Hewsel Çı Dıbeje
Lokman EMEN
Dicle Üniversitesi
Ji bo ku em îro Hewsel û pêwendiya xweza û mirov fêm bikin, divê em pêşiyê ji dîrokê û vir ve ev pêwendî çawa qewimiye em fêm bikin.
Mirov di demên pêşiya hebûna xwe de bi giştî pareçeyek xwezayê ye û têkiliya wî ya di navbera xwezayê de mîna heywana ye. Paşve bi xwezayê re dest bi lîstikan kir: ji çamûrê xarok, ji şaxan hêlîn, ji gulî û keviran nize, ji axê pinc û şerbik… Paşê jî sifir, paşê jî hesin… Di vê rêyê de mirovahî hêdî hêdî û bi berdewamî li pêş ketiye. Lê bi înqilaba paşesazî mêzîn ser û bin bûye. Di encama vê de hêdî hêdî zihniyetek derketiye holê: kapîtalîzm. Heviya vê kapîtalîzmê di zihniyeta mirovahiyê de guhertinên pir mezin û esasî çêkiriye. Qetîıamên îro bi vê bingehê derketine li hemberî me. Piştî vê de mirovek ê dijminê xwezayê û dijminê xwe(mirovahiyê) derketiye holê. Her dem li pêş ket, xweza û mirov bêtir hate qetilkirin. Vê zihniyetê ji 14’yan heya 46’an mirovehî û ji 80’yan heya 2000’an xweza di qetlîamek nedîtî re derbas kir. Encamên vê zihniyetê hîn didome û diyare: her roj xwîn dirje, her roj cins windadibin û diçin, guhertina avhewayê, germahiya kurewî derdikeve pêş. Û maşeyên vê zihniyetê bi betonan, bi HES an, bi Hewsel an xizmetê ji vê zihniyetê re dikin.
Belê, li ser hebûn û berdewamiya mirov gotinek heye: “Mirov zarokê xwezayê ye.” Û ev zarotî ji mînaka nûza û dayikê reheke hêztir e. Li gorî min darek çawa têkeve nava axê ewqas dijî, mirov jî çiqas têkeve nava xwezayê wê ewqas bijî.
Di dawiya gotina min de daxwaziya min ew e ku, hemî mirovahî derkeve çiya û baniyan bi xwezayê re têkiliyan dayine: bi axê re, bi darê re, bi çûk û kurman re bijîn. Hûnê ew çax jiyeneke rast û watedar bijîn.
HEVSEL NE DİYOR?
Bugün Hevsel’i ,anlamamız için öncelikle tarihten bu yana insanın doğayla ilişkisinin nasıl geliştiğini anlamamız gerekiyor.
İnsan var oluşunun ilk dönemlerinde tamamen doğanın bir parçası durumundaydı ve doğayla ilişkisi hayvanınki gibiydi. Sonra insan doğayla oyunlar oynamaya başladı: çamurdan misketler, çalıdan sığınaklar, dal ve taştan mızraklar, topraktan çanak ve çömlekler… sonra bakır, sonra da demir… İnsanlık bu yolda ağır ağır ve sürekli ilerlemiştir. Ancak sanayi inkılabıyla bu denge alt üst olmuştur. Bunun sonucu olarak yavaş yavaş bir zihniyet ortaya çıkmıştır: kapitalizm. İşte kapitalizm insan zihniyetinde çok büyük ve temelli değişiklikler meydana getirmişti. Bugün her anlamda katliamların temelini de bu zihniyet oluşturmaktadır. Bununla beraber doğaya ve kendisine (insanlığa) düşman bir insan tipi ortaya çıkmıştır. Bu sürekli ilerlemiş, doğa ve insan daha fazla katledilmiştir. Bu zihniyet 14’lerden 46’lara kadar insanlığı ve 80’lerden 2000’lere kadar doğaya görülmemiş bir katliamdan geçirmiştir bu zihniyet hala sonuç doğurmaktadır: her gün kanlar dökülüyor, türler yok oluyor ve kayboluyor, iklim değişikliği, küresel ısınma… Ve bu zihniyetin maşaları betonlaşmalarla, heslerle, hevsellerle bu zihniyete hizmet etmektedir.
Evet insanlığın var oluşu ve varlığını devam ettirmesi üzerine bir söz vardır: ‘insan doğanın çocuğudur.’ Ve bu çocukluk anneyle çocuk arasındaki bağdan daha güçlüdür. Bana göre bir ağaç ne kadar toprağın içinde olursa o kadar hayat buluyor, bir insan da ne kadar doğanın içinde olursa o kadar hayat bulur.
İstediğim şu ki bütün insanlık dağlara kırlara çıksın, toprağa,ağaçlara kurda kuşa dokunsun. Ancak bu şekilde doğru ve anlamlı bir hayat yaşanmış olur.
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
