Neoliberalizm başladığı yerde son bulacak mı?
"2006 ve 2011’de iyice gün yüzüne çıkan ve 2019 Ekim’den beri net olarak anlaşılan husus neoliberalizmin artık meşruiyet sorunu yaşadığı gerçeğidir."
Fotoğraf:Carlos Figueroa
Alperen ALTUNSUYU
İstanbul Üniversitesi
Hepimizin gayet iyi bildiği gibi neoliberalizm dünya üzerinde kendisini 1970’lerden sonra göstermeye başlamıştır. 1944’te dünyada oluşan Bretton Woods sistemi ile neoliberal politikaların dünya üzerinde belirli araçlar ile (IMF ve Dünya Bankası) uygulaması başlamıştır. 1980’lerin başından itibaren dünyayı kasıp kavuran neoliberalizm furyası Latin Amerika’yı da derinden etkilemiştir. IMF ve Dünya Bankası kontrolünde tüm dünyaya uygulanan neoliberal politikaların olumsuz etkileri ve ekonomiyi şekillendiren devlet politikaları, reformlar Latin Amerika’yı dünyada gelir dağılımının en adaletsiz olduğu bölge haline getirmiştir. Dünya geneline de bakıldığında neoliberal politikaların her coğrafyada bir gelir adaletsizliği, iktisadi sorunlar ve halk ayaklanmaları getirdiğini görebiliriz. Günümüze gelindiğinde Güney Kore, Lübnan, Şili ve Azerbaycan’da insanların ayaklandığını ve özellikle hükümetlerin uyguladığı neoliberal ekonomi politiklarını eleştirdiklerini görebiliriz.
NEOLİBERAL DEVLETİN DENEYİ
Şili Latin Amerika’nın en zengin ülkelerinden biri olmasına rağmen OECD üyesi 36 ülke arasında gelir adaletsizliği sıralamasında ilk sıradadır. Şili örneği her açıdan Latin Amerika’nın durumunu gözler önüne sermektedir. Ekonominin aşırı sıkıntıya uğradığı, üretimin neredeyse durma noktasına geldiği 1980’li yıllar bölge tarihine “kayıp on yıl” (década perdida) olarak geçmiştir. Keynesyen ekonomi anlayışından sonra süregelen neoliberalizm döngüsünü en iyi Latin Amerika’da anlayabiliriz. Şili, gerek neoliberal yeniden yapılanmanın ilk kez uygulandığı ülke olması gerekse neoliberal önlemlerin ekonomik sonuçlarının diğer örneklerden farklılık göstermesi açısından Latin Amerika deneyimleri arasında ayrı bir önem taşır. 1973’te General Augusto Pinochet’in CIA destekli darbe ile Şili’de başa geçmesi sonucu neoliberal ekonomi deneyimleri dünya üzerinde ilk kez denenmeye başladı. Bizzat Amerika hükümetinin bursuyla Milton Freidman 1957-1970 yılları arasında bir grup Şilili iktisatçıya dersler vermiştir. Bu iktisatçılar darbenin hazırladığı ortamdan da faydalanarak neoliberal ortamı hazırlamıştır. David Harvey’in ifadesiyle “neoliberal devlet oluşumunun ilk büyük deneyi” hayata geçirilmiştir. Şili örneğinden sonra Latin Amerika’nın önde gelen ekonomileri ithal ikameci anlayıştan ayrılarak neoliberalizmin kurbanı olmuşlardır. Şili 1990-1998 yılları arasında %6,8’lik bir büyüme gösteriyordu fakat zenginler zenginleşiyor, fakirler ise fakirleşiyordu. 2006’da “Penguen Devrimi” ve 2011’de “Şili Kışı”na yol açan öğrenci hareketi, istikrarlı ve yüksek büyüme oranlarının gelir dağılımındaki adaletsizliği gizlemeye yetmeyeceğini açıkça gösteren önemli bir direniş örneğidir.
Şili’de 80’lerden beri kendini belli eden 2006 ve 2011’de iyice gün yüzüne çıkan ve 2019 Ekim’den beri net olarak anlaşılan husus neoliberalizmin artık meşruiyet sorunu yaşadığı gerçeğidir. Eğitim politikalarına karşı ayaklanmalar başlatan öğrenciler bu fitilin ateşini yakmış ve Allende’den sonraki Şili’nin çektikleri için bir hesap sorma başlamıştır. Öğrencilerin en büyük kazanımı neoliberalizm dönüşümüne karşı halkı harekete geçirmiş olmasıdır. 2019 yılında başlayan isyanlar her ne kadar basit bir metro fiyatı artışı gibi görünse de işin aslı öyle değildir. Bu politikalardan yılmış olan Şili halkı öğrencilere destek vermiş ve hükümet politikaları sorgulanmaya başlanmıştır. Darbeci Augusto Pinochet’in Şili’ye bıraktığı bu kötü mirasın adı neoliberalizmdir. Şimdi herkesin aklında tek bir soru var: Neoliberalizm başladığı yerde son bulacak mı?
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
