Suskun toplum kuruluşları ve merak

Eğitim Reformu Girişimi (ERG) bu yıl, “Merak Atasözleri Kitabı” başlığını taşıyan bir derleme yayımladı. Merak edilmemesi istenenleri merak eden ve bu nedenle başı çok ağrıyanlardan biri olduğum için merak ettim; bu derlemeyi internetten hemen indirdim ve inceledim.

Türkçede merak üzerine hiç atasözü bulunmamasının önemli bir eksiklik olduğu düşüncesinden yola çıkılarak hazırlanan bu derlemede gerçekten sevimli sözler bulunuyor. Birkaç örnek vereyim:

Sözün özü, merakın tezi makbuldür.

Merak edenler aya, etmeyenler yaya.

Baykuşu bilge yapan merakla bakan gözleridir.

Merak eden yollar aşmış; meraksız yolunu şaşmış.

Gelecek bir ada ise, merak sizi oraya götürecek geminin yelkenleridir.

Derlemenin girişinde bu çalışmanın, “Gelecek nesillere merakı destekleyen bir hafıza bırakmak” için yapıldığı vurgulanıyor. Merak ile ilgili sözlerin üretilmesi için yapılan çağrıya yanıt verenler 2000 kadar söz göndermişler. Bu sözler içinden derlemeye alınacaklar; akademisyenler, yazarlar ve eğitimciler tarafından incelenerek seçilmiş.

İçindeki güzel sözlere rağmen, derlemede oldukça önemli bir şeylerin eksik olduğu hemen seziliyor. Okuyucu kaçınılmaz olarak, “atasözü” yerine neden cinsiyet vurgusu taşımayan başka bir söz seçilmediğini merak ediyor. Merak bilimlerin kaynağı ve anası olduğuna göre, belki de “anasözü” daha uygun olurdu.

Merak etmek güzel olduğu için meraklı soruları sürdürelim. Meraklı sözlerle dolu bu derlemede, her nedense sorgulama ve eleştirel düşünme pek yok. Meraklı olmak için özgür olmak gerektiği, yani rahatça soru sorabilmek için soru sormaktan korkmamak gerektiğine de pek değinilmemiş. Derlemenin girişinde yer alan, “Toplumda merak duygusunu birlikte yeşertmek” dileği için toplumun korku iklimine kapılmamış olması, merak ile özgürlüğün bir arada yeşerdiği sanki unutulmuş. İnsanların neredeyse düşünmekten korkar duruma düşürülmeye çalışıldığı bir dönemde, meraklı sözlerle dolu bir derlemeyi okuyunca insanın aklına hemen bunlar geliyor.

Bu meraklı soruları, eğitim ve çocuklar ile ilgilenen büyük sivil toplum kuruluşlarının nasıl işlediğini bilenler garip karşılayabilir. Bu kuruluşlar var olan rejimi ciddiye aldıkları için bazı konulara girmemek, bazı soruları sormamak, bazı meraklardan uzak durmak zorundalar. Var olan rejim, okulları okul olmaktan çıkarsa da, onu açık açık eleştiremezler. Eğitim bakanı olarak atanan kişiler, öğretmen ve öğrencilere birer nesne gibi görseler de, “Karar süreçlerinde paydaşların katılımı” gibi kimi kulaklara hoş gelen söylemler kullanmaktan vazgeçmezler. Öğretmenlerin emeklerinin sömürülmesi, meraklı öğretmenlerin sürekli olarak hedef alınmaları, öğretmenlerin kendilerini koruyabilmeleri için gerekli sendikal örgütlenmenin bir düşman olarak gösterilmesi de pek önemsenmez.

Bu söylem ve tutumun, “tarafsızlık” olarak sunulduğunu da vurgulamak gerekiyor. “Herhangi bir ideoloji, kurum ve kuruluştan bağımsız olarak, nesnel ve tarafsız olarak çalışan kuruluş” dünyada gayet yaygın olarak kullanılan bir kalıp. Bu kalıp yinelendiğinde, kuruluş “profesyonel” olduğunu göstermiş oluyor. Oysa tarafsızlık, belkemiği olmayan, patates çuvalına benzeyen bir kuruluş demek. Hangi rejim gelirse gelsin, o rejimin istediği şekli alan bir patates çuvalı... Yıllar boyu mantar gibi çoğalan Fethullah okullarını veya her yere imam hatip konulmasını sorgulamamak, Türkçe Olimpiyatları’nı veya okullarda neden “iman şehidi” propagandası yapıldığını merak etmemek gibi...

Tarafsızlık, okullara polis sokan bir rejime ses çıkarmamak demek. Okulları yüzyıllarca geriye götürmeyi, kız çocuklarını geride tutmayı ve çocuklara ayrımcılık dayatmayı, ticari işleyişi tüm okullara yaymayı ve öğrencileri özel okullara yönlendirmeyi isteyen iktidara ses çıkarmamak demektir. Suskun toplum kuruluşu demek...

Bütün bunlar meraklı ama taraflı bir bakışla görülebilecek sorunlar. Tarafsız olmak bir erdem değil. Tek adam rejiminde tarafsız olunamaz. Çocuk haklarından, özgürlükten ve adaletten yana taraf olmayan bir yaklaşım yalnızca rejime hizmet edebilir.