‘Eserler toplumdan uzakta hıçkırıyor’

Mısra BELGE
İstanbul

Türkiye’de çağdaş sanat alanındaki çalışmalarıyla tanınan bir isim, SALT Galata tarafından 2 Kasım’a dek ağırlanıyor: İsmail Saray. SALT Galata’daki bu serginin en önemli özelliklerinden biri de, Saray ile ilgili bugüne kadar birkaç metin dışında ne bir kitap ne de bir sergi kataloğu yayımlanmamış olması. Bu anlamda SALT Galata’nın İsmail Saray üzerine oluşturduğu “İngiltere’den Sevgilerle, İsmail Saray” adlı sergi, bir sergi olmaktan çok daha fazlası. Zira çalışma, 1960 ve 1980 yılları arasında Türkiye’de sanat alanındaki değişimi ve sanatçının sınırlandırılmasını, İsmail Saray özelinde yansıtıyor.

SANAT VE AKADEMİDEKİ MUHAFAZAKARLAŞMA

Sergi adını, sanatçının 1990-1991 arasında “8 Sanatçı 8 İş: B Sergisi”ndeki (1990-1991) “İngiltere’den Sevgilerle” işinden alıyor. 1960’ların sonunda aldığı devlet bursuyla eğitimine Londra’da devam eden İsmail Saray, 1969-1970 yıllarında Saint Martin’s School of Art’ta heykel dalında lisansüstü sertifika programını tamamlıyor. Ardından 1973’te Royal College of Art’tan aynı dalda yüksek lisans derecesini alıyor. İngiltere’den döndükten sonra 1980’deki askeri darbenin, Türkiye’nin akademik ve sanatsal ortamlarını nasıl muhafakarlaştırdığını gören Saray’ın sanat hayatı buna göre şekilleniyor. Bu noktada, SALT Galata, Saray’ın öğrencilik dönemi işlerinden Samsun Eğitim Enstitüsünde çalıştığı döneme ve sonrasına dair kapsamlı bir arşivle karşımıza çıkıyor. Saray’ın dostlarıyla yaptığı sergi mektuplaşmalarından girip, kendi sesiyle anlattığı işlerine kadar pek çok anısına şahitlik etme fırsatı elde etmiş oluyoruz.

SAMSUN’A ATANMA VE AKTİVİST SANATA YÖNELİŞ
Saray’ın İngiltere’deki eğitimini tamamladıktan sonra ülkeye dönüşü ve zorunlu hizmet görevi dolayısıyla Samsun’a atanışı, onun sanatsal çerçevesini belirlemede önemli bir yer teşkil ediyor. Bu dönüşüm, ülkenin 1970’lerin ortasında kendi içine kapanan devletçi politikalarının belirlediği sanat sisteminin sonucu aslında. Sergi kapsamında paylaşılan ve Saray’ın Samsun’a ilk gittiği dönemde “Devlet Resim ve Heykel Sergisi”ne katılan sanatçılara anonim olarak gönderdiği “Leonardo da Vinci” adını taşıyan, “Resim, heykel, grafik sergisine katılmadığınızdan dolayı sizi tebrik ederim.” notlu sanatçı kitabı onun sisteme karşı ilk eleştirel işi olarak tanımlanabiliyor.

JÜRİNİN SANATÇILARIN GELECEĞİNDE ETKİSİ BÜYÜK

İsmail Saray’ın bu çalışmasını ( ya da protestosunu) da kendi sesinden dinleyebiliyoruz. Kitapçığın ismi olan “Leonardo da Vinci”, da Vinci’nin ancak ayna karşısına tutulduğunda okunabilen ters yazılarına atıfta bulunarak aynı biçimde yazılmış.

Kitapçığı incelerken bir yandan dinlediğimiz Saray şunları söylüyor: “Kişilerin üzerinde karar  veren memur ya da jüri üyelerinin insanların geleceği üzerinde büyük etkisi vardı. Kitapçık buradan yola çıktı. Devlet Resim ve Heykel sergisine eleştirel bakan bir metin yazdım. İmkansızlıklar nedeniyle, kitapçıkta üç farklı yazı tipi kullanıldı. Kitapçığı sanatçılara yolladım ancak hiçibirinden geri dönüş olmadı. Yine de bundan sonra, sanat dünyasında seçme ve seçilme konusunu hep gündemde tutmaya çalıştım.” Kitapçığın son sayfasında geçen “Günümüzde sanat yapıtlarının soğuk müze salonlarında öz toplumdan uzakta her gün hıçkırdığının farkındayız” cümlesi de Saray’ın devlet eliyle tek tipleştirilen ve sınırlandırılan, gerçekten uzak sanat yapıtları ile sanat algısına yönelik eleştirilerinin özeti olarak yüzümüze çarpıyor.

Sergi, Karaköy’de bulunan SALT Galata’da, 2 Kasım’a dek Pazartesi hariç 12.00-20.00 arası, Pazar günleriyse 12.00-18.00 arası ziyarete açık olacak.

KANLI 1 MAYIS SARAY’IN ENSTELASYONLARINDA

SALT Galata’nın üç katına yayılan sergide, en alt kattan gezmeye başlıyoruz. Girişte ilk olarak, Saray’ın 1979’da davet edildiği “2. Yeni Eğilimler” sergisi için ürettiği bir enstelasyon ve sanatçı kitabına rastlıyoruz. Sanatçının hazırladığı “Yeni Eğilimler” kitapçığının kapağına, 1977’de Taksim Meydanı’nda gerçekleşen ve 34 kişinin katledildiği Kanlı 1 Mayıs’a ait bir fotoğrafın serigrafi baskısına yer vermiş. Kitapçığın içinde ise, yine serigrafi baskı metin ile hayali işkence yöntemlerinin tanımlamaları ve TBMM’de küfreden politikacıların alıntılarına rastlıyoruz. Bu bilgiler sergilenen çalışmanın hemen yanında yer alıyor. SALT Galata, yer verdiği her çalışma ve belgeye ilişkin detaylı bilgiyi, sergilendiği duvarlarda veriyor. Bu açıdan, İsmail Saray’ı ve çalışmalarını hiç bilmese bile, ziyaretçi konuya rahatlıkla hakim olabiliyor. Hatta serginin, bu doğrultuda Saray ve onun sanatını tanıtma açısından da önemli bir yerde durduğunu söylemek yanlış olmaz.