.
Prof. Boskin bunu şöyle açıklıyordu: “Bir bakıma bu çok önemli bir gündü. O zamanlar deliler gerçekten akıllı adamlardı. Soytarıların işi, her şeyi mizahi bakış açısıyla gözler önüne sermekti.”
Boskin’in bu teorisi, 1983 yılında dünyaca ünlü haber ajansı Associated Press tarafından duyurulduğunda büyük yankı uyandırdı. Ajans yöneticileri ancak iki hafta sonra, Prof. Boskin’in 1 Nisan şakasının kurbanı olduğunu kavrayabildi! Bu sözde teori baştan sona Prof. Boskin’in hayalinin ürünüydü!..

---

dünyadan şaka örnekleri
Internet üzerindeki Şaka Müzesi, şimdiye kadar İngiltere ve ABD basınında yer alan en iyi 10 şakaya yer veriyor. “İyi şaka yapmanın zor” olduğunu söyleyen hayali ve sanal müze (museumofhoaxes.com) yöneticisi Alex Boese, “1 Nisan’da yapılacak iyi bir şakanın” listeye girebileceğini söylüyor. Boese’nin listesindeki şakalardan bazıları şöyle:

BBC’nin 1957’deki “Panorama” programında, İsviçreli köylülerin ağaçlarından görülmemiş spagetti rekoltesi elde ettiği bildirildi. Binlerce İngiliz telefona açıp ağaçlarında nasıl spagetti yetiştirebileceklerini sordu.

1992’de sol eğilimli NPR radyosu, eski ABD Başkanı Nixon’ın “Kötü bir şey yapmadım ve bir kez daha kötü bir şey yapmayacağım” sloganıyla başkanlık seçimlerine aday olduğunu açıkladı. Nixon’ın sesini taklit eden kişi çok başarılı bulundu.

1976’da İngiliz gökbilimci Patrick Moore, 1 Nisan’da gezegenlerin dizilişinin Dünya’nın çekim gücünü azaltacağını ve bu anda sıçrayanların uçma hissi duyumsayacaklarını söyledi. Binlerce kişi bunu uyguladı.
Engin Esen