‘El değmemiş, gidilmemiş birçok yer, birçok dengbej var

İnanç YILDIZ
Antep

Kürt coğrafyası yıllardır, belki de yüzyıllardır hep acılarla gündeme geldi. Gözyaşı, acı, yıkım belki de bu coğrafyanın adı oldu ya da biz böyle sanıyoruz. Öyle ki görülen sayısız zulme karşı yine de kültürünü, kimliğini ayakta tutmuş ve bugünlere taşımaya çalışmış bir coğrafya ile karşı karşıyayız. Yüzyıllardır yaşananların bugünlere ulaşmasını sağlayan ise dengbejler olmuş. Kürt kültürünün bugünlere ulaşmasında önemli yeri olan dengbejler, her ne kadar günümüzde bir takım sorunlarla boğuşsa da özellikle genç kuşağın ilham kaynağı. Sözlü kültürle bugünlere taşınan birçok yaşanmışlık, bugün genç kuşaklarının yapmış olduğu derlemelerle unutulmaktan son anda kurtuluyor gibi.

“Ez pîrbûm dil pîrnabe” diyen dengbêjlerin her nağmesinden kendilerine bir dünya yaratarak, birçok insanın buluştuğu divan adı olarak ortaya çıkan Lawje, Seliqe albümüyle sözlü kültürün bir şekliyle kayıt altına alınması gerektiğinin ışığını veriyor. Hakkari kültürünün gözler önüne geldiği bu divanda kadim zamanlardan bu yana söylenen kilamları, heyranokları, şeşbendileri, narinkleri misafir etmişler. Yine bu sözlü kültürde kayıt altına alınması gereken birçok cevher olduğunu düşünerek, sizleri Lawje grubuyla yaptığımız söyleşiye bırakıyoruz.

KLMALARI VE STRANLARI DERLEDİK

Nasıl bir araya geldiniz. Neden böyle bir çalışmaya gerek duydunuz?
Hakkari’den çocukluk arkadaşıyız. Uzun yıllardır tanıyoruz birbirimizi. Hakkari’de çeşitli müzikal çalışmalarla bir araya geldik. Hakkari müziğinin Kürt müziği içerisindeki yerini anlama çabamız bizi bu çalışmaya yönlendirdi. Hakkari bölgesinin kültürel sınırları içerisinde söylenen klamları, stranları derlemeye başlamamızla birlikte müzikal formlarla tanıştık ve bunların bir albümde örneklemelerine yer vermek istedik. Böylece dengbêjlik geleneğinden gelen bu müzikal zenginliğin örneklerinden bazılarının bizlere ve bizden sonraki nesillere ulaşması için bir adım atmak istedik.

Lavvje, “Ez pîrbûm dil pîrnabe” diyen dengbêjlerin her nağmesinden kendilerine bir dünya yaratan birçok insanın buluştuğu divan adı oldu diyorsunuz. Buradan başlarsak, bize önce Lavvje’yi açarmısınız, Nedir Lavvje?
Ömürler yaşlansa da çarpmaya devam eden yüreklerin umudunu taşıyan bir divan gibi Lawje. Dengbêjlerin dilinden, kalbinden dökülenler hep canlı kalıyor. Ağızdan ağza, kulaktan kulağa yayılıyor ve diri kalıyor. Bizleri de bu döngüde var ediyor. Lawje genel itibariyle çalışmalara ruh halini veren bizler oluyoruz. Fakat bunun yanında sizin de ifade ettiğiniz gibi yüreği büyük birçok insanla bir divanda oturmanın adı oluyor Lawje. Onlarla birlikte can buluyor ezgiler. Lawje Kürt bölgelerindeki genel anlamıyla; şarkı, ezgi demek. Bunun yanında Hakkari bölgesinde serbest icra edilen ve duygusal içerikli formun ismidir. Selîqe ise Hakkari bölgesinde söyleyiş biçimi ve makam anlamında kullanılır.

DENGBEJLERİN MİRASI

Dengbej geleneğinin Kürt tarihinde ayrı bir yeri var bildiğiniz üzere. Halen devam ediyor mu?
Sözlü kültürün aktarıcılığının en önemli figürü dengbejler olmuştur. Tarihsel bir bağ kurmuşturlar hep. Bölgedeki savaşın etkisi Dengbejleri doğal yaşama alanlarından kopardı, zorunlu olarak şehirlere getirdi. Böylece yeni bir yaşam ortamı oluştu onlar için ve geleneğin aktarımı yavaşladı hatta durdu diyebiliriz. Dengbej geleneğine en büyük darbeyi bu sürecin indirdiğini düşünüyoruz. Eskisi kadar yaygın olmayışının en önemli nedenini de bu olarak görüyoruz.

Bu bağlamda sizin müziğinize etkisi nedir?
Dengbej kültürünün bahsettiğimiz bu nedenlerden dolayı kaybolmaması için, özellikle de Hakkari bölgesindeki bu kültürel mirasın gün yüzüne çıkabilmesi, korunabilmesi için müziğimizi bu yapıya oturttuk. Dengbejlerin aktarıcılığının en önemli noktası sestir. Bir olayı aktarırken seslerindeki büyüyü kullanırlar ve bunu yaparken de değişik gırtlak kullanımları görülür. Biz de müzikal yorumlamalarımızı özellikle bu ses kullanımları üzerine yoğunlaştırdık.

Yapmış olduğunuz bu çalışmayla nasıl karşılandınız başta Hakkâri’de, tepkiler ne yönde.
Zor zamanlar yaşadı Hakkari.  Bunun en belirgin etkisi, içinde bulunduğu kültürel hareketliliğin çok farkına varamıyor insanlar. Bu çalışma bir farkındalık yarattı. Genel itibariyle olumlu, mutlu eden tepkilerle karşılaştık.

AKADEMİK KAYIT YAPILMALI

Hakkari uzun yıllar hep çatışmalarla duyuldu. Ama biraz içine girince buranın farklı, zengin bir kültürel birikimi olduğunu görüyoruz. Daha önce de birçok çalışmayla gündeme geldi Hakkari. Siz ne düşünüyorsunuz bu konu hakkında. Nedir Hakkari’nin özelliği. Asurilerle ilişkiyle ele alırsak ne söylersiniz.
Hakkari bölgesi uzun yıllardan beri süren savaştan en fazla etkilenen yerlerden biri. Yaratılan algı da çok olumlu değil. Ama ‘Seliqe’ albümü bu kültürel zenginliğin kanıtlarından biridir. Daha fazla çalışmanın yapılması gerekiyor, özellikle akademik olarak etno-müzikologların müzikal yapıyla ilgili çalışmaların yapılmasını isteriz. Hakkari coğrafi olarak önemli bir yerde. Birçok halkla komşu pozisyonunda. Farslar, Ermeniler, Araplar gibi. Kendi içerisinde özellikle Asurilerle önemli bir ortak yaşam söz konusu. Coğrafi koşulları da göz