Telif hakları kimin için?

Birkaç hafta önce müzik tekellerini temsil eden en büyük oluşumlardan Amerika Kayıt Endüstrisi Birliği (RIAA), Microsoft’un sahibi olduğu GitHub’a bir DMCA (Dijital Binyıl Telif Yasası) talebi göndererek YouTube ve bazı başka sitelerden video indirmek için kullanılan açık kaynaklı youtube-dl projesinin yayından kaldırılmasını talep etmişti. youtube-dl’nin, YouTube’un video dosyalarına doğrudan erişmeyi ve indirmeyi engellemek için kullandığı algoritmasını baypas etmesi DMCA’nın koruma tekniklerini baypas etmeyi yasaklayan kısmını ihlal ettiği için GitHub bu yayından kaldırma talebini yerine getirdi.

youtube-dl, lisans metninde telif karşıtlığını vurgulayan, kendisinin kamu malı olduğunu beyan eden Unlicense lisansı ile yayımlanan bir yazılım. Yazılımın müzik tekellerinin indirilmesini istemediği videoların indirilebilmesi dışında Youtube’un da desteklediği Creative Commons lisanslı videoların indirilmesi gibi yasal çeşitli kullanım alanları da mevcut. Bu nedenle yazılımın yayından kaldırılması açık kaynak ve özgür yazılım alanlarında çalışan çok sayıda geliştiriciden de yoğun bir şekilde tepki gelmesine yol açtı. Kısa süre içinde youtube-dl’nin kodunun yüzlerce kopyası çeşitli geliştiriciler tarafından GitHub da dahil olma üzere çevrimiçi platformlarda yansılandı.

Bir geliştirici youtube-dl kodunu fotoğraf paylaşılabilen servislerde kolayca paylaşılabilecek ve bir komut ile tekrar kaynak kod dosyalarına dönüştürülebilen görsellere çevirdi. Bir diğer geliştirici youtube-dl kodu ile birlikte RIAA’nın DMCA talebinde örnek gösterilen Taylor Swift, Justin Timberlake ve Icona Pop şarkılarının mp3’lerini de GitHub’a yükledi. Yansılama özellikle GitHub içinde ciddi bir yoğunluğa ulaşmış olmalı ki GitHub “DMCA politikalarını ihlal eden yazılımların yeniden yüklenmesinin yükleyenin hesabının kapatılmasına yol açabileceğini” belirten bir açıklama yayımlamak zorunda kaldı.

Telif tekellerinin bu tip müdahaleleri sadece müzik ile sınırlı değil. Sıklıkla geri tepse de tekeller bu tip saldırılardan vazgeçemiyor. Film tekellerinin birliği MPA (Motion Picture Association) hafta içi ABD Ticaret Temsilciliğine VPN’ler, DNS maskeleri ve Tor ağlarının çevrimiçi video servisleri için tehdit oluşturduğunu belirten bir rapor sundu. Bu araçların yasal olması MPA açısından bir önem taşımıyor. Eğer herhangi bir aracın daha fazla kâr etmelerinin önünde engel olduğunu düşünmeleri bu araçla mücadeleye girişmeleri için yeterli sebep. Elbette telif tekelleri için mesele bununla sınırlı değil. Telif haklarının kullanımı, Netflix’in Cuties filmi nedeniyle kendisini eleştiren 40 tweeti kaldırtmak için DMCA başvurusu yapması örneğinde olduğu gibi eleştirileri ortadan kaldırmak için de kullanılıyor.

Alandaki şirketlerinin kârlılığı ile pek çok sektörü kıskandıran akademik yayıncılık alanında da tablo pek farklı değil. Çoğunluğu kamu tarafından finanse edilen, hakemliği kamudan maaş alan akademisyenlere ücretsiz yaptırılan makaleler, Elsevier ve benzeri şirketler eliyle kamuya devasa ücretlerle sunuluyor. Milyonlarca makaleyi kamuya sınırsızca erişime açarak bu dev kâr makinesine çomak sokan Sci-Hub gibi yapılar ise bu şirketlerin gözünde en önemli “düşman”. Bu “düşman” ile mücadelede ise her yol mübah. Elsevier’in bu konudaki son taktiği Sci-Hub’ın akademik güvenlik açısından risk oluşturduğu, Rusya istihbaratı ile ilişkileri olduğu gibi iddiaları ve üniversite kütüphanelerinden makalelere erişimin bir casusluk yazılımı ile benzer seviyede takip edilmesi önerisini içeriyor.

Telif hakları ile ilgili tartışmalar yoğunlaşırken telif ve benzeri kanunların içerikleri üretenler tarafından içerik üretenler için değil de içerikten rant sağlayan yayıncılar tarafından, içerikten rant sağlayan yayıncılar için hazırlandığını; yayıncıların bu hakları sıklıkla kötüye kullandığını ara ara hatırlatmak gerekiyor.