10 soruda Paris İklim Anlaşması ve Türkiye

Özer AKDEMİR
İzmir

ABD’nin New York kentinde başlayan 76. Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulunda konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Paris İklim Anlaşması’nı önümüzdeki ay Meclis onayına sunmanın planlandığını söyledi. Birçok kesim tarafından olumlu karşılanan bu çıkışın neden geciktiği, zamanlamasının yanı sıra pratikte neleri getireceği de soru işaretleri arasında.

10 soru da Paris İklim Anlaşması ve Türkiye’nin süreç içindeki durumunu özetlemeye çalışalım:

PARİS İKLİM ANLAŞMASI NEDİR? KAÇ ÜLKE TARAFINDAN İMZALANDI?

Birleşmiş Milletler “Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli” (IPCC) 2007 yılındaki değerlendirme raporunda küresel ısınmaya yol açan iklim değişikliği olgusunun tartışmasız bilimsel bir gerçek olduğu ve bu değişikliğin insan faaliyetleri sonucu ortaya çıktığı kabul edildi. Sera gazı emisyonlarının önemli oranda azaltılmaması durumunda tüm dünyanın iklim değişikliğinin yıkıcı etkileriyle yüzleşeceğini öngören raporun ardından yapılan bir dizi toplantı sonrası 2015 yılında Paris’te uluslararası bir iklim konferansı toplandı. Toplantı sonrası üzerinde uzlaşmaya varılan metinler aralarında Türkiye’nin de olduğu 175 ülke tarafından 22 Nisan 2016 yılında New York’ta imzalandı. İlerleyen yıllarda anlaşmaya imza atan ülke sayısı 197’ye çıktı.

PARİS İKLİM ANLAŞMASI NEYİ HEDEFLİYOR?

Anlaşma, iklim krizi ve küresel ısınmaya yol açan sera gazlarının önemli oranda azaltılması sonucunda küresel sıcaklıklardaki artışın 1.5 °C’nin altında tutmanın önemine vurgu yapıyor. Küresel sıcaklıkların 2°C altında tutmak ve bunu 1.5°C ile sınırlandırmanın hedeflendiği Paris Anlaşması bu hedefe ulaşılabilmesi için imzalayan ülkelerin karbon emisyonlarını 2050 yılına kadar ‘sıfır’a indirmelerini öngörüyor. Bunun için fosil yakıt kullanımına son verilmesi istenirken, ülkelerin “Düşük sera gazı emisyonları ve iklime dirençli kalkınma” gibi bir dizi kavramlar üzerinde programlarını güncellemeleri bekleniyor.

PARİS İKLİM ANLAŞMASI’NI ONAYLAMAYAN ÜLKELER HANGİLERİ?

Türkiye anlaşmaya imza atmasına rağmen bunu parlamentosundan geçirmeyen tek G20 ülkesi durumunda iken anlaşmayı onaylamayan dünyadaki 6 ülkeden biri konumunda. Anlaşmayı onaylamayan diğerler ülkeler ise İran, Irak, Eritre, Libya ve Yemen.

TÜRKİYE İMZA KOYDUĞU ANLAŞMAYI NEDEN PARLAMENTOSUNDAN GEÇİRMEDİ?

Türkiye Paris İklim Anlaşması’nı TBMM’den geçirmek için iki şart ileri sürüyor. Bunlardan birisi Türkiye’nin emisyon azaltımı ve yenilenebilir enerji için gerekli kredileri de alabilmesi. Diğer şart ise Türkiye’nin BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nin “gelişmiş ülkeler” kategorisinden çıkarılarak “gelişmekte olan ülkeler” kategorisine alınması böylece nüfus artışı, ekonomik büyüme gibi etkenler göz önünde bulundurularak emisyon azaltımı yapmasının olanaksızlığının kayıt altına alınması. 2018’de Polonya’nın Katovice kentinde yapılan 24. Taraflar Konferansında bu talebini dile getiren Türkiye’nin talebi gündeme alınmamıştı.

ERDOĞAN’IN ‘PARİS İKLİM ANLAŞMASINI MECLİSTEN GEÇİRECEĞİZ’ SÖZLERİ TÜRKİYE’NİN BU ŞARTLARDAN VAZGEÇTİĞİ ANLAMINA MI GELİYOR?

Türkiye, New York’da devam eden toplantıda daha gönce gündeme getirdiği Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ndeki “gelişmiş ülkeler” listesinden silinerek “gelişmekte olan ülkeler” listesine dahil olma talebini yineledi. Bunun için BM’ye nota ileten Türkiye, 28 Nisan 2021’de de bu yönde sözlü bir nota vermişti. 1992 yılında imzalanan BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’nde OECD üyesi olması nedeniyle Ek-1 listesine dahil edilen Türkiye, OECD ve Dünya Bankasına göre “gelişmekte olan ülkeler” kategorisinde yer aldığını belirterek bu durumun tutarsızlık olduğunu ileri sürüyor. Türkiye gelişmekte olan ülkeler kategorisine alınarak bu ülkelere getirilen ayrıcalıklardan ve yenilenebilir enerji alanında fonlardan yararlanmak istiyor.

