'Bizim Köy' Mahmut Makal'sız kaldı

İsmail AFACAN 
İstanbul

Köy edebiyatının kurucularından Eğitimci ve Yazar Mahmut Makal Hacettepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde yaşamını yitirdi. “Bizim Köy”, “Köyümden”, “Yer Altında Bir Anadolu”, “Köpeksiz Köy”, “Bir İşçinin Günlüğünden”, “Karanlığı Zorlayanlar”, “Değişenler” ve “Kokmuş Bir Düzende” gibi birçok unutulmaz esere imza atan Makal, 88 yaşındaydı.  

“Bizim Köy” adlı eseriyle Cumhuriyet Dönemi Türkiye edebiyatına damgasını vuran Mahmut Makal’ın yaşamını yitirmesinin ardından Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS) Genel Başkanı Mustafa Köz ve edebiyatımızın usta kalemlerinden Adnan Özyalçıner gazetemize açıklamalarda bulundu. Mahmut Makal’ın edebiyatımızdaki önemine dikkat çeken dostları “O, bizim köyün, bizim olan yazarıdır. Bizim yazarımız olarak kitaplarıyla, bizimle birlikte yaşayacaktır” dedi. 

‘MAKAL VE YAZDIKLARI UNUTULMAYACAK’

TYS Genel Başkanı Mustafa Köz: Bizim köy şimdi daha ıssız. Köy Enstitüsü kuşağının öncülerinden Makal’ı yitirmek bir kuşağın heyecanını, dilini ve umudunu yitirmek anlamına gelebilir. Bizim Köy’le başlayan köyden şehre mektuplar, izlenimler, öyküler bize büyük bir dil, konu zenginliği bıraktı. Ayrıca edebiyatta zenginlik-yoksulluk karşıtlığından çok sınıfsal çelişkileri vurgulaması yönüyle de ‘Bozuk düzende sağlam çark olmaz’ diyen Makal’ın söylediklerine yeniden bakılmalı. Bugünün soygun sömürü düzenini anlamak için 40’ların 50’lerin büyük anahtarı Makal’ın yazdıklarıyla ellerimizde. Bu anahtara sahip çıkmalıyız. Bizlere düşen de bu olmalı. Makal ve yazdıkları unutulmayacak.  

‘BİZİM KÖYÜN BİZİM OLAN YAZARI’

Adnan Özyalçıner: Her ölüm, beklenmeyen bir şeydir. Mahmut Makal da, öteki Köy Enstitülü yazar, şair arkadaşları gibi bizi tezden bırakıp gitti.
Mahmut Makal aydınlanmacı bir yazardır. Adı sanı bilinmeyen köyü, unutulan köylüyü Nabizade Nazım’dan çok uzun yıllar sonra yeniden gözler önüne sererek bizlere hatırlattı. Bu konuda farkındalık yaratan ilk köy enstitülü yazarlardandır.

Cehaletin, kör inançların, yoksulluğun, yoksunlukların  batağındaki geri kalmış –geri bıraktırılmış- köye, köylüye, yaşamı boyunca hem öğretmen hem de yazar olarak destek olmuş, yol göstermiştir. 

Mahmut Makal’ın ölümü hem bir yazarın hem bir dostun ölümü açısından üzücüdür. Ama o, bizim köyün, bizim olan yazarıdır. Bizim yazarımız olarak kitaplarıyla, bizimle birlikte yaşayacaktır. 

MAHMUT MAKAL KİMDİR?

Makal, 1930 yılında Aksaray ilinin Gülağaç ilçesi Demirci Kasabası’nde doğdu. 1943 yılında İvriz Köy Enstitüsü’ne başladı. Edebiyata şiirle başladı. İlk olarak 1945’te “Türk’e Doğru” ve 1946’da “Köy Enstitüsü” dergilerinde şiirler yazdı. Varlık Dergisi’ndeki Köy Notları ile dikkat çekti. 1947’de İvriz Köy Enstitüsünü bitirdekten sonra 6 yıl köy öğretmenliği yaptı. 1950 yılında öğretmenlik yıllarındaki gözlemlerini Bizim Köy adlı bir kitapta yayınlayarak büyük yankı uyandırdı. Köy Edebiyatı akımının başlangıcı olarak anılan bu kitap nedeni ile tutuklanıp bir süre cezaevinde kaldı. Öğrenmenlikten sonra 1953 yılında Ankara Gazi Enstitüsü’ne girdi ve o yıllarda Fransa'da Avrupa Sosyoloji Merkezine araştırma yapmaya gitti. 1965 seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi'nden İstanbul adayı oldu. Sırasıyla Antalya, Ankara ve Adana bölgesinde İlköğretim Müfettişliğinde bulundu. 1971’de İstanbul Sağır ve Dilsizler Okulu’nda Türkçe öğretmeniyken görevi bıraktı. 1971-1972 yılları arasında Bizim Köy Yayınları’nı yönetti. 1972 yılında Venedik Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi.

Meslek hayatı 17 yıl sürdü. Kitapları ve düşünceleri yüzünden mahkemelerde yargılandı ve bir müddet cezaevinde yattı. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişliği elinden alınarak tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi ve Sağırlar Okulu’na atandı. Eserlerinden bazıları Almanca, Rusca, Fransızca, İngilizce, Macarca, İtalyanca, Bulgarca, Lehçe, Romence ve İbranice gibi çeşitli dillere çevrildi. Makal 1967’de UNESCO tarafından dünya gençliğine örnek insan olarak seçildi.

ESERLERİ

Bizim Köy, 1950, 1966 UNESCO ‘Dünya Kültürüne Hizmet Ödülü'

Köyümden, 1952 (Hayal ve Gerçek adıyla 1957’de yeniden basıldı)

Memleketin Sahipleri, 1954

Kuru Sevda, 1957

17 Nisan, 1959

Köye Gidenler, 1959

Kalkınma Masalı, 1960

Eğitimde Yolumuz Nereye, 1960

İplik Pazarı, 1964

Kamçı Teslimi, 1965

Ötelerin Havası, (1965

Halktan Ayrı Düşenler (1965)

Köpeksiz Köy (1965)

Yer Altında Bir Anadolu, 1968)

Bu Ne Biçim Ülke, 1968

Zulüm Makinesi-Öğretmen Kıyımı, 1969

Kokmuş Bir Düzende, 1970

Açlık Pınarı, (1973)

Değişenler (Bizim Köy, 1975), 1977 Türk Dil Kurumu ödülü

Karanlığı Zorlayanlar, 1976

Köy Enstitüleri ve Ötesi, 1979

Bir İşçinin Günlüğünden, 1980

Hayal ve Gerçek-Değişenler (1987)

Ağlatı (Denemeler, 1989)

Faust’un Dediği (1990)

Anımsı Acımsı (1990)

Bakırdaki Kıvılcım (1992)

Köy Enstitüleri ya da Deli Memedin Türküsü (1993) (KÜLTÜR SERVİSİ)