‘Hak temelli çocuk adalet sistemi’ için 94 demokratik kitle örgütünden ortak çağrı

94 demokratik kitle örgütü, “Suça sürüklenen çocuklara yönelik cezaların ağırlaştırılması ve çocukların yetişkin gibi yargılanması yönündeki taleplerin, hem kamuoyunda hem de siyasi alanda karşılık bulmasını derin bir kaygıyla izliyoruz” diyerek ortak çağrı yaptı. Bu tür söylemlerin, Türkiye’nin de aralarında olduğu devletlerin kabul ettiği, uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış olan çocuk haklarına ve çocuk hukukunun evrensel ilkelerine açıkça aykırı olduğu belirtilen açıklamada, “Her çocuğun yaşam hakkını güvence altına almak için, bütüncül ve etkin bir çocuk koruma sistemine acilen ihtiyaç var. 94 sivil toplum örgütü olarak ortak çağrımız: Çocuklar için adalet!” denildi.

“Çocuklar için adalet: cezalandırmaya değil, korumaya ve önlemeye dayalı bir yaklaşım” denilerek yapılan “Hak temelli bir çocuk adalet sistemi” için yapılan ortak çağrıda şunlar kaydedildi: “Biz, aşağıda imzası bulunan sivil toplum örgütleri, son dönemde suça sürüklenen çocuklara yönelik cezaların ağırlaştırılması ve çocukların yetişkin gibi yargılanması yönündeki taleplerin, hem kamuoyunda hem de siyasi alanda karşılık bulmasını derin bir kaygıyla izliyoruz. Bu tür söylemler, Türkiye’nin de aralarında olduğu devletlerin kabul ettiği, uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış olan çocuk haklarına ve çocuk hukukunun evrensel ilkelerine açıkça aykırıdır.”

“Münferit değil; çocuklara yönelik ihmal ve hak ihlalleri zincirinin sonucudur”

“15 yaşındaki Mattia Ahmet Minguzzi’nin akranları tarafından öldürülmesi, çocuklara yönelik şiddet, çocuk suçluluğu ve adalet sistemine ilişkin alınmayan önleyici tedbirlerin sonuçlarını bir kez daha ortaya koydu. Bizler, Mattia Ahmet Minguzzi’nin ailesinin acısını derinden paylaşıyor, şiddet sonucu yaşamını yitiren tüm çocukların yasını tutuyoruz. Ve bir kez daha söylüyoruz: Yaşam hakkı en temel haktır; hiçbir çocuk bu haktan mahrum bırakılmamalıdır.

Tıpkı 2024’te akran şiddeti sonucu yaşamını yitiren en az 13 çocuk ve 2025’in ilk beş ayında hayatını kaybeden en az 7 çocuk gibi, Mattia Ahmet’in ölümü de önlenebilirdi. Bu vakalar münferit değil; Türkiye’de çocuklara yönelik ihmal ve hak ihlalleri zincirinin sonucudur. Yalnızca akran şiddeti değil, farklı nedenlerle yaşamını yitiren tüm çocuklar açısından da, çocuk koruma sisteminin bütüncül ve hak temelli bir yaklaşımla yeniden yapılandırılması zorunludur.

Bir çocuk suçla ilişkilenmeden önce çoğu zaman fark edilebilir ve bu durum önlenebilir. Devlet; eğitimden sosyal hizmete, sağlıktan kolluk güçlerine kadar tüm ilgili kurumlarıyla, çocukları suça sürükleyen riskleri önceden fark etmek ve gereken tedbirleri almakla yükümlüdür. Bu sorumluluklar gerektiği gibi yerine getirilirse, pek çok çocuğun yaşamı korunabilir, suça sürüklenmesi engellenebilir.”

“Çocuk suçluluğu yalnızca bireysel bir davranış değil toplumsal ve yapısal etkenlerin sonucu”

“Çocuk adalet sisteminin öncelikli ve asıl amacı cezalandırmak değil; onarmak, dönüştürmek, desteklemek ve yeniden suçla ilişkilenmeyi önlemektir. Çocuklara yapılacak müdahale de asıl olarak bu amaca hizmet etmelidir.

Çocuklar, suç faili olsalar bile, adli süreç boyunca önleyici ve onarıcı yaklaşımlar göz ardı edilmemelidir. Ancak Türkiye’de çocuk adalet sistemi, sadece cezalandırıcı bir anlayışla işlemekte; çocukları korumak yerine toplumdan dışlamakta ve böylece yeniden suçla ilişkilenmelerine zemin hazırlamaktadır.

