İbrahim Sevimli'nin anısına

12 Eylül darbesi patlak verdiğinde cuntanın en endişeli olduğu 2 toplumsal hareket vardı. Birincisi DİSK çevresindeki sendikal hareket, ikincisi ise Devrimci Yol.

“Nitekim” Cunta Reisi Kenan Evren, ünlü Konya konuşmasında “biz gelmesek, Dev-Yol gelecekti” diye bir söz sarf edecekti.

Sistemin Kürtlere yönelik ciddi bir endişesi yoktu henüz. Zaten 1984’de Şemdinli ve Eruh baskınına kadar da bu çok önemsenmedi. Ankara’ya göre solun beli kırılmıştı. Mecliste asılmak için sıra bekleyen Tariş direnişçisi 2 Dev-Yolcunun asılması ile verildi yanıt. 

İşçilerin mahkeme kapılarını zorlayacağı beklentisi ile, DİSK davası başladığı sırada, 1. Ordu İstanbul’da tanklarla çok ciddi bir tertibat alacaktı.

Ama korkulan olmadı. İşçi sınıfı sınıfsal örgütüne sahip çıkmak için sokaklara dökülmedi 15-16 Haziran’da olduğu gibi.

Zaten DİSK de kendi içinde parçalanmış, yaklaşan darbeden çok iç çekişmelere yoğunlaşmıştı.

TKP eğilimliler yönetimden düşmüş, yönetimi CHP’nin sol kanadı almıştı. Bu arada Karizmatik Lider Kemal Türkler darbeden kısa zaman önce vurulacaktı.

Kenan Evren’in sosyal demokrat olduğuna ilişkin rivayetler vardı. Eşi Dersim yetimlerindendi, kendisi Mim Kemal gibi Alban, yani Balkan kökenli idi.

CHP tabanının büyük korkusu MHP Lideri Alpaslan Türkeş’in tutuklanma kararı, aranması, CHP’nin dayandığı, ana kitleyi darbe karşısında pasifize edecekti. “Devrimciler” de daha çok CHP’ye oy verenlerin çocukları idi.

Herkes zaten iç savaş yorgunu idi. Sokak infazları bitsin, aileler çocuklarının hayatından emin olsun yeterli idi. 

Bir anlamda da yükselen solun ana yaşam alanı olan mahalleler, semtler devrimcilere sırtını döndü. Kapılar kapanıverdi. Daha önce faşist çetelere karşı mahalleleri savunan kahramanlar iken, şimdi başlarını asker ile derde sokacak bir unsur oluvermişlerdi. Askeriyenin en büyük endişesi olan sendikacılar, Selimiye Kışlası önünde tutuklanmak için kuyruklar oluşturmuşlardı.

Ordunun tutuklama kapasitesini aşınca, iş “Bugün git yarın gel tutuklan”a dönüşmüştü.

TKP, henüz darbenin faşist olup olmadığına karar vermemişti. CHP kitlesi darbe karşısında hayırhah bir tarafsızlık tutumu içindeydi.

Cunta ilk günlerde gelişigüzel yığınsal tutuklamalara girişmemişti. Bu da herkesi “Bekle gör”, “Kitlemizi gereksiz kırdırmayalım” havası içine sokmuştu.

Buna rağmen, mahallelerde kelle koltukta protestolar yapılıyordu. Ama bunlar haberleşemediği ve O DÖNEMDE sosyal medya da olmadığı için, genel izlenim, “Direniş yok” şeklinde oluştu.

Darbenin geleceği belli idi, hatta bir gün önce kesinleşmişti. 12 Eylül sabahı dağılamayan Demokrat gazetesinin manşeti, “Ankara’da Bir Şeyler Bekleniyor” olacaktı. Altında ise Salvador’da halk direnişte manşetine yer verilmişti. Gazetenin Bassan şirketi adına Sahibi Yazar Dursun Akçam cumartesi günü Almanya’ya çıktı.

