ABD’nin Irak planı için kullanışlı bir kontrol listesi

David IGNATIUS

ABD, Irak’ta son çeyrek yüzyıl içindeki üçüncü savaşına doğru ilerlerken, oradaki  stratejisinin ne yapıp yapamayacağını değerlendirmek için zihinsel bir kontrol listesine sahip olmak önemli. Bu hemen yapılmalı, çünkü Irak’ta devam eden çürüme ve mezhepçilik nedeniyle iyimser olmak zor.

Başkan Obama’nın temel stratejik çerçevesi doğru görünüyor, ama teoride. Obama pazartesi günü Pekin’de yineledi, “Savaşacak olanlar bizim adamlarımız değil. Sonuçta savaşmak (IŞİD’e karşı) zorunda olanlar Iraklılardır ve kendi güvenliklerini sağlamalıdırlar.”

Obama, bir kez daha Amerika’nın rolünü “Iraklılara kendilerine yardım etmeleri için yardım etmek” olarak belirlerken, diğer yandan da Savunma Bakanlığına 1500 birliği daha danışman olarak Irak’a gönderme emri verdi, ABD’nin oradaki güçlerini iki katına çıkardı.

Bu ülke nasıl oluyor da geçmişin hatalarını tekrar etmekten kaçınamıyor?

Yanıtı aramak için bu hafta Irak’ın yeniden kuruluşunda çalışmış, son Irak fiyaskosundaki kronik israf ve kötü yönetim meselesini incelemiş olan ABD’nin özel görevli generali Stuart Bowen ile konuştum. Mart 2003’teki ABD işgalinden sonra Irak’ta neyin kötü gittiğini anlamak için, Bowen’ın 2013’teki “Irak’tan öğrenmek” başlıklı son  raporunu okuyun. ABD destekli projelerin yüzde 40’ının ciddi hatalar içerdiğini tespit ediyor.

Irak harcamalarının nasıl kontrolden çıktığına dair korkunç bir hatırlatma: Bowen, ABD’nin 2003 ve 2004’te Irak’ın dondurulmuş petrol gelirlerinden 1 milyar dolardan fazla nakit parayı aldığını ve “100 dolarlık sıkıştırılmış banknotlar halinde” gönderdiğini yazıyor. Bowen şuna dikkat çekiyor: “Bu para iyi yönetilmedi”. Aslında çoğu büyük ihtimalle yağmalandı. Irak’ın Merkez Bankasını kastederek Bowen şöyle yazıyor: “ABD yeniden inşa programı, politik partileri, hükümet yetkililerini ve mezhep temsilcilerini içeren ‘üçlü bir siyasi yönetim’ gibi bir yanlışlığı teşvik etti. Bu ölümcül aks, ülkeyi zehirleyen terrörizm ve yolsuzluk patlamasını teşvik etti.

Özet olarak sorun bu. Son on yıl boyunca Irak, mezhepsel şiddet ve yolsuzlukla sabote edildi. ABD’nin, Irak ordusunu İslamcı aşırıları yenmesine yetecek sağlamlıkta yeniden inşa etmeye yönelik her çabası, bu sorunlarla mücadele etmeli.  

Obama’nın, ABD’nin yardımı karşılığında yolsuz, kutuplaştırıcı Başbakan Nuri el Maliki’nin gitmesinde ısrarı doğruydu. Fakat şimdi ne olacak?

Maliki’nin yerine gelen ABD destekli Başbakan Haydar el İbadi daha temiz, daha az mezhepçi bir hükümet gibi anahtar konularda ne yapacak? Yavaş bir başlangıç yaptı. Listeyi yazalım:

YOLSUZLUK

Irak, Maliki dönemindeki büyük yolsuzluğu frenlemeden ekonomik ya da askeri başarıya ulaşamaz. Bowen’ın raporuna göre, Merkez Başkanı aracılığıyla para aklama ile son on yılda 100 milyon dolardan fazla para kaybedildi, çoğu Dubai, Amman ve Beyrut bankalarına vakumlandı. Yeni atanan Merkez Bankası Yöneticisi Ali Muhsin İsmail el Allak, ki daha önce Maliki’nin bakanlar konseyi başkanıydı, hükümet ihalelerini denetliyordu. Cesaret kırıcı haberler…

MEZHEPÇİLİK

Maliki, hükümeti Irak’ın Sünni azınlığını cezalandırmak için kullandı, onları aşırılığa itti. Ebadi, bu mezhepçi polis devletini sona erdirmekten bahsediyor. Fakat İçişleri Bakanlığına, bir çok Sünni için bir Şii ölüm mangası olan Bedir Tugayları Yetkilisi Muhammed Selim el Gabban’ı seçti. Sünniler, Gabban’ın Bedir’in Lideri Hadi Amiri’den emir aldığından endişeleniyor.

ASKERİ EĞİTİM

Irak’ın, ABD’den eğitim alan orduğu İslam Devleti (IŞİD) haziranda Musul’u aldığında çöktü. ABD’den ve diğer ülkelerden yeni eğitimciler orduyu yeniden inşa etmek için gidiyor. Fakat bir uyarı : ABD, Irak güvenlik güçlerinin eğitimi için 2005-2011 arasında 20 milyar dolardan fazla harcadı. Pentagon’un plancıları sormalı: Bu sefer farklı olacak olan ne ?

KÜRTLER MESELESİ

Kürt desteğini kazanmak için Ebadi Irak anayayasasındaki Kürdistan’a bütçenin yüzde 17 pay verilmesi sözünü tutmalı; petrol gelirlerinin paylaşımını içeren yasayı kabul etmeli. Ocaktan beri Kürtler bütçe dağılımından tek kuruş almadılar.

BÖLGESEL MESELE

Sünnilerin güvenini yeniden kazanmak için Ebadi, komşu Arap Köfrez ülkeleriyle birlikte çalışmalı, sadece İran ile değil. Arap sözleşmesi iki şeritli bir yol: Ebadi Riyad’a ve diğer Körfez başkentlerine gitmeli, Suudiler ve diğerleri de buna karşılık vermeli. Şu ana kadar hiç biri yapılmadı.
Irak’ın IŞİD’e karşı üstünlüğü ele geçirmesinin tek yolu daha kapsayıcı (ademi merkeziyetçi) bir devlet olması. Obama’nın stratejisi mantıklı, ama ilkesel olarak, mezhepçiliğe ve yolsuzluğa karşı mücadele olmadansa işe yaramaz.

*Washington Post’tan  çeviren Elif Görgü