İnanılacağa inanmak

Mete (Tunçay) Hocanın denemelerini, eleştiri/tanıtım yazılarını toparlayan “Bilineceği Bilmek”, TUSTAV kurucularından Erden Akbulut’un da katkıları ile, 30 küsur yıl sonra yayınlandı. (İletişim Yayınları, 2019).

Bir başka yazımda da belirttiğim üzere, birinci baskıyı da ben yayına hazırlamıştım.

Aslında, o kitabı “İnanılacağa İnanmak” adlı ikinci bir derleme izleyecekti. Bu derlemede Mete Hocanın Atatürkçülük/Kemalizm eleştirileri derleniyordu.

70’li yıllarda bu yazılar bir polemikler dizisine yol açmıştı.

ANT yayınları daha 68’lerde Eliçin’in Kemalizm eleştirisini yayınlamış; ardından 1927 yılında yayınlanmış olan Şnurov’un kitabını, Güneş çevirisi ile çıkarmıştı. Rosaliev’in kitabı ile birlikte yayınlamıştı. Rosaliev de Türkiye’de tekelci kapitalist gelişmeye ilk dikkat çeken Sovyet araştırmacılarından biri idi.

Bu kitapların yayınlanmasındaki amaç, 27 Mayıs sonrası yükselen neo kemalizmin, “ordu gençlik el ele, milli cephede” sloganının tehlikelerine dikkat çekmekti.

Ama olaya siyasal bilim açısından bakmada, solun tarihinin “arkeolojisini” başlatan Mete Tunçay’a yine öncü bir rol düşmüştü.

Ankara’da kurulan Yurt Yayınları, (90’larda kurulan ve bir başka “öncü” araştırmacı İsmail Beşikçi’nin bütün eserlerini yayınlayan Yurt Yayınları değil), Mete Tunçay’ın “Türkiye’de Tek Partinin Oluşumu” adlı kitabını 1980 darbesinden hemen sonra 1981 yılında yayınlamıştı.

Bu Yurt yayınları daha sonra, benim de kurucularından biri olmakla onur duyduğum Tarih Vakfının bir parçası olacaktı.

“Bilineceği Bilmek”in yeni basımı, “İnanılacağa İnanmak” yazıları yanında, daha sonraki on yıllarda çıkmış olan diğer yazıları yanında, onun yaşam boyu çalışmasına ilişkin Tanıl Bora ve arkadaşlarının yaptığı harika bir röportaja ve onun ansiklopedik yayınlarda çıkmış olan katkılarına da yer veriyor.

Ne yazık ki, siyasal hareketler, bilinmesi gerekenleri yeterince vakıf olmadan, ağırlıkla efsaneler üzerinden gelişti.

İnanılacağa inanmak mevzuuna ise, hiç girmeyelim uzun hikaye!

Mete Tunçay, sadece siyasi tarihin yeniden yazımına değil, siyasi düşüncenin gelişmesine de önemli katkılar sundu. Ufuk açıcı siyasi düşünde antolojileri yanında, çok değerli tercümeler de yaptı.

“Bilineceği Bilmek” derlemesinde bütün bunları yakalamak, Mete Tunçay’ın “özgürlükçü” düşüncesinin izlerini de yakalamak mümkün. O filozofik bir boyut da kattı siyasal tarihe.

“İnanılacağa İnanmak” derlemesini 1983 yılında, “Eski Sol Üzerine Yeni Bilgiler” kitabının Sıkıyönetim tarafından yasaklanması üzerine, şimdilik ertelemiştik. Uzun sürdü erteleme! Otuz küsür yıl!

12 Eylül karanlığında, Belge/Alan yayınları, koşulları zorlayarak, risk alarak, akademik çevre ile anlamlı bir işbirliği yaptı.

Zaman zaman Ankara’ya gider, SBF’yi ziyaret ederdim. Orada Mete Tunçay, Korkat Boratav, Baskın Oran gibi hocalarla buluşup sohbet ederdim. O zaman genç, enteresan bir akademisyen olan İlber Ortaylı ile de görüşmüşlüğümüz olurdu. O da, hiç girilmeyen, Alman emperyalizmi ile ilişkilere dair öncü bir çalışma yapmıştı. Ben de, 1976 yılında Lothar Rathman’ın “Berlin/Bağdat” adlı kitabını tercüme edip, “Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi” altbaşlığını ekleyerek, Gözlem yayınlarına vermiştim. “İngiliz Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi” adlı araştırmadan ilham alarak. Ortaylı’ının yine üstü örtülü Türk-Alman ilişkilerini deşmesini önemsemiştim.

Rathman’ın kitabının 12 Eylül darbesinden sonraki 2. Baskısına, Rosa Luxemburg’un Türkiye’ye ilişkin yazılarını ekleyecektim. Mete Tunçay ve Alan Yayınlarının ilk kitaplarından biri olarak yayınladığım Dido Sotiriyu’nun yasaklanması üzerine, Rosa Luxemburg’un yazılarındaki “Ermeni” sözcüğünü “Gregoryen” olarak tercüme edecektim. ASALA’nın eylemleri nedeniyle, “Kürt” gibi “Ermeni” sözcüğü de yasaklı konuma gelmişti.

O koşullarda Ayşe Nur Zarakolu, yayıncılığın yasal sorumluluğunu üstlenerek, yasakların sınırlarını zorlanmasına katkı sundu. Onu bugün 13.00 de Eski Kozlu Mezarlığındaki ebedi  istirahatgahında anacağız.