İstanbul soylulaşırken yoksullara neler oluyor, yoksullar nerelere savruluyor?*(2)

Çiğdem ŞAHİN**

Bir avuç rantçının daha çok kazanması daha zengin olması için mahalleler, evler yıkılıyor, aileler dağılıyor, insan ilişkileri, dostluklar, komşuluklar zedeleniyor, mahalle kültürü, manevi değerler tahribata uğratılarak toplum derin bir bunalıma, uçuruma doğru sürükleniyordu. Hızla hastalıklı bir toplum haline dönüşüyorduk…Bu arada ülkemize artık her gün bir yenisini yaşadığımız bu sürgün ve kıyım hikayelerinin şüphesiz birtakım kahramanları da vardı. Burada üç karakterin hikayesini anlatacağız; Hatice abla, Yayla teyze ve Huri teyzenin…

HATİCE ABLA AKRABASINA YERLEŞTİ

Hatice abla Sur dibinde, mahallenin tek vakıf arazisine yapılmış, küçük kutu gibi sevimli, bahçeli müstakil bir evde, kiracı olarak yaşardı. Bahçesinde çiçekler yanı sıra salatalık, domates, maydanoz gibi sebzeler yetiştirir; bu yolla bir nebze mutfak masrafını azaltarak ve dikişten kazandığı üç beş kuruşla da bütçesini dengeleyerek kimseye muhtaç olmadan yaşamaya çalışırdı. Hatice abla çok genç yaşta eşini kaybetmiş, yetim kalan üç çocuğunu bu günkü gibi dikişle ve ayrıca ek olarak da temizliğe giderek büyütmüştü. Buna rağmen hep tanrıya şükretmişti; bu vakıf evine 80 lira gibi çok az bir kira ödüyor, bahçesinde yetiştirdiği sebzeler sayesinde tenceresinde sürekli yemek kaynıyor, çok kısıtlı bütçesine rağmen, İstanbul’un göbeğinde, en güzel yerlerden birinde, sevdiği insanlarla, güzel komşuluk ilişkileri içinde, ortasında bir parkı bile bulunan harika bir mahallede, harika bahçeli bir evde çocukları ile  huzurlu, sağlıklı, korunaklı bir yaşam yaşayabiliyordu; daha ne isteyebilirdi ki. Ama her şey Belediyenin mahalleyi yeşil alan ilan edip insanlara gitmeleri için baskı uygulamaya başlaması ile değişmişti. Özellikle belediyenin Şener Holding adında taşeron bir firmayı, evlerin tapularını toplamak üzere mahalleye sokmasıyla durum daha da kötüleşmişti… Mahallenin o masalımsı büyülü yaşamı bir anda yok olmuş, korku dolu bir karabasana dönüşmüştü her şey bir anda. Hatice abla evinden çıkmamak için son ana kadar direnenlerdendi. Kaybedecek bir şeyi yoktu çünkü; kiracıydı, buradan çıktığında bu kadar ucuza aynı koşullarda böylesi elverişli bir yer bulması mümkün değildi. O yüzden Vakıf ona çık diyene kadar belediyenin ya da Şener holdingin tehditlerine, baskılarına kulak asmayacak, dayanabildiği son noktaya kadar dayanacak ve evini terk etmeyecekti. Öyle de yaptı. Muhatabı yasal olarak belediye değil vakıftı; vakıftan da çıkması ile ilgili bir belge gelmemişti. Ama Fatih Belediyesi ne yapıp etmiş, minareyi kılıfına uydurarak Hatice ablayı küçük cennetinden kovduracak kararı verdirmişti sonunda Vakıflara. Zaten çevresindeki bütün evler yıkıldıktan sonra Hatice ablanın da yapacak fazla bir şeyi kalmamıştı. Her taraf harap haldeydi, boşaltılan evlerin ki çoğu ahşap evlerdi bunlar, tahtaları, pencereleri, çatıları sökülmüş, bir yandan da inşaatlar başlamış, mahalle koca bir şantiyeye dönüştürülerek her tarafa yığılan inşaat malzemeleri, harç makinaları, kamyonlar, dozerler yüzünden çevrede yaşanabilecek bir durum bırakılmamıştı. Bu arada Hatice ablanın çıkmasını kolaylaştırmak için belediye bazı cazip tekliflerde de bulunmuş, kira yardımı, uzun vadeli, düşük faizli, ödenebilir aidatlarla taksitle ev alma imkanı vb. gibi çeşitli akıl çelici vaatlerde bulunarak Hatice ablanın inadını kırmaya çalışmıştı. Sonunda Sulukule ve Ayazma halkına verilen sözlerde durulmadığı gibi, belediye Hatice ablaya verdiği sözlerin de hiç birini tutmamış, tuzaklarla, hileyle, baskıyla çıkarmıştı herkes gibi Hatice ablayı da. Neticede Hatice abla 80 lira kira ödeyip, nerdeyse olmayan bir gelirle, aldığı üç beş dikiş siparişinden kazandığı parayla kıt kanaat geçinirken, mahalleden taşındıktan sonra 500 TL’nin altında bodrum katı bile bulamadığı için bir akrabasına sığınmak zorunda kalmıştı; sığındığı aileye yük olmamak için de bu yaştan sonra yeniden evlere temizliğe gitmeye başlamıştı. Küçük saklı cennetinden kovulan Hatice abla için artık hayat eskisinden çok daha zor, keyifsiz ve neşesizdi. Yalnızlığı bir cehennem kadar yakıcı, ıssız, çaresizdi… Eskisinden çok daha yoksul, güvencesiz ve mutsuz hissediyordu kendisini; üstüne üstlük hayatı boyunca bağımsız, kendine yeter halde yaşadıktan sonra bu yaştan sonra bir de sığıntı olmaya mecbur kalmıştı, işte bunu hiç hazmedemiyordu… 

