SOCAR ve Koç’un kârı katlanırken işçilerin kazancı düşüyor

Eren SARAN
İzmir

Tüm dünyada olduğu gibi piyasayı domine eden petrol ve enerji tekelleri Türkiye’de de yüksek kârlar ve düşük ücretlerle gündeme geliyor. Amerika’da Joe Biden ExxonMobil’den “Tanrıdan bile fazla para kazandılar” diye bahsederken, Fransa’da Total Energie ve ExxonMobil’e ait 5 rafineride, en büyük sendikalar konfederasyonu CGT üyelerinin grevi sürüyor.

Türkiye’de SOCAR ve Koç Holding petrol üretiminde devasa kârlar elde ederken işçilerin ücretleri ise geriliyor. 2022’nin ilk 6 ayında konsolide bazda toplam 385.9 milyar TL gelir elde eden Koç Holdinge ait TÜPRAŞ’tan elde edilen net kâr ise sadece 3 ayda (nisan mayıs haziran) 7 milyar TL’lik beklentiyi aşarak 10 milyar 611 milyon TL oldu.

Gerek SOCAR Holdinge bağlı Star Rafineri ve PETKİM işçilerinin gerekse Koç Holdingin elindeki TÜPRAŞ işçilerinin ücretiyle, Türk-İş’in açıkladığı yoksulluk sınırı (24 bin 185 TL) arasındaki fark gittikçe açılıyor. Enflasyon, sözleşme dönemlerinde yüksekmiş gibi gösterilen rakamları buharlaştırmaya, kök ücretteki kaybı şirket hanesine aktarmaya devam ediyor.

SOCAR HOLDİNG İŞÇİLERİ HAKKINI İSTİYOR

Star Rafinerisi işçileri, yaklaşan sözleşme öncesi ücret tartışmalarına banka promosyonlarıyla başladı. Ülkede alevlenen promosyon ödemeleri kıvılcımı her fabrika gibi 680 işçinin çalıştığı SOCAR’a da sıçradı. Brüt ücretlerden (ortalama 20 bin TL) yapılan kesintilerden yılmış bir işçi kitlesi, promosyon ödemelerinin kendilerinin de hakkı olduğunu düşünüyor. SOCAR Holding ise bankalar ve finans şirketleri ile planlanmış ödemeleri ve ortaklıkları olduğunu anlatırken, işçilerin kendi ücretleri üzerinde inisiyatifleri olamayacağını, yani promosyon haklarının olmadığını söyledi.

İşçiler düşük faizli kredinin piyasaya yüksekten satılması, döviz kuru getirisi, borsa kazançları gibi yollarla bankaların yüzde 300 artışlara yakın kâr elde ettiğinin farkında olduklarını belirtiyor. SOCAR Holdingin politikasını anlatırken bir işçi şunları diyor: “Şirket politikası, ‘Ücretler düşerken üretimin arttığı’ sistemi geliştiren idari kadroyu ikramiye ve primle ihya etme üzerine kurulu. Şirket beyaz yaka ve idari kadroya birkaç defa iyileştirme ve ek zam yaptı ama mavi yakalı işçiler bundan mahrum kaldı. Sendikayla sözleşme yapıyoruz, o zaman isteyin bakışı var.”

Ancak yine de işçiler sendikacıları zorlayarak ek bir ödeme almayı başardı. Birçok işçiyi memnun etmeyen bu ödeme kök ücrete yansımayacak ve bir sefere mahsus olacak. Şirketin sendikayı özellikle tembih ederek açıklamayı kendisinin mail yoluyla yapacağını, sendikanın açıklama yapmamasını istediği belirtiliyor.

SOCAR Holding, “Dünyada ve ülkemizde yaşanan sosyal ve ekonomik gelişmelerin çalışma arkadaşlarımız üzerindeki olumsuz etkisini azaltmaya yönelik destekleyici” karar diyerek ekim ayında tüm çalışanlarına tek seferlik 7 bin 500 TL ödeme yapma kararı aldı. Kararı değerlendiren Star ve PETKİM işçileri, tek seferlik bir ödemenin yeterli olmayacağını ifade ediyor. Şirket bünyesindeki tüm yarımadadaki işçilere tek sefere mahsus verileceği söylenen para, patron tarafından destekleyici bir ödeme olarak nitelendirilse de işçilerden bazıları için bu tutar komik.

‘7 BİN 500 LİRA MI BİZİ KORUYACAK?​’

Şirketin yıllık kâr oranlarına dikkat çeken işçiler, “Sözleşme öncesi tek seferde ödenecek bir para bizim için ikna edici bir ödeme değil. İşveren hem beyaz yakaya hem mavi yakaya bu parayı vererek 70 milyon civarı bir bütçe ayırdığını iddia ediyor ama elde ettiği kârı düşününce işçilere düşen devede kulak, kalan bir parmak bal” diyor.

