İspanyol gribi salgınınından yeni koronavirüs salgınına

“Biz ki İstanbul şehriyiz,
Seferberliği görmüşüz:
Kafkas, Galiçya, Çanakkale, Filistin,
vagon ticareti, tifüs ve İspanyol nezlesi                      
                          bir de İttihatçılar, 
             bir de uzun konçlu Alman çizmesi                      
                         914’ten 18’e kadar
                                       yedi bitirdi bizi.”  Nâzım Hikmet, Kuvayi Milliye Destanı

Yaklaşık yüz yıl önce dünyayı kasıp kavuran büyük İspanyol gribi salgını böyle girmiş Nâzım’ın dizelerine Kuvayi Milliye Destanı İkinci Bap’ta. Üzerinden bir yüzyıl geçmiş ama bugün hala virüslerin neden olduğu salgın hastalıklar gündemimizde. Bugünlerde yeni koronavirüsün (2019-nCoV) evrimini ve sebep olduğu enfeksiyonu anlamaya ve önlem almaya çalışıyoruz. Virüsün ilk olarak Çin’in Wuhan kentinde ortaya çıktığı düşünülmekte. Dünya Sağlık Örgütüne ilk raporlandığı tarih ise 31 Aralık 2019. Yaklaşık bir aydır tüm dünya bu yeni virüs kaynaklı salgını anlamaya ve virüsün yayılmasını önlemeye çalışmakla meşgul. Her salgında olduğu gibi elbette spekülatif ve bilimsel olmayan birçok bilgi, daha doğrusu bilgi kirliliği ile onun yol açtığı panik hali de ortalıkta dolaşmakta. Mevsimsel grip vakalarının da arttığı bir dönemde bu kitlesel panik halinin, salgınları önlemek üzere halk sağlığı için toplu önlemler alınmaksızın bir faydasının olamayacağı ise aşikar. Bu nedenle en doğru ve merkezi kaynağın Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) olacağı varsayımı ile oradan gelen açıklamaları takip etmekte fayda bulunmakta. DSÖ salgına dair 11. durum raporunu 31 Ocak’ta yayımladı. Bu rapora göre dünya çapında teşhisi kesinleşen 9 bin 826 vaka bulunmakta. Bu vakaların 9 bin 720’si Çin’de görülmüş. Çin’de 15 bin 238 şüpheli vaka daha bulunmakta. Yeni koronavirüs kaynaklı salgından bugüne kadar Çin’de 213 ölüm gerçekleşmiş durumda. Yine Çin’deki vakalardan 1527’si ağır olarak nitelendirilmiş. Çin dışında 106 kesinleşmiş vaka bulunmakta ve 19 ülkede görülmüş.  DSÖ Çin yerelindeki riski çok yüksek olarak tanımlarken, dünya ve bölgesel riski yüksek olarak ilan etmiş durumda. 15 Ocak 2020 tarihli bir DSÖ blueprintine göre Wuhan’da görülen vakaların çoğu canlı deniz ürünleri de satılan bir pazar ile ilişkili. Bu arada yeni virüsün genom dizisi (6 örneğin dizilenmesi ile) ortaya çıkarıldı, GISAID aracılığı ile yayımlandı. Viral genomların SARS-CoV (SARS’a neden olan koronavirüs türü) virüsü ile yüzde 50-70 dizi benzerliği taşıdığı ortaya çıkarıldı. Yeni virüsün Spike protein (ki bu protein aşıda kullanılacak aday protein olarak biliniyor) SARS virüsünün aynı proteinine yüzde 67 oranında dizi benzerliği göstermekte. DSÖ raporunda bu bilgiler ile oluşturulan filogenetik ağaçların, virüsün yol açtığı enfeksiyonda ortak bir kökene işaret ettiği belirtilmekte.

Bu yazının yazıldığı saatlerde henüz haberdar olduğum ve Cold Spring Harbor Laboratuvarlarının Biorxiv sitesine 31 Ocak tarihinde yüklenen bir makalede (Bu makalenin bilimsel hakemlik sürecinden henüz geçmediğini belirtmekte fayda var) yeni virüsün genomundaki 4 bölgenin HIV-1 virüsü ile yüksek benzerlik taşıdığı ve tesadüfen bulunmasının doğal olmadığı öne sürüldü. Bu iddianın tartışılması ve araştırılması gerekmekte. Yazarların iddiasına göre farklı dört bölgedeki diziler HIV-1 virüsü gp120 ya da Gag proteinlerindeki bölgelerle ya birebir aynı ya da yüksek benzerlik gösteriyor.

(Baskı sonrası yazarın notu: Bu iddia farklı bilim insanları tarafından çürütüldü. Bilim insanları aynı DNA dizilerinin HIV-1’in yanı sıra yarasa koronovirüsünde ya da benzer virüs ailelerinde de bulunduğunu ortaya koydular)

Bu arada ise dünya çapında ilaç ve aşı geliştirme çalışmalarına hızla başlandı. İlk aşının 20 ay içinde kullanıma başlanabileceğine dair açıklamalar yapılmakta. Bizler de süreçleri yakından takip ediyor olacağız.