YAYLA TEYZE’NİN MAVİ GÖZLERİ ESKİSİ GİBİ IŞILDAMADI

Yayla teyze ailesinden kalan Tokludede’deki baba yadigarı evde, “Ölene kadar onu bu evden kimsenin çıkarmaması” üzerine ailesinin vasiyeti olması sayesinde, zaman zaman erkek kardeşlerinin evin satılmasına yönelik baskıları olsa da, yine de oldukça sorunsuz, mutlu bir yaşam yaşamıştı. Yayla teyze içindeyken evi satamadıkları, vasiyetten dolayı rızası olmadan evin satışına yeltenemedikleri için erkek kardeşleri içten içe Yayla teyzeye hep içerlemiş, ona karşı tepki biriktirmişlerdi. Fakat kadıncağızın gidecek başka yeri olmadığı ve vasiyetin de gereği olarak konuyu çok üstelememişlerdi. Yayla teyze de Hatice abla gibi eşini genç yaşta kaybetmiş, tek çocuğu olan kızını küçük yaşta evlendirdiği için, mahallede hep tek başına yaşamıştı. Bununla birlikte ailesinden görmediği sevgiyi, dostluğu, dayanışmayı bu mahallede, komşularından görmüştü. Burası onun için hem başını sokacak yuvası hem de yalnızlığını unutturan ailesi olmuştu. Burada yaşadığı süre içinde bir kez bile hayattan korkmamış, kendini yalnız ya da tehlikede hissetmemiş, en zor günlerinde bile umutsuzluğa kapılmamıştı. Taa ki birileri buralara göz dikip kendileri için bir tehdit oluşturana, zorla mahallelileri evlerinden, mahallelerinden  çıkarmak için planlar yapana kadar. Belediye Tokludede’yi yeşil alan ilan ettiğinde ve Yayla teyzeyi de diğer komşuları gibi işgalci konumuna sokarak borçlandırdığında, erkek kardeşleri bu durum hiç sahip çıkmamış,  sanki evle hiç alakaları yokmuş gibi davranmış, belediyeye ödenmesi gereken borçlar konusunda Yayla teyzeyi tamamen kendi kaderi ile baş başa bırakmışlardı. Ne zaman ki Şener holding araya girip belli bir fiyat karılığında evi almak istemişti, erkek kardeşleri hemen tavır değiştirip firmayla aynı safta yer almış, Yayla teyzenin karşısına dikilip, sürekli taciz ederek, üzerine baskı kurarak onu köşeye sıkıştırmaya çalışmışlardı. ‘Bunca yıl Yayla teyze hiç kira ödemeden, onların da hissesi olan bu evde bedava oturmuştu, anne babalarının vasiyeti yüzünden buna yıllarca ses çıkarmamış göz yummuşlardı; ama artık vasiyetin bir geçerliliği yoktu; çünkü bütün evler gibi bu ev de satılacak ve herkes gibi Yayla teyze de mahalleden gitmek zorunda kalacaktı; öyleyse daha fazla beklemeye ne gerek vardı; inat etmenin, ayak diremenin ne anlamı vardı.’ Bu düşünceyle erkek kardeşlerinin Yayla teyzeye uyguladığı baskı ve tacizin dozu her geçen gün artıyor, mahalleye her gelişlerinde kadıncağızı paylıyor, azarlıyor, göz yaşlarına boğuyorlardı. Kendileri gelmediğinde bu sefer de tehdit içeren, gözdağı veren mesajları geliyordu. Yayla teyze uzun süre kardeşlerine direnmiş, gelen gazetecilere, televizyonculara evini ne pahasına olura vermeyeceğini haykırmıştı; ama ne zamanki erkek kardeşleri bıçak çekerek Yayla teyzenin üzerine yürümüşlerdi, zavallı kadıncağız can korkusundan sonunda evin satışına razı olmak zorunda kalmıştı. Tokludede’yi terk ederken, o berrak açık mavi gözlerindeki küskünlüğü, kırgınlığı, sessiz çığlıklarla yanaklarından süzülen göz yaşlarını kim görse unutamazdı... Artık her anlamda yalnızdı… Evini, mahallesini, yuvam, ailem dediği komşularını, can yoldaşlarını, kurulu düzenini kaybetmişti… Eskisine göre çok daha yoksul çok daha yoksundu, yalnızdı, yapayalnızdı şimdi; çok korkuyordu hayattan, gelecekten; . Adeta içi boşalmıştı; hayat onun için bütün anlamını, büyüsünü yitirmişti. Dört kardeş aralarında paylaştıktan sonra evden hissesine düşen payla ancak İstanbul’un çeperlerinde bir kenar mahallede, bodrum katında kiralık bir eve çıkabilmişti. Burada sudan çıkmış bir balık gibi soluk alamadığını, bulunduğu yeni çevreye bir türlü uyum sağlayamadığını söylüyordu. Onu tanıyanlar, görüşenler de, o berrak mavi gözlerin, Tokludede’den ayrılırken döktüğü gözyaşlarının ardından bir daha hiç eski ışıltısına kavuşmadığını, içi hep gülen o güzel gözlerin, hayata neşeyle, sevgiyle bakan bu vakur kadının bir daha hiçbir şeye eskisi gibi mutlulukla, ağız dolusu gülemez olduğunu ifade ediyorlardı...

