Yeni demokratik Anayasa yapmanın zorluğu

1982 Anayasası 40 yıldır yürürlükte. Askeri cuntanın yaptığı ve halka dayattığı bir Anayasaydı. Tam 21 kez değiştirildi, birçok maddesi. Ama ruhu aynı kaldı.

Ünlü Alman Filozofu Kant’ın bir sözü var: “Hukukun muhatapları, hukukun yazıcısı olmalıdır.” Yani halk yapmalı Anayasayı. Peki ama nasıl olacak bu iş? Bunun üzerinde durulmuyor. Parlamentoya hapsedilmiş bir süreç yaşanıyor. Çoğunluğa sahip iktidar partileri kendi ortaklarını buluyorlar ve değişiklikler yapılıyor, yazılıyor.

Biz de birçok kez tekrar etmiştik düşüncemizi: Anayasa bir defada ve tümüyle değiştirilmelidir! Belki sloganımız “Yeni demokratik Anayasa” olmalıydı, bilemem. Yeni demokratik Anayasa yapmanın zorluğu en başta bu konuda yüksek bir politik iradenin olmayışı ile ilgilidir. Böyle düşünüyorum.

İHD’nin 2011 yılında hazırladığı ve 43 sahifelik bir broşür halinde “herkes farklı herkes eşit” sloganı ile yayımladığı, “yeni ve demokratik Anayasaya İHD önerileri” başlıklı çalışmada insan hakları açısından ilkeler ve hak ve özgürlükler yer alıyor. Anayasa yapımında ilkeler başlığı altında 1. “Anayasa bütünüyle yeniden yazılmalıdır. 2) Anayasanın yapım sürecinde eşitlik, özgürlük, barış adalet, demokrasi, hukukun üstünlüğü, çoğulculuk, yerinden yönetim, çok kültürlülük, açıklık ve katılımcılık ilkeleri esas alınmalıdır. 3) Anayasa insan haklarına dayalı olmalı ve temel hak ve özgürlüklere aykırı hiçbir önermeyi içermemelidir. 4) Anayasa Türkiye’nin temel sorunlarını çözecek şeklide tasarlanmalıdır.” deniyor.

İHD genel ilkeler başlığı altında, 1) insan onuru, 2) Demokratik cumhuriyet, 3) halklar ve inançlar topluluğu, insan haklarına dayalılık, Laiklik, sosyal adalet ve sosyal hukuk devleti, hukukun üstünlüğü 4) Resmi dil, çok dillilik ve çok kültürlülük, 5) Kuvvetler ayrılığı, 6) Hukuk önünde eşitlik ve ayrımcılık yasağı, 7) Toplumsal cinsiyet eşitliği, 8) Sosyal devletin görevleri sayılmaktadır.

Temel haklar ve özgürlükler başlığı altında da, “Kürt sorunun çözümü için, din ve vicdan özgürlüğü sorunu açısından, vesayet sisteminin sona ermesi açısından, toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması bakımından” nelerin yapılması /yazılması gerektiğine dair talep ve düşünceler açıklanmaktadır.

 Bazı insan hakları konularındaki düşünceler de açıklanmaktadır. Bunları şöyle sıralamak mümkün: Yaşam Hakkı; İşkence ve Kötü Muamele Yasağı; Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı, İfade Özgürlüğü; Örgütlenme Özgürlüğü; Düşünce, Din ve Vicdan Özgürlüğü; Adil Yargılanma Hakkı; Hak Arama Hürriyeti; Seyahat Özgürlüğü, Toplanma ve Gösteri Hakkı, Siyasal Yaşama Katılma Hakkı ve Siyaset Hakkı, Kamu Görevine Girme Hakkı; Vatandaşlık; Kültürel Yaşama Katılma Hakkı; Azınlık Hakları, Mahpus Hakları; Sendikal Haklar; Çalışma Hakkı; Sağlık Hakkı; Sosyal Güvenlik Hakkı; Yaşlıların Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakları, Eğitim Hakkı; İnsanca Yaşama (Hayat Standardı) Hakkı; Özel Hayat, Aile, Yabancıların Durumu, Mülteci ve Sığınmacıların Durumu, Çevre Hakkı; Su Hakkı, Mülkiyet Hakkı; Kamulaştırma Yapma; Çocuk Hakları, Engelli Hakları; Topluma Ait Değerlerin ve Yerlerin Korunması, Kentli Hakları, Tüketici Hakları; Bilgi Edinme ve Dilekçe Hakkı; Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Hakların Yerine Getirilmesi; Vatandaşın Doğrudan Yasama Sürecine Katılma Hakkı, Sivil ve Demokratik Toplum Örgütlerinin Desteklenmesi, Temel Hak ve Özgürlükler ile İlgili Uluslararası Sözleşmelere Uyma Yükümlülüğü, Hayvan Hakları…

İHD önerileri, kuvvetler ayrılığı, merkezi idare yerel idare ilişkisi, sivil asker ilişkisi, savaş, sıkıyönetim, seferberlik ve OHAL, KHK çıkarma yetkisi, YÖK ve Üniversiteler, Diyanet İşleri Başkanlığı, Devrim Kanunları, Lozan Antlaşması, Geçmişle yüzleşme konularında da devam etmektedir. İHD Broşürü için bakınız (https://www.ihd.org.tr/ihd-anayasa-onerileri258/).