Karahindibanın sıradışı yolculuğu
Fotoğraf: Envato
Karahindiba, aslan dişi (dandelion) ya da radika isimleriyle de bilinen Taraxacum officiale bitkisini hepimiz biliriz. Bahar geldiğinde etrafımızdaki yeşillik alanlarda açan sarı çiçekler. Çocukluğumuzda şeytan tüyü olarak niteler, derin bir nefes alarak tüm gücümüzle tüysü-paraşütsü tohumlarını gökyüzüne üfler ve hayranlıkla tohumların havada süzülüşünü izlerdik.
Antik çağlardan günümüze, yazılı tarihin başladığı zamanlardan bu yana, karahindiba hayatımızda aslında. Bir efsaneye göre, Atina’nın büyük kralı Theseus, Minatour adlı canavarı öldürdükten sonra karahindiba salatası yemiş (i). Galyalılar ve Keltlerin, kuzeyi fethettiklerinde Romalıların bu bitkiyi tükettiğine dair kayıtlar bulunuyor. Bu bitkinin İngiliz Anglo-sakson toplulukları ve Fransa Normanları tarafından iskorbüt hastalığını kontrol için ve diüretik (idrar söktürücü) olarak kullanıldığına dair bilgiler de mevcut. İbni Sina bu bitkiyi menstruasyon kontrolünde kullandı ve buna kitaplarında Taraxacum adı altında yer verdi. Karahindiba hem çevrede bol bulunduğundan; hem de gerek besleyici değeri, gerekse ilaç olarak kullanımı nedeniyle yüzyıllar boyunca pek çok araştırmanın da konusu oldu.
Karahindibanın sarı çiçeği solduktan ve kuruduktan sonra çocukluğumuzda şeytan tüyü olarak adlandırdığımız yüzlerce tüysü tohuma dönüşür. Bu tüysü tohumların üst kısmı paraşüte benzer, aşağıda ise sapa benzer bir yapı yer alır. Aslında bu paraşüt, bir dizi kısa tüyden oluşur ve buna pappüs denir. Pappüs yapısı bir dizi filamentin bir araya gelmesiyle oluşur. Bu paraşüt yapı, aerodinamik sürüklenmeyi artırır ve böylece her bir tohumun çok uzaklara dağılabilme, gidebilme (bu mesafeler kilometreler olabilir); bitkinin yaşamını başka bir yerde sürdürme olasılığını artırır.
Nature dergisinde geçtiğimiz hafta yayınlanan bir araştırma, bu tohumların uzaklara gidebilmesini sağlayan mekanizmayı açığa çıkardı (ii). Tüylerin birbirine göre dizilimi nedeniyle, pappüs yere düşerken, hava bu tüylerin arasından geçer ve tıpkı bir duman halkası gibi düşük basınçlı bir vorteks oluşturur. Bu vorteks, pappüsün üzerine doğru hareket eder. Bu hareketle birlikte pappüsü havaya kaldıran görünmez bir asansör oluşur. Bu da pappüsün havada uzun süreler hareketini sağlar. Tüylerin izi bir disk üzerine çıkarıldığında, kapladıkları alanının disk yüzeyinin yalnızca onda biri olduğu görülüyor. Buna rağmen tüylerin ortaya çıkardığı sürüklenme, diskin çıkaracağı sürüklenmenin yaklaşık dört katı. Yani maharet tüylerde değil, tüylerin arasındaki boşluklarda ve burada havanın nasıl tutulduğunda. Çevremizde bulunan ama çok da dikkat etmediğimiz bir çok yapı ve süreç gibi karahindiba tohumunun yayılışını sağlayan yapılar da, bu bitkinin geçirdiği evrimsel sürecin bir sonucu aslında.
i The Encyclopedia of Healing Foods
ii Cathal Cummins, Madeleine Seale, Alice Macente, Daniele Certini, Enrico Mastropaolo, Ignazio Maria Viola, Naomi Nakayama. A separated vortex ring underlies the flight of the dandelion. Nature, 2018; 562 (7727): 414 DOI: 10.1038/s41586-018-0604-2
- Deprem ve salgın hastalıklar 12 Şubat 2023 04:55
- Modern tarım uygulamaları ve yabani otların evrimi 11 Aralık 2022 01:40
- Evcil retroviral elemanlar retrovirüslere karşı 06 Kasım 2022 04:58
- Proto-hücrelerden sentetik amipsi hücrelere 25 Eylül 2022 04:20
- İnsanlığın sivrisinek ile dansı 04 Eylül 2022 03:23
- Hapşıran süngerler 14 Ağustos 2022 02:08
- Tüp bebek başarısızlığının arkasında yatan sebep, erken dönem DNA çoğalması hataları olabilir mi? 24 Temmuz 2022 04:08
- Yer değiştiren genetik elemanlar ve ahtapotun bilişsel yeteneklerinin evrimi 10 Temmuz 2022 03:58
- Evrimsel ilişkiler kara ölümün kaynağının Orta Asya olduğunu ortaya çıkardı 19 Haziran 2022 04:49
- HIV ilacı ile orta yaş hafıza kayıpları engellenebilecek mi? 29 Mayıs 2022 04:15
- Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları ve mikrobiyom 08 Mayıs 2022 01:18
- Antik enzimlerin yeni çağı 24 Nisan 2022 00:07