HURİ TEYZE

Hatice ablanın ve Yayla teyzenin sürgün hikayesi böyleyken, defalarca basın önünde baygınlıklar geçiren; Fatih Belediye Başkanı Mustafa Demir’i protesto etmek için kışın ortasında kendini belediyenin havuzuna atmayı bile göze alan Huri teyzenin hikayesine gelelim şimdi de. O da genç yaşta eşini kaybetmiş ve tek sahip olduğu oğlu ile birlikte uzun yıllardır Tokludede’de iki göz bir odada, kiracı olarak yaşamıştı. Oğlu babasız, zor yaşam koşullarında yetişmekten dolayı oldukça asabi tabiata sahip bir delikanlıydı. Psikolojik sorunları yüzünden hiçbir işte sebat edemiyor, sürekli iş değiştiriyordu. Hırçınlıkları ile evde annesine, Huri teyzeye de eziyet ediyor, onu üzüyor, hırpalıyor, adeta hayatı yaşlı kadına zehir ediyordu. Buna rağmen Huri teyze ‘evlat’ diyor ondan vazgeçemiyor, bütün sıkıntılarını sineye çekerek yine de oğlu için çırpınıp duruyordu. Onun bu çırpınışları, ondan bundan rica minnet iş istemesi sayesinde oğlu tüm sebatsızlığına ve uyumsuzluğuna rağmen yine de uzun süre işsiz kalmıyor, bölük pörçük de olsa eve bir para getirebildiği için aç ve açıkta kalmıyor, kıt kanaat geçinip gidiyorlardı. Tokludede’de oturdukları eve verdikleri kiranın çok düşük olması, ayrıca Huri teyzenin mahallede tavuk besleyerek, sebze yetiştirerek, bunların bir kısmını da satarak, Hatice abla gibi onun da mutfak masraflarına, oğlunun kazancının yetmediği yerlere bu üç beş kuruşla destek çıkabilmesi, gerçekten önemli ölçüde ellerini rahatlatıyor, geçimlerine önemli bir katkı sağlıyordu. Bununla birlikte yaşlı ve hasta olduğu için sebze ve tavukları dışında bir işe koşamayan Huri teyze, oğlu sürekli bir işten çıkıp diğerine girdiği için bir türlü yarınından emin olamıyor, her an sokağa düşme korkusuyla geceleri endişeden rahat uyuyamıyordu. Bununla birlikle esas dünyası başına, mahalle yeşil alan ilan edilince ve belediye mahallelilere taşeron firma aracılığıyla ‘evlerini boşaltmaları için’ baskı uygulamaya başladığında yıkılmıştı. En kötü hissettiği an ise önceleri evi satma niyetinde olmayan ev sahibinin evini Şener holdinge satmaya karar verdiği an olmuştu. Huri teyzenin yüreğindeki sokaklara düşme korkusu dağ gibi büyümeye, ciddi bir ihtimal oluşturmaya, endişesi bütün benliğini ele geçirmeye başlamıştı. Bütün bu gelişmeleri bir türlü kabullenemiyor, ev sahibinin, firmanın ‘evi boşaltması’ için uyguladığı baskıları çaresi olmadığı, gidecek yeri olmadığı gerekçesi ile hep reddediyor, bu mahalleden ancak cenazesinin çıkacağını söylüyordu. Sonradan baskılar artınca telaşı, korkusu iyice artmaya başlamış, nerede bir fotoğraf makinası, kamera, basın görse kendini önüne atmaya, ağlayıp sızlamaya ve bu şekilde