Aracılar ve loncaları
Fotoğraf: Envato
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yapılması planlanan değişikliğe geçtiğimiz hafta kısa bir giriş yapmıştık[0]. Kaldığımız yerden devam edelim. Ama önce biraz tarih. Matbaa’nın İngiltere’ye gelişi ile birlikte artan kitap sayısını kontrol altına almak üzere dönemin iktidarı tarafından Londra Kağıtçılar Birliği kurulur. İngiltere’deki tüm basılı materyaller üzerinde el koyma ve imha yetkisi de dahil olmak üzere tüm yetkiler birliğe verilir. Birliğin kayıtlarına girmeden kitap basılması yasaklanır. Bir kitabın birlik kayıtlarına girebilmesi için ise Kraliyet sansüründen geçmesi gerekmektedir. 17. yüzyıl sonlarında iktidarın sansür politikasındaki değişim nedeni ile Kağıtçılar Birliği artık ömrünü tamamlamıştır. Basılı her işten kâr elde eden birlik teslim olmaya niyetli değildir. Yazarların ürettikleri işlerin her türlü doğal hakkına sahip olması ve bu hakları devredebilmesini öneren bir yasa teklifi ile Parlamentoya gelirler. Kayda değer ilk telif kanunu sayılan ve güncel telif yasalarının bütün nüvelerini içeren Anne Kanunu onaylanır. Yazarların kitaplarını kendileri basma olanakları çoğunlukla olmadığından yazarların yayınevlerine mahkumiyeti yasa ile güvenceye alınmış olur.
Telif böyle doğdu. Ve doğduğu günden bugüne aracılar tarafından kurulan loncalar hep telif işlerinin başında oldu. Mevcut Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu zaten kanunda “meslek birlikleri” olarak anılan aracılara epeyce güç veriyordu. Şimdi yapılması planlanan değişiklik ile bu güç biraz daha arttırılıyor:
- Madde 25’te yapılan değişiklik ile sinema eserleri için “Sözleşmede aksi belirtilmedikçe … yayın, yeniden iletim ve erişime sunma hakları yapımcıya” devrediliyor. Yani bir sinema eseri üzerindeki haklar varsayılan olarak eseri üretenin değil parayı bastıranın.
- Madde 42/A’da yapılan değişiklik ile halihazırda bir birliğin faaliyet gösterdiği bir alanda birlik kurabilmek için alandaki en kalabalık birliğin üye sayısının 1/3’ü üyeye sahip olma şartı 1/2’ye çıkartılarak birliklerin kendi alanlarındaki tekel konumları biraz daha güçlendiriliyor.
- Yeni eklenen 42/C ile meslek birliğine yönetimi verilen eserlerin gerçek hak sahibi tarafından ticari haklarının yönetilemeyeceği ve meslek birliğine verilen yetkinin geri çekilmesi halinde yetkinin yıl sonuna kadar geçerliliğini koruduğu hükmü getiriliyor. Birliğe giren eserlerin çıkışı zorlaştırılıyor.
- 72. maddede yapılan değişiklik ile daha öncesinde salt bilgisayar yazılımlarına ilişkin olan “Koruyucu programları etkisiz kılmaya” dair düzenleme tüm eserleri kapsayacak şekilde genişletilerek dünyadaki telif aracılarının canhıraş savunduğu kullanıcı haklarını budayan DRM (Dijital Hak(sızlık) Yönetimi) ve benzeri teknolojiler koruma altına alınıyor.
- 77/B ile özellikle https teknolojisini kullanan sitelerin tümüyle sansüre uğramasına yol açabilecek yetkiler hak sahiplerine (Hakların önemli bir yüzdesi birliklerde toplandığından birliklere olarak okunabilir) veriliyor. Samsung’un Youtube’da “GTA’da silah olarak kullanılan patlayan S7 videosunu”[1] telif gerekçesi ile kaldırtması, hak sahibinin istemediği ancak telife tabii olmaması gereken içerik için bu tip yasaların nasıl kullanılabileceğine yakın dönemden bir örnek.
Yasa bu hali ile geçerse telif aracıları ve bunların loncaları biraz daha güçlenirken eseri üretenler ve bu esere erişmek isteyenlerin işi biraz daha zorlaşacak.
[0] https://goo.gl/LVhsJs
[1] https://goo.gl/TfuEB8
YAZARIN DİĞER YAZILARI
- İşlevini arayan alet: Yapay zekâ 20 Nisan 2024 04:45
- Masaüstü işletim sistemlerinin geleceği ve Linux 13 Nisan 2024 04:35
- XZ arka kapısı ve açık kaynağın zaafları 06 Nisan 2024 04:53
- Veri yağmacıları 16 Mart 2024 04:34
- Yapay zeka ve sihirbazlar 09 Mart 2024 05:07
- Verileriniz sermayeye feda olsun! 02 Mart 2024 05:40
- Geniş dil modelleri ve olağan hataları 24 Şubat 2024 04:09
- Apple’ın AB’ye misillemesi PWA’ların sonu mu? 17 Şubat 2024 04:43
- Disney, oyunlar ve at zırhı 10 Şubat 2024 04:19
- Open AI fikri mülkiyete karşı 13 Ocak 2024 04:44
- Yapay zekanın belirsiz geleceği 06 Ocak 2024 04:00
- Yapay zekada telif kavgası: Tekeller tekellere karşı 30 Aralık 2023 04:47
EVRENSEL EGE
Ege'den daha fazla haber, röportaj, mektup, analiz ve köşe yazısı...