Gündemdeki yasa değişikliği önerileri ise yasal çocukluk kavramını tartışmaya açma, çocukların özgürlüğünü daha fazla kısıtlama ve çocuk hapishanelerini olağanlaştırma riski taşımaktadır. Oysa çocuk suçluluğu yalnızca bireysel bir davranış değil; şiddet, ihmal, yoksulluk, sosyal dışlanma, eşitsizlik, ayrımcılık ve eğitimden kopma gibi çok boyutlu hak ihlallerinin, toplumsal ve yapısal etkenlerin sonucudur.

Bilimsel araştırmalar da göstermektedir ki; çocuklara yönelik ağır cezalar, ne suç oranlarını azaltmakta ne de yeniden suça sürüklenmeyi engellemekte etkilidir.

Buna karşılık, güçlü aile bağları, okul aidiyeti, güvenli sosyal çevre, nitelikli sosyal hizmetler, toplumsal cinsiyet eşitliği ve çocuk dostu kurumlar gibi koruyucu unsurlar, çocukların suçla ilişkilenme riskini azaltmada belirleyici rol oynamaktadır.”

Yapılan açıklamada yükümlülük sahiplerine çağrı ve talepler şöyle sıralandı:

• İstismara ve ihmale maruz kalan çocuklar zamanında tespit edilmeli; çocuk koruma sistemi kapsamındaki tedbirler eksiksiz uygulanmalıdır.
• Erken uyarı ve destek mekanizmaları güçlendirilmeli; çocukların haklarının ihlaline yol açan ihmaller engellenmelidir.
• Çocuk adalet sistemi, hak temelli, onarıcı, dönüştürücü ve koruyucu bir anlayışla yeniden yapılandırılmalıdır.
• Ceza sorumluluğu bulunmadığı yasal olarak kabul edilen 0-12 yaş arası çocukların suçla ilişkilenmelerine neden olan ortamlardan uzaklaştırılması amacıyla eğitim, sağlık, danışmanlık veya bakım tedbiri kararları alınmalıdır. Ayrıca, uluslararası çocuk hakları standartları gözetilerek ceza sorumluluğu yaşı, bilimsel gelişim verilerine göre yükseltilmelidir.
• Çocuk adalet sistemi bütüncül bir şekilde işletilmeli, hiçbir çocuk –yaşı, suçu ya da koşulları ne olursa olsun– bu sistemin dışına itilmemelidir. 15-18 yaş arası çocuklar, istisnalar üzerinden sistem dışına çıkarmaya yönelik girişimlere son verilmelidir.
• Suça sürüklenen tüm çocuklar hakkında sosyal inceleme raporu hazırlanması ve çocukların sosyal hizmet uzmanı desteğinden faydalanması yasal olarak zorunlu hale getirilmelidir.
• Yargı süreçlerinde, çocuk hakları konusunda uzmanlaşmış profesyoneller yer almalıdır.
• Tutuklama yalnızca istisnai durumlarda uygulanmalı; toplum temelli destekleyici tedbirler esas alınmalıdır.
• Çocuk hapishanelerinin sayısı artırılmamalı; bu kurumların yerine, toplum temelli destek sistemleri geliştirilmeli ve çocukların özgürlüğünden yoksun bırakılması yerine alternatif tedbirler esas alınmalıdır.
• Çocuklarla ilgili yasalaşma süreçlerinde, çocuk ve kadın hak temelli çalışan sivil toplum örgütlerinin, baroların, akademinin ve çocukların bizzat kendilerinin görüş ve önerileri dikkate alınmalıdır.

Açıklamada son olarak “Eşit, güvenli, onarıcı ve kapsayıcı bir toplum tüm çocukların hakkıdır. Bu hakkı birlikte savunmakta kararlıyız” denildi.