PARİS ANLAŞMASINI TBMM’DEN GEÇİREN TÜRKİYE BU ANLAŞMANIN GEREĞİ OLARAK NELER YAPMALI?

Ekoloji kamuoyunun beklentisi Türkiye’nin anlaşmayı TBMM’den geçirdikten sonra kendi iklim hedeflerini 1.5 dereceyle uyumlu hale getirip ekonomik programında karbon nötr hedefi koyması yönünde. Bunun yanı sıra bu hedeflerin kağıt üzerinde kalmaması için gerekli adımları atması gerektiği dile getiriliyor. Programın düşük karbonlu bir ekonomik program olarak güncellenmesi, bunun için öncelikle kömürlü termik santrallerin kapatılması ya da yenisinin yapılmaması gerektiği ifade ediliyor.

PARİS ANLAŞMASI’NIN ORTAYA KOYDUĞU ÖNLEMLER İKLİM KRİZİ VE KÜRESEL ISINMAYI ÖNLEYEBİLİR Mİ?

Geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir rapor ( ) G20 ülkelerinin, mevcut iklim hedefleri ile devam etmeleri durumunda dünyanın yüzyılın sonuna kadar 2.4°C ısınacağını ortaya koydu. Paris’te kabul edilen sıcaklık artışının 1.5 derecede tutulması hedefi artık tamamen raftan kaldırılmış görünürken, G20 ülkelerinin 2030 yılı için 1.5°C hedefi ile uyumlu emisyon azaltım hedefleri belirlemeleri ve 2050 yılına kadar net sıfır emisyona ulaşmaları durumunda, yüzyılın sonundaki küresel sıcaklık artışının 1.7°C sınırında kalabileceği öngörülüyor.

DÜNYAYI EN ÇOK KİRLETEN ÜLKELER HANGİLERİ?

Birleşmiş Milletler Çevre Programı’na (UNEP) göre, Çin, ABD ve Avrupa Birliği en fazla sera gazı üretenler ülkeler. Küresel sera gazı emisyonlarının yüzde75 - 80’ine G20 ülkeleri sebep oluyor. Çin, dünyayı en çok kirleten ülke iken onu sırasıyla ABD, Hindistan, Rusya, Japonya, Almanya, İran, Güney Kore, Suudi Arabistan ve Endonezya takip ediyor.

PARİS ANLAŞMASINDAN BU YANA NE DEĞİŞTİ?

Dünyayı en çok kirleten ve dünyanın en büyük kömür tüketicisi olan Çin 2060’ta karbon nötr olacağını açıklarken bu söylemlerinin tam aksine ülkenin 2021 yılının ilk 6 ayı için geçen yılın tamamından daha fazla olmak üzere 18 yeni kömürle çalışan yüksek fırın inşa etmeyi planlıyor. Çin de ayrıca 43 kömürle çalışan elektrik santrali ünitesi kurulması öneriliyor. Bunun yanı sıra devam eden BM Genel Kurulunda Çin Devlet Başkanı Xi, Çin’in artık denizaşırı ülkelerde kömür yatırımı yapmayacağını açıkladı. Bu açıklamanın ardından Çin’in Adana’da devam eden Hunutlu Termik Santralinin ne olacağı sorusu gündemde.

AB ülkeleri 2030 yılı için yüzde 55’lik bir iklim hedefi belirlerken, Japonya, Kanada, G. Afrika, G. Kore gibi ülkelerin ‘sıfır emisyon’ planları açıkladılar. Biden’la birlikte yeniden Paris İklim Anlaşması’na dönen ABD ise 2050’ye kadar sıfır karbon salınımı ve yenilebilir temiz enerjiye 4 yılda 2 trilyon dolar yatırım yapma hedefi açıkladı.

Kağıt üzerinde açıklanan bu planların pratikte pek karşılık bulmadığını gösteren örneklerden bazıları ise şunlar; Küresel sera gazlarının yüzde 33’ünden sorumlu olan Çin, Hindistan, Suudi Arabistan ve Türkiye iklim hedeflerini güncellemiş değil. Avustralya ve Endonezya hedeflerinde bir iyileştirmeye gitmek yerine 2015 yılında sundukları sera gazı emisyon azaltım hedeflerinin aynısını iklim hedefi olarak açıkladılar. Brezilya, Rusya ve Meksika, ise önceki hedeflerine kıyasla daha yüksek emisyonlara izin verecek planlar sundular.

MUHALEFET ERDOĞAN’IN PARİS ANLAŞMASI AÇIKLAMASINA NE TEPKİ VERDİ?

CHP Genel Başkan Yardımcısı Özgür Özel: “Meclise yaptığımız sayısız çağrıya kayıtsız kalan AKP’nin Genel Başkanınca Paris İklim Anlaşması’nın onaylanacağına ilişkin açıklama; gecikmiş ve zorunlu bir adımdır. Yıllardır mücadelesini verdiğimiz bu onay iklim kriziyle mücadelede daha somut adımlar için bir başlangıçtır.”

Erdoğan BM'de konuştu: Paris İklim Anlaşması'nı Meclisin onayına sunmayı planlıyoruz