İşçilerin promosyon beklentisi ret cevabı alırken, PETKİM’de 4 Eylül’den bu yana devam eden TA bakım duruşunun ardından şirketin motivasyon amaçlı bir ödeme yapacağına dair söylentiler işçilerin arasında dolaşıyordu. Söylentinin talebe dönüştüğünü belirten bir işçi, “Sendika bu görüşmeleri yaptı diye biliyorum ama yatan tutar çok komik olduğu için bence kimse biz talep ettik ve aldık diye açıklama yapmıyor. Şirketin bu maili atması ise tamamen bizi nasıl gördüğünün kanıtı. Enflasyona karşı 7 bin 500 lira ile mi bizi koruyacakmış? Promosyon talebimiz de vardı ancak onu veremeyeceklermiş. 7 bin 500 TL ödeme için iyi oldu diyen arkadaşımız da var, benim gibi az diyen de” diyerek saat ücretine yansımayan bir paranın kendileri için çok da iyi olmayacağı görüşünde.

Geçen sene alınan seyyanen 5 bin TL’lik ödeme konusunda da aynı eleştirileri yaptıklarını söyleyen PETKİM işçisi, “Bize, artık tek seferlik alınan cüzi tutarları kazanımmış gibi anlatmayı bırakmaları lazım. Her sıkıştığımızda eline bakmak zorunda mıyız? Ücret sınırını her sözleşme düşürüyoruz. Nereye kadar? Türk-İş’in yoksulluk sınırı var, bizim için resmidir. Ama skala ve grup gibi ayrımlar yerli yerinde değil” diyor.

Sendikacıların tavrını eleştiren bir başka işçi de “Aylardır TA duruşu bitsin, şöyle büyük ödeme alacağız, isteyeceğiz diyerek tuhaf rakamlar ortaya atıldı. Promosyon tartışmasında da x firmanın işçisi 40 bin almış biz 80 bin alırız gibi laflar edildi. Zaten şirketten sadaka dilenir gibi olmuştuk. İşveren 7 bin 500 yatırınca bizimle alay edildiğini görmüş olduk” şeklinde konuşuyor.

TÜPRAŞ İŞÇİSİNİN TALEPLERİ GÖRÜNMEZ OLDU

KOÇ’a ait TÜPRAŞ Rafinerisinde ise işçiler ne ek zam ne de promosyon taleplerine karşılık bulabiliyor. TÜPRAŞ’ta bir rafineri işçisinin 2019 aralık ayında eline geçen net ücret yoksulluk sınırının yüzde 85’i iken, ekim ayında bu oran yüzde 66’ya düşmüş durumda. Türk-İş’in, yoksulluk sınırı 2019 yılında 7 bin 44 TL iken 2022 ekim ayında bu rakam 24 bin 186 TL olarak açıklandı. Arada kaybolan 20 puan (ücretin yüzde 25’i) enflasyonla buhar olmuş gibi görünse de şirket hanesine geçmiş durumda.

Ek ödeme ya da ikramiye bile almadıklarını dile getiren işçiler, “Zaten maaşlarımız yanı başımızdaki PETKİM ve Star’a göre neredeyse yarı yarıya düşük. Bir de aynı sendikada örgütlüyüz. Orada seyyanen de olsa bazı ödemelerin alındığını duyuyoruz ama bizim taleplerimiz görmezden geliniyor” diyor.

Öte yandan Petrol-İş Genişletilmiş Başkanlar Kurulunun ardından sonuç bildirgesi yayımlandı. Bildirgede “Sendikamız, üyelerimizin alım gücü kaybını telafi etmek amacıyla birçok işyerimizde kimi zaman müzakere kimi zaman mücadele ile taleplerini yükseltmiş ve bazı kazanımlar elde etmiştir. Bu süreçte, TİS dışı ilave uygulama yapılan 63 işyeri/işletmemiz olmuştur. Bu 63 işyeri/işletmenin 58’inde toplu iş sözleşmesi dışında ek zam uygulaması ile ücret artışı sağlanmıştır. Yine haziran ayında gerçekleştirdiğimiz önceki Başkanlar Kurulumuzdan bu yana 12 işyeri/işletmede sözleşme imzalanmıştır” ifadelerine yer verildi.

Bu maddeyi değerlendiren bir işçi, “Bizlerin ücretleri çok çok eridi. TÜPRAŞ gibi bir yerde çalışıp yoksulluk sınırının çok altında hatta yarısı kadar ücret alıyoruz. Bunu şirket de sendika da çok iyi biliyor. Geçtiğimiz hafta yapılan Genişletilmiş Başkanlar Kurulu Sonuç Bildirgesinde de söylenen ücretlerin enflasyon ve hayat pahalılığı altında eridiği için örgütlü olunan 63 işletmenin 58’inde ek ve ara zam alınmış. Bunların içinde TÜPRAŞ yok. Neden yok, neden işyerinde huzur bırakmayacağız diyenler, bizim adımıza hiçbir mücadelenin kapısını aralamıyor da işverenin üzerimizde oluşturduğu baskıya boyun eğiyor. TÜPRAŞ işçisi enflasyonun altında ezilmiyor mu?​” diye soruyor.