7 soruda zorunlu Bireysel Emeklilik Sistemi

Erkan Aydoğanoğlu

1- ZORUNLU BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ (BES) NE ANLAMA GELİYOR?

Asıl adı “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi” olan Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Türkiye’de 2001 yılından bu yana uygulanıyor. Sistemin asıl amacı katılımcıların tasarruflarının bir fon hesabı üzerinden piyasada değerlendirilerek işletmek. Sisteme giren katılımcılar 56 yaşına kadar her ay düzenli prim ödemek zorundalar. Bireysel Emeklilik Sisteminde yer alan en avantajlı katılımcı grubu 46 ve üzeri yaş grubu olduğu halde yaş sınırının 45 ve altı yaş grubunu kapsaması hükümetin daha fazla kaynak yaratmak için prim ödeme süresini özellikle uzun tutmak istediğini gösteriyor.

2- HÜKÜMET ZORUNLU BES İLE NEYİ AMAÇLIYOR?

Basında “ikinci emeklilik” olarak pazarlanan zorunlu BES ile Hükümetin asıl amacı, işçilerden yapılan kesintilerle oluşturulacak fon hesabındaki paraları ekonominin ve patronların kaynak ihtiyacı için kullanmak. Fon kaynakları hükümet tarafından özellikle “çılgın projeler” ve patronlara kaynak aktarmak için kullanılacak. Tıpkı İşsizlik Sigortası Fonu’nda biriken paraların işsizlerden çok başka alanlarda kullanılması gibi, emeklilik fonlarında biriken paraların da hükümet yatırımları, borçların ödenmesi ve patronlara yönelik teşvikler için kullanılmasının önünde herhangi bir engel yok. 

3- ZORUNLU BES NE ZAMAN BAŞLIYOR VE KİMLERİ KAPSIYOR?

Zorunlu BES resmi olarak 1 Ocak 2017’de başlayacak. Hükümet, “zorunlu” ifadesinin olumsuz etkisini azaltmak için “otomatik katılım” ifadesini kullanıyor. 1 Ocak 2017’den itibaren 45 yaş altında bulunan tüm ücretliler (işçiler ve memurlar)bu düzenlemenin kapsamı içinde. Yaklaşık 13 milyon kişiyi ilgilendiren bu düzenleme ile işçilerin sırtından 100 milyar TL’lik hazır kaynak yaratılması hedefleniyor. 

4- PRİM KESİNTİLERİ NE KADAR OLACAK?

2017 yılında asgari ücret alan bir işçinin prime esas kazancının (ücret, ikramiyeler, sosyal ödemeler vbdahil) yüzde 3’ü zorunlu BES primi olarak, patronlar tarafından kesilecek ve işçilerin iradesi dışında patronların belirlediği fon hesabına yatırılacak. Bugünkü ücretlere göre yapılacak kesintiler 50 TL ile 320 TL arasında değişiyor. 2017’de bu miktarlar ücret artış oranına göre daha da artacak. İşçilerin ikramiyeleri varsa, ikramiye aldıkları ay yapılacak kesinti daha fazla olacak. 
Asgari ücretle çalışan işçilerin ücretinden bugünkü hesaplamayla aylık 50 TL, yıllık 600 TL kesinti yapılacak. İşçinin aylık prime esas kazancı 2.000 TL ise aylık 60 TL, yıllık 720 TL kesilecek. Aylık prime esas kazanç 3.000 TL ise, aylık 90 TL, yıllık 1.080 TL kesilip, Bireysel Emeklilik Fonuna aktarılacak. 

5- BİREYSEL EMEKLİLİK İLE “İKİNCİ EMEKLİLİK ŞANSI” İDDİASI NE KADAR DOĞRU?

Ekim 2008’de çıkarılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası (SSGSS) kanunu ile bir taraftan emeklilik yaşı 65’e çıkarılırken, işçi ve memur emeklilerine ödenen emekli maaşı bağlama oranları kademeli olarak düşürüldü. Bu değişikliğe göre örneğin 2008 öncesinde emekli olan bir işçi son brüt maaşının yüzde 65’ini emekli maaşı olarak alabiliyorken, yapılan düzenleme ile bu orankademeli olarak yüzde 50’ye düşürüldü. Başka bir ifade ile 2008 sonrasında işe başlayan işçilerin emekli olduklarında maaşları yüzde 23 daha düşük olacak. İşçilerin emekli maaşlarındaki yüzde 23’lük azalmayı karşılamadığı için “ikinci emeklilik” ya da “ek gelir” iddiaları gerçeği yansıtmıyor. 

6- ZORUNLU BES İLE İŞÇİLERE “EK GELİR” SAĞLANACAĞI İDDİASI NE KADAR GERÇEKÇİ?

Yapılan bilimsel araştırmalara göre Türkiye’de bir işçi çalışma yaşamı boyunca en az 6 farklı işte çalışıyor, belirli bir süre işsiz kalıyor ve her seferinde düşük ücretle çalışmak zorunda bırakılıyor. Türkiye ekonomisindeki istikrarsızlıklar, yüksek enflasyon ve TL’nin sürekli değer kaybetmesi dikkate alındığında, yüzde 25 devlet katkısına rağmen, zorunlu BES’ten işçi ve emekçilerin kazançlı çıkması bir yana, çalışırken yapılan yüzde 3’lük prim kesintilerinin tam olarak geri alınması da mümkün görünmüyor.  Tıpkı geçmişte uygulanan “zorunlu tasarruf fonu” uygulamasında olduğu gibi, zorunlu BES konusunda da benzer bir sonucun ortaya çıkması mümkün. 

7- İŞÇİLERİN SİSTEME GİRMEK İSTEMEME HAKKI VAR MI? SİSTEMDEN NASIL ÇIKILABİLİR?

Uygulama 1 Ocak 2017’de başladığında, 45 yaş altındaki her işçi otomatik olarak sisteme dahiledilecek. İşçilerin bu süreçte “ben istemiyorum” deme hakkı yok. Ancak uygulama başladıktan sonraki 2 ay içinde (2 ay sonra değil) sonra işçiler cayma hakkını kullanarak sistemden ayrılabilir. Bu hakkı kullandığında kendi istedi dışında yapılan tüm kesintiler işçilere herhangi bir kesinti yapılmadan iade edilmek zorunda.