Ajeeb bir hikaye

İlk satranç otomatı olan “Türk”, Batı dünyasında o kadar ilgi çekmişti ki, benzerlerinin yapılması neredeyse kaçınılmazdı. Bir marangoz olan Charles Hooper 1865 yılında “Türk”ün bir kopyasını yapmaya başladı. Üç yılın sonunda otomatı bitirmişti. Adını eşsiz, güzel, harika anlamlarına gelen “Ajeeb” koydu. Başı, gövdesi ve sağ kolu hareket eden yaşlı bir Hintli şeklindeydi. Büyük bir kutuya monte edilmiş bir yastığın üzerine oturuyordu ve tıpkı “Türk” gibi teknoloji harikası olarak sunuluyor olmasına rağmen onun da içinde gizli bir operatör bulunuyordu. “Türk”ten en büyük farkı ise “Ajeeb”in daha sonraları aynı zamanda dama oynuyor olmasıydı.  ”Ajeeb” ilk kez 1868’de Londra’da sergilendi. 1877’de şehir şehir dolaşmaya başladı. Üç ayda yüz binden fazla ziyaretçisi oldu.  

1885’te Hooper “Ajeeb”i New York’a getirdi. Hem ABD’li Satranç Ustası Charles F. Moehle hem de ABD Dama Şampiyonu Charles Francis Barker, sırayla otomatın operatörlüğünü yapıyordu. “Ajeeb”in bilinen bir başka Operatörü Albert Beauregard Hodges idi. Jackson Showalter’ı yendikten sonra 1894’te ABD şampiyonluğunu kazandı. Dahi Oyuncu Harry Nelson Pillsbury, 1895’te ona meydan okudu, ancak Hodges ticari nedenleri bahane ederek oynamayı reddetti. Pillsbury, döneminin en güçlü turnuvası olan 1895 Hastings turnuvasını Lasker ve Chigorin gibi devlerin önünde kazanmış, 1897’de ABD şampiyonu olmuştu. Pillsbury ayrıca satranç tarihinin en büyük doğal yeteneklerinden biri olarak kabul edilir. 1898 ve 1904 yılları arasında “Ajeeb”in hem sahibiydi hem de operatörlüğünü yaptı. Erken ölümünün, bu otomatın içindeki küçük çalışma alanından kaynaklandığı söylense de asıl ölüm nedeni frengiydi(1906).

Pillsbury aynı zamanda çok güçlü bir körleme satranç oyuncusuydu. Aynı anda 22 kişiye karşı 22 ayrı masada tahtaya bakmadan satranç oynadığı biliniyor. Pillsbury kendisine arka arkaya söylenen 30-40 civarında Latince kelimeyi hem normal şekilde hem de tersten tekrar ediyor, hatta ertesi gün bile aynı şekilde hepsini hatırlıyor, güçlü hafızasıyla izleyicileri kendisine hayran bırakıyordu.

“Ajeeb”e dönecek olursak, son sahibi Jim Smith, otomatı Coney Adası’na götürdü. Burada Otomatın Operatörü Sam Gonotsky idi.  “Ajeeb”e kaybeden ve bunu hazmedemeyen seyircilerden biri silahını çıkarıp otomatı gövdesinden vurduğunda içinde Gonotsky’nin ismi bilinmeyen bir yardımcısı vardı. Her ne kadar yaralandığı söylense de olay hiçbir zaman açıklığa kavuşmadı. Yardımcının kimliği bilinmediğinden Gonotsky ve Smith otomatın başarısına gölge düşmesini önlemek için muhtemel bir cinayeti örtbas etmiş olabilirler. Kısa süre sonra Gonotsky ve Smith, ayrılmalarına rağmen bu konuda karşılıklı olarak sessiz kaldılar.

“Ajeeb”in kaderi de tıpkı ilk otomat “Türk” gibi sonlandı. 1929 yılında Coney Adası’nda yakılarak yok edildiği veya çıkan bir yangında yok olduğu söyleniyor. “Türk” ve “Ajeeb” isimli bu otomatlar her ne kadar büyük sahtekarlıklar olarak bilinse de aynı zamanda günümüz yapay zeka teknolojilerine ilham vermiş olmaları açısından insanlık tarihindeki yerlerini korumaya devam edecekler.

Harry Nelson Pillsbury - Emanuel Lasker 1904

1.d4 d5 2.c4 e6 3.Ac3 Af6 4.Af3 c5 5.Fg5 cxd4 6.Vxd4 Ac6 7.Fxf6 gxf6 8.Vh4 dxc4 9.Kd1 Fd7 10.e3 Ae5 11.Axe5 fxe5 12.Vxc4 Vb6 13.Fe2 Vxb2 14.0–0 Kc8 15.Vd3 Kc7 16.Ae4 Fe7 17.Ad6+ Şf8 18.Ac4 Vb5 19.f4 exf4?? Diyagram [Hat açılıyorsa mat yaklaşıyor demektir. Savunan tarafın bu tip hat açma fikirlerine izin vermemesi gerekir. 19...e4! 20.Vxe4 Fc6 21.Ve5 Vxe5 22.Axe5 Fd5 23.Kc1=]

20.Vd4 f6 21.Vxf4 Vc5 22.Ae5!? Fe8 23.Ag4?! [23.Vg5 Kg8 24.Kxf6+ Fxf6 25.Vxf6+ Kf7 26.Axf7+–] 23...f5?? [23...Kg8] 24.Vh6+ Şf7 25.Fc4! Kc6 [25...Vxc4 26.Ae5+] 26.Kxf5+! Vxf5 27.Kf1 Vxf1+ 28.Şxf1 Fd7 29.Vh5+ Şg8 30.Ae5 1–0