11-12 Eylül gecesi gazetede sabahlandı, Yayın Yönetmeni  Yavuz/İbrahim Sevimli (TÖB-DER yöneticisiydi daha önce), genç gazeteciler tam bir gazetecilik tutkusu ile sabahı bekliyorlardı. Gazetelerine sahip çıkmış, bu habere karşın gazeteyi terk etmemişlerdi. 36 cesur aydının kurduğu şirket sonuna kadar meşruiyetine sahip çıkacak, gazetenin meşruluğunu sıkıyönetim mahkemelerinde de savunacak, o makamlar nezdinde bile saygınlık kazanacaklardı.

Aslında devlet en tehlikeli gördüğü Dev-Yol inisiyatif hareketinin direnme potansiyelini Fatsa operasyonu ile ölçmüştü. Deneme sonucu: ikinci bir TARİŞ yaşanmadı. Tamam, risk göze alınabilir!

Fatsa halkı çok ağır biçimde cezalandırıldı. İnsanları fındık işleme fabrikasında kırık fındık kabukları üstünde yürüttüler. Bölgede yer yer, fabrikalar, okullar, spor tesisleri, hatta perşembedeki atom sığınağı toplama kampı tesislerine dönüştürüldü.

12 Eylül sonrasında, anılarından Dev Yol dergisi başeditörünün Birikim Dergisi Kurucusu Murat Belge’ye, darbeden sonra “Ne yapmalı?” sorusu yönelttiğini öğreniyoruz.

Değerli bir aydın, cesareti sınanmış, bunu 12 Mart terör dönemi sırasında Yılmaz Güney gibi Mahir’leri, devrimcileri evinde saklayarak göstermiş biri.

O da, herhalde, “Yahu, bu sizin işiniz” diye kendi üslubunca takılmıştır bu soruyu sorana.

Öyle ya o “aydın”, karşındaki “devrimci”.

Bu kitlesel inisiyatif hareketi artık günlük gazete çıkaracak düzeye gelmişti.

Üstelik hareket içinde bile illegal olan direniş birimleri bile oluşturulmuştu.

Direniş Komiteleri efsanesi yaygınlaştı. 

Darbe öncesi yabancı gazeteciler ile birlikte sendikaları ziyaret ediyorduk.

Soru: “Bir darbe bekleniyor. Ne yapacaksınız? “Cevap: “Genel Greve gideceğiz”.

Anadolu’da solun kitlesel olduğu yörelere gidiyoruz. Aynı soruyu yöneltiyor Avrupa sol basınından muhabirler: Ne yapacaksınız? “Madenlere iniyoruz.”

Direniş materyallerini bile gösteriyorlardı. Bu insanlardan kimileri 1984’e kadar kırsalda dayanmayı becerdiler.

Yabancı gazeteci arkadaşlar hemen darbe sonrası yeniden geldiler. Önceki röportajlardan bekledikleri Nikaragua, Salvador gibi bir olay. “Yahu, hiçbir direniş” yok.

Sonra Mamak dramı. Ünlü kafese konulanların sıradan erlerin gelirken geçerken sorduğu sorulara, “emret komutanım” diye cevap vermeler. Uygun adım marş marş yürüyüşler.

12 Eylül sonrası cuntanın en büyük korkusu bir direniş cephesinin oluşmasıydı.  Bu bir anlamda 12 Mart sonrası kurulan AYÖD’deki birlikteliğin ete kemiğe bürünmesi idi.

İlk kurşun sıkıldı. Cephenin en büyük unsuru, “Sıkıldım, oynamıyorum” demez mi? Patır kütür hazırlıksız aşağı inilmez mi?

Belki, 15 Ağustos 1984’den sonra “asılacaklar” olarak TARİŞ direnişçilerinin seçilmesi aslında bir tesadüf değil, bir gözdağı idi. Pek başarısız olduğu da söylenemez.

(*) 12 Eylül sonrası direniş odaklarından biri olan, TÖB-DER yöneticisi, Demokrat Gazetesi Yayın Yönetmeni İbrahim Sevimli’yi 2002 şubatında, Ayşe Nur’dan kısa bir süre sonra 52 yaşında yitirmiştik. Anısına saygıyla.