"Kamerainsan" ya da kurgunun gücü

Sinemada kurgunun keşfi, hikaye anlatma olanaklarına sonsuz seçenekler bahşederken, seyircinin manipülasyonuna da kapı aralıyordu. Dramatik yapıyı güçlendirmek, tempoyu hızlandırmak/yavaşlatmak artık çok daha kolay hale gelmişti kurgunun gelişimi ile. Ama bu alanın en önemli buluşlarından birisi olan Kuleşov Efektinin gösterdiği gibi kurgu aynı zamanda müthiş bir etkileneme aracı.* Ama bu buluşun hikaye anlatmanın olanaklarını neredeyse sonsuz hale getirdiğinin altını bir kez daha çizelim. İşte şu sıralarda MUBİ Türkiye’de gösterimi devam eden “Kamerainsan”ın (Cameraperson) Yönetmeni Kirsten Johnson bunun farkında bir yönetmen belli ki.

Dziga Vertov’un “Kurgulanmamış gerçekliğin” izinden gittiği ve kendisinden sonraki bütün kuşakları (özellikle belgesel sinemayı) derinden etkilediği yapımı “Kameralı Adam” filmine açık bir gönderme olan “Kamerainsan” daha başka filmler için çekilmiş, bir kısmı bu filmlerde kullanılmış görüntülerden yepyeni bir dünya yaratmayı başarıyor. Onlarca birçok belgesel filmde görüntü yönetmeni olarak çalışan Kirsten Johnson, bu filmler için çektiği görüntüleri bambaşka bir amaç için yeniden bir araya getiriyor.

Bosna’da savaş sonrası yaşanan travmaların kayıtları, New York’ta bir boks maçı, Afrika’da bir ebenin günlük rutini, Darida ile sokakta sohbet, Afganistan’da bir çocuk, Yemen’de kısa bir gezinti… Kirsten’in kamerası ile kayıt altına aldığı onlarca görüntü birbiriyle alakasız, darmadağınık gibi görünen hayatlar kurgu marifetinin yardımıyla insanlığa dair çarpıcı bir hikaye olarak çıkıyor karşımıza. Ama burada kurguyu teknik bir konu olarak algılamamakta yarar var. Yönetmenin anlatmak istediğine yardım ediyor sadece kurgu. Asıl güç görüntülerin ölümsüzlüğünde, tarihselliğinde yatıyor belli ki…

Bir ölümden bir doğuma, bir savaştan bir kavgaya, geçmiş hatıralarını unutmak isteyen tecavüze uğramış savaş mağduru bir kadından Alzheimer olduğu için çocuğunu bile hatırlayamayacak kadar hatıralarını unutmuş başka bir kadına gidip gelen ve nihayetinde insanlık dediğimiz kavramın gücünü ortaya koyan bir yapım “Kamerainsan.” Kirsten’in görüntüleri birbirine bağlama gücü, öncekiyle sonraki arasındaki bağlantıyı kurma becerisi insanoğlunun hangi şart ve koşulda yaşıyor olursa olsun birbiriyle güçlü bağları olduğu hissini geçirmeyi başarıyor seyirciye.

“Kamerainsan”, başka filmlerde başka amaçlarla kullanılmış görüntülerin bir araya gelmesiyle inşa edilmiş bir film demiştik. Bu da bize yeni bir kapı açıyor. Görüntüleri bir araya getirenin sorumluluğu ve izleyenin bilinci. “Kamerainsan”, dünyanın dört bir yanından insan hikayelerini yine insanlığı yüceltecek bir duyguyu harekete geçirmek için kullanıyor. Ama görüntülerin inşası ve dilini oluştururken yaratıcının sorumluluğunu da hatırlatıyor bir kez daha bizlere. Filmin içine giren (ve hatta girmeyen) her görüntünün, ortaya çıkan her türlü hissin sorunluluğunun büyük oranda yaratıcıya ait olduğu gerçeği bir kez daha çıkıyor karşımıza. Hangi görüntüyü koymayı seçtiğiniz, o görüntünün hangi anından başlayıp, hangi anında kestiğiniz bile birer tercihe dönüşüyor artık. “Kamerainsan” bütün bunların altından alnının akıyla çıkıyor kuşkusuz ama yalnızca anlattığı hikayeleriyle değil, sinema ve görüntünün gücü üzerine düşünmek için açtığı kapıyla da dikkate değer bir yapım.

Filmin açtığı bir diğer kapı ise izlerken sizi korunmasız bırakması… Seyirciyi istediği yere götürebileceğini bilen ve bunun sorumluluğuyla hareket eden bir yaratıcı karşımızdaki. Ama bilerek ya da bilmeyerek seyirciyi zayıf olduğu hislerle sarıp sarmalayıp bambaşka yerlere götürmeye meyilli yapımları da hatırlatıyor ister istemez. Bu da bizi bir başka bir noktaya getiriyor. Film izlerken de tıpkı hayat gibi sürekli uyanık olmak gerekiyor belki de…

*Kuleşov Efektini Alfred Hitchcock’un anlattığı şu video oldukça etkileyicidir: https://www.youtube.com/watch?v=N9UVTst7uS