İmzacı kurumlar

1. 29 Ekim Kadınları Derneği
2. Adana Çocuk ve Kadın Hakları Derneği
3. Adana Kadın Danışma ve Sığınma Evi Derneği
4. Adil Yargılanma Hakkına Erişim Derneği (AYHED)
5. AltıÜstü Çocuk ve Gençlik Sanat Kolektifi
6. Antalya Kadın Danışma Merkezi ve Dayanışma Derneği
7. Antikapitalist Kadınlar
8. Aralık Feminist Kolektif
9. Ata Derneği İzmir
10. Atakent Mahallesi Kadın Meclisi Küçükçekmece
11. Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Derneği
12. Ayvalık Kadın İnisiyatifi
13. Bakırköy Çocuk Masası Platformu
14. BoMoVu Sosyal Güçlendirme için Spor ve Beden Hareketi Derneği
15. Çember Dergi - Çocuk Politikası Dergisi
16. Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği
17. Cinsel Şiddetle Mücadele Derneği
18. Cinsiyet Eşitliği İzleme Derneği
19. Çocuğum Haklıyım!
20. Çocuk Alanında Çalışan Avukatlar Ağı (ÇAÇAv.)
21. Çocuk Çalışmaları Birimi
22. Çocuk Hakları Savunucuları Ağı
23. Çocuk Hakları Savunucuları Derneği - CHILDEF
24. Çocuk Hakları Zirvesi ve Kalkınma Derneği
25. Çocuk İhmali ve İstismarını Önleme Derneği
26. Çocuk İşçiliğini İzleme ve Önleme Derneği
27. Çocuklar İçin Adalet Derneği
28. Deniz Yıldızı Kadın Dayanışma Derneği
29. Denizli Otizm Derneği
30. Derin Yoksulluk Ağı
31. Dünya Evimiz Uluslararası Dayanışma Derneği
32. Ege Çağdaş Eğitim Vakfı
33. Eğitim Sen Genel Merkezi
34. Ekmek ve Gül
35. Engelsiz Erişim Derneği
36. Eşit Haklar İçin İzleme Derneği
37. Eşit Yaşam Derneği
38. EŞİTİZ-Eşitlik İzleme Kadın Grubu
39. Ev Hanımları Dayanışma ve Kalkındırma Derneği
40. Fisa Çocuk Hakları Merkezi - Fikir ve Sanat Atölyesi Derneği
41. Gaziantep Nar Bilim Kültür ve Sanat Derneği
42. Her Yer Çocuk Derneği
43. İnsan Hakları Derneği
44. İnsan Hakları Gündemi Derneği
45. İzmir Feminist Kolektif
46. İzmirli Kadın Girişimciler Derneği
47. KA.DER-Kadın Adayları Destekleme Derneği Ankara Şubesi
48. Kadın Dayanışma Vakfı
49. KADAV - Kadınlarla Dayanışma Vakfı
50. Kadın Cinayetlerini Durduracağız Platformu
51. Kadın Eğitim ve İstihdam Derneği- KEİD
52. Kadının İnsan Hakları Derneği
53. Katre Kadın Danışma ve Dayanışma Derneği
54. KESK Amed Kadın Meclisi
55. KİKAP TRABZON Derneği
56. Kırkayak Kültür Sanat ve Doğa Derneği
57. Koza Kadın Derneği
58. LGBTİ+ Aileleri ve Yakınları Derneği (LİSTAG)
59. Lotus Kadın Dayanışma Derneği ve Yaşam Derneği
60. Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı
61. Muzır Neşriyat
62. Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği
63. Özgürlük İçin Hukukçular Derneği
64. Rengarenk Umutlar Derneği
65. Roman Hakları Derneği
66. Romani Godi
67. Roots & Shoots Türkiye (Kökler ve Filizler Derneği)
68. Rosa Kadın Derneği
69. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası  (SES) Genel Merkezi
70. Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası Amed Şubesi
71. Sivil Düşler Derneği
72. Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği
73. Sosyal İklim Derneği
74. Sosyoloji Mezunları Derneği
75. Sporda Adalet ve Haklar için Sahadayız Derneği
76. Sulukule Gönüllüleri Derneği
77. Tarlabaşı Toplumunu Destekleme Derneği
78. Toplum ve Hukuk Araştırmaları Vakfı
79. Toplumsal Dayanışma İçin Psikologlar Derneği (TODAP)
80. Toplumsal Eşitlik Derneği
81. Türk Kadınlar Birliği Bayraklı Şubesi
82. Türk Psikologlar Derneği Genel Merkezi
83. Türk Tabipleri Birliği İnsan Hakları Kolu
84. Türkiye Çocuklara Yeniden Özgürlük Vakfı
85. Türkiye İnsan Hakları Vakfı
86. Turuncu Dernek
87. Uçan Süpürge Kadın İletişim ve Araştırma Derneği
88. Ulusal Çocuk Hakları Derneği (UDER)
89. Uluslararası Çocuk Hakları Elçileri Derneği - ICHILD
90. Uluslararası Göçmen Kadınlar Dayanışma Derneği
91. Urla Kadın Dayanışma Dernegi (URKAD)
92. World Human Relief
93. Yaşamevi Kadın Dayanışma Derneği
94. YÖRET Yüksek Öğrenimde Rehberliği Tanıtma ve Rehber Yetiştirme Vakfı

(Haber Merkezi)