çaresizliğini tüm Türkiye’ye anlatmaya çalışmıştı. Yayla teyze ne kadar sessiz ve derinden haykırdıysa çığlıklarını Huri teyze o kadar yaygara ile, yüksek sesle, var gücüyle savuruyordu haykırışlarını, öfkesini, isyanını. Ama gösterdiği hiçbir tepki, öfke, bağırıp çağırmalar, ayılıp bayılmalar, hıçkırık nöbetleri bir işe yaramıyordu; bu insanların ranttan gözü dönmüş körelmiş vicdanlarına hiçbir dokunuş ulaşmıyor, küçücük bir iz bile bırakamıyordu hafızalarında. Sonunda, çaresizlik ve gözyaşları içinde herkes gibi o da mahallesini, evini terk etmek zorunda kalmıştı. Şu anki durumuna gelince, oğlu hala hiç bir işte uzun süre sebat edemediği için, bir ay çalışıyorsa bir ay boşta olduğu için, Huri teyze artık geceleri kabus görmeden uyuyamıyordu;  Şimdi aç kalma, sokakta kalma ihtimalinin eskisinden de güçlü olduğunu bilmesi yüreğini korkudan deli gibi sıkıştırıyor, nefes alamaz hale geliyordu. Gerçekten de aç kaldıkları, kiralarını ödeyemedikleri zamanlar oluyor; bu zamanlarda kiralarını şimdilik bizler, mahalle mücadelesinde onu tanıyan bazı arkadaşlar aramızda topladığımız para ile karşılamaya çalışıyorduk. Ama bu daha ne kadar sürdürülebilirdi, bu şekilde taşıma suyla bir hayat daha ne kadar idame edilebilirdi bunu bizler de bilmiyorduk.

DEVLET GÜVENCESİ
Hem tek Huri teyze değil ki, bu şekilde mahalle yaşantısının sağladığı avantajlar sayesinde hayata tutunup, sonradan bu koşulları yitirdiği için sokağa düşme, evsiz ve aç kalma tehdidi ile karşı karşıya olan bir sürü Kentsel Dönüşüm mağduru insan vardı; bütün bu insanlara bireysel çabalarla sahip çıkmak, yardımcı olmak kesinlikle mümkün değildi. Bu işin devlet güvencesine alınması, sağlıklı konut hakkının, barınma hakkının her insanın en temel haklarından biri olduğu unutulmayarak, devletin bu konudaki sorumluluğunu bireylere yüklediği, ya da tamamen insanları kaderlerine terk ettiği şu anki yaklaşımından derhal vazgeçmesi gerekliydi. Bu süreç bu şekilde hızlı ve acımasızca ilerledikçe Kentsel Dönüşümün topluma maliyetinin ileride çok daha vahim boyutlara ulaşacağı bir gerçekti. Bu konuda gerçekten ciddi tedbirlerin alınmasına ve önemli bir yaklaşım değişikliğine ihtiyaç vardı. Bu durum sürdürülebilir bir durum değildi; gerekli tedbirler alınmadığında ülkemize bekleyen sonun Gezi isyanından çok daha büyük toplumsal patlamalar, çok daha tehlikeli halk ayaklanmaları olacağı, biraz sağduyu sahibi olan herkesin açıkça görebileceği bir gerçeklikti.

Fotoğraflar: Nejla Osseiran
 
*Geçtiğimiz hafta Pazar ekinde yayınlanan makalenin ikinci bölümüdür.
** Yrd. Doç. İstanbul Üniversitesi İktisat Bölümü, Kent Hareketleri Fener Balat Ayvansaray Bölge Temsilcisi