Çin’de hükümetin istifasını isteyen sokak gösterileri

Çin’de kovid vakalarını sıfırlamak için karantinalar sırasında Urumci’de insanların yanan binadan çıkamayarak ölmesi, tüm ülkede bardağı taşıran damla oldu. Geçtiğimiz hafta sonu birçok büyük kentte ve üniversite kampüslerinde protestolara tanık oldu.

Nisan ayında Şanghay kentinin ön hazırlık olmadan üç ay kadar karantinada kalması da sosyal medyada bir protesto akımı başlatmıştı. Geçtiğimiz ay içinde Guangzhou gibi ticaret merkezlerinde mahallelerde karantina ekipleriyle çatışmalar yaşandı. Kapıları sürgülenmiş bir binada bir hasta, karantina görevlileri durumunu yeterince acil bulmayıp cankurtarana izin vermediği için pencereden atlayarak intihar etti ve bunun sosyal medyada yankısı büyük oldu. Zhengzhou kentinde, Apple tedarik zincirinin bir parçası olan Tayvanlı Foxconn şirketinin fabrikasında üretimin durmaması için işçilerin dışarı çıkmasına izin verilmeyince önce protestolar, protestolara polis sert tepki verince de çatışmalar çıktı. Hemen arkasından geçtiğimiz hafta Sincan’ın neredeyse yarım yıldır karantinada olan başkenti Urumci’de bir sitede yangın çıktı. Yanan bir binanın kapıları demir sürgülerle kapatılmış olduğu ve yangın sırasında dahi açılmadığı için, içinde çocukların da olduğu on kişi yanarak canverdi.

Bu son olay bardağı taşıran son damla oldu. Han Çinlilerinin azınlık sorunlarına duyarsız olduğu söylenir, ama insanları sokağa döken Urumci’deki yangın oldu. Öncesindeki Foxconn protestolarının bu kırılmayı yaratmamış olmasını Çin’deki sınıf kutuplaşmasının kentli orta sınıfların mavi yakalı işçiler için sokağa çıkmasını engellemesiyle açıklamak mümkün. Yine de, hükümetin son on yıldır devam eden Sincan politikasına Han bölgelerinde sadece genç aktivistler tepki veriyordu. Ölenlerin Uygur olduğu düşünülecek olursa, sıfır kovid politikasından ve hükümetten duyulan rahatsızlığın etnik kutuplaşmanın önüne geçtiği gözlemini yapabiliriz.

Aslında, sokak protestoları mavi yakalı işçilerin çatışmaları orta sınıfın kaygılarıyla değil, bir zamandır rahatsızlıklarını yaratıcı yöntemlerle dile getirmekte olan üniversite öğrencilerinin kampüs eylemleriyle başladı. Zaten bir süredir, geceleri karanlıkta daire halinde yerde emeklemek gibi absürtlüğün protesto aracı olarak kullanıldığı eylemler yapıyorlardı. Urumci yangınlarıyla, Hong Kong toplumsal hareketlerinden ödünç alınmış bir yöntem olan sansürü simgeleyen boş A4 kağıtları taşıyarak kampüslere çıktılar. Sosyal medyaya tek bir sözcüğün defalarca tekrarlanmasından oluşan mesajlar atarak bu eylemi hem yaygınlaştırdılar hem de sansürü geciktirdiler. Kısa zamanda kampüslerde başlayan gösteriler, kent meydanlarına taşındı ve daha geniş halk katılımı sağlandı.

Bu gösterilerin Çin’in yakın tarihi için en önemli özelliği sadece kovid politikasını değil, Cumhurbaşkanı Xi’yi de protesto ediyor olmasıydı, yani içerik doğrudan siyasiydi. Xi’nin cumhurbaşkanlığı pozisyonundan istifasını istemek, üstelik bunu sosyal medya gibi nispeten anonim kalınabilecek mecralarda değil, sokaklarda yapmak gerçekten kentli nüfus için önemli bir adım. 20. Kongre öncesinde Pekin’deki Sitong Köprüsü’ndeki tek kişilik siyasi protestoya da sıklıkla referans vardı, ama o protestodaki pankartlar bile daha dolaylı siyasi taleplerde bulunuyordu.

Bu gösterilere tepki yerel yönetimlere bırakıldı ve bu yüzden kolluk kuvvetlerinin müdahalesi geç ve beklenenden yumuşak oldu. Pekin ve Şanghay gibi kentlerde gözaltılar oldu ama polis müdahalesi daha çok yolları, meydanları ve kampüs çıkışlarını kapatmak gibi toplanmayı önleyici hareketlerle sınırlı kaldı. Salı günü, hükümet sözcüsünün Reuters muhabirinin sorusuna dakikalarca yanıt verememesi de henüz merkezi hükümette nasıl tepki verileceğine dair bir karar alınmadığının işaretlerinden biri. Bir olasılık, Hong Kong’da olduğu gibi hemen değil, ama orta vadede kanaat önderlerini yargılayarak toplumun örgütlülüğünü kırmaya çalışmak olabilir.