Şili’den Türkiye soluna mektup

Şili’de 4 Eylül Pazar günü referanduma sunulan anayasa taslağı yüzde 62’lik bir oranla reddedildi. Bu sonuçla Pinochet döneminden kalan Şili Anayasası yürürlükte kaldığı gibi, sol siyasetin son yıllarda yakaladığı yükseliş çizgisi de ciddi bir darbe almış oldu.

Süreci hatırlatalım: Şili 2019-2020 döneminde kitlesel protestolara ve özellikle 2019’un 25 Ekim’inde 1.2 milyon kişinin katılımıyla yapılan Şili tarihinin en büyük mitingine tanık oldu. Sosyal adalet çağrısı ile yapılan protestolarda dile getirilen taleplerden birisi de yeni anayasa yapılması idi. 25 Ekim 2020 tarihindeki referandumla yeni bir anayasa tasarısının kaleme alınması kararı alındı ve hazırlayacak heyetin yapısı belirlendi. Yeni bir anayasa metni hazırlanması yüzde 78’lik bir oranla kabul görürken, oy verenlerin yüzde 79’u tasarının bir ‘Anayasa Meclisi’ tarafından hazırlanmasına karar verdi.

15-16 Mayıs 2021 tarihlerinde yapılan seçimle 155 üyeli ‘Anayasa Meclisi’ oluşturuldu. Toplumun her kesiminin temsil edildiği mecliste, Pinochet diktatörlüğünden günümüze dek süren sağ hegemonya ortadan kalkmış, değişik gruplar halinde seçime girmiş olan solun ve bağımsızların ağırlığı artmıştı.

Peki, ne oldu da Şili tarihinin en büyük mitingiyle talep edilen, tarihe geçecek demokratik inceliklerle kurulmuş olan Anayasa Meclisince hazırlanan taslak duvara çarptı?

Herkes için sağlık ve eğitim hizmeti vadeden, emeklilik döneminde insan onuruna yakışan bir gelirin güvence altına alınmasını içeren, başta su kaynakları olmak üzere doğayı ve yer altı kaynaklarını koruyan, hayvanlar dahil olmak üzere korunmaya muhtaç kategorilerin desteklenmesini önceleyen, cinsiyet eşitliğini ve cinsel yönelim özgürlüğünü gözeten, azınlık haklarını tanıyan bir metin neden reddedilmişti?

Hocamız Korkut Boratav’ın entelektüel dostlarından gelen bilgi ve sayısal veriyle zenginleştirdiği önemli değerlendirmeden öğrendiğimize göre, gelir dağılımın en altında yer alan grubun yalnızca yüzde 25’i, varlıklı kesimin ise yüzde 40’ı yeni anayasaya ‘evet’ oyu verdi. Boratav’a göre; neoliberalizmin tutucu değerleri besleyen kırk yıllık tahribatı ve kültür savaşlarının sınıf mücadelesine baskın çıkması bu durumun arkasında yatan temel nedendi.

* * *

Yenilgiye yakından bakıldığında, Şili’de solun yediği ağır tokat için pek çok neden sıralanıyor: Anayasa Meclisinin kendisine verilen 9+3 aylık sürenin ilk üç ayını çalışma yöntemini belirlemek için harcayarak kendisine olan güveni sarsması; Anayasa Meclisinin görev alanında olmamasına rağmen 2019 protestolarındaki eylemler için genel af ilan etmesinin artçı etkileri; taslak metnin çok geniş kapsamlı oluşu ve 388 maddelik uzunluğu, ilk ağızda sıralanan gerekçeler arasında. Ayrıca, Avrupalı kimliğinden ve ülkesinin bütünlüğünden gurur duyan Şili halkının anayasa taslağındaki yerli halklara özerklik vurgusundan tedirgin olduğu da ‘hayır’ oylarının önemli bir nedeni olarak gösteriliyor.  

Elbette Şili burjuvazisinin seferber ettiği ekonomik kaynakların ve medya üzerindeki gücünün sonuçta önemli etkisi oldu ve konu sadece sol stratejideki aksama ve zamanlama hataları üzerinden açıklanamaz. Ancak pandemiden, ekonomik krizin yarattığı derin yoksulluktan ve 19 Aralık 2021’de yapılan başkanlık seçimlerinden yorulmuş ve daha da kutuplaşarak çıkmış kitlelere anayasa taslağının uzun metni ve sol siyasetin öncelikler sırası yorucu ve anlamsız gelmiş olsa gerek.

* * *

Lancet dergisinde 2019 yılında yayımlanan bir araştırmaya göre Şili’nin başkenti Santiago’nun en yoksul semtinde doğmuş olan bir kadın, en zengin semtinde doğandan 18 yıl daha kısa yaşıyor. Gelir dağılımı ve yaşam koşullarındaki derin uçuruma rağmen Şili’de alınan bu yenilgi, keskin çelişkilerin ve özgürlük alanını genişleten duyarlı programların zaferi garanti etmediğini gösteren derslerle dolu.

Türkiye’de sol bütün kesimleriyle güçlerini bir araya getirmeye çalışıyor. Karşıda kaynakları sınırsız ve deneyimli bir baskı aygıtı var. Yıllardır algı yönetim tekniklerinin saldırısına maruz kalmış kitlelerin ittifaklar halinde ikna edilmeye çalışıldığı böyle bir dönemde, Şili’deki bu son deneyimin bütün boyutlarıyla değerlendirilmesi ve ders alınması gerekiyor. Bu görev ve sorumluluk siyasal karar alma süreçlerinde rolü olanların önünde duruyor.

* Boratav, Korkut. “Şili’de anayasa referandumu: Ne oldu?” Sol Haber. 09.09.2022.

* Bilal, Usama ve diğerleri. 2019. “Inequalities in Life Expectancy in Six Large Latin American Cities from the SALURBAL Study: An Ecological Analysis.” The Lancet. Sayı 3/12, s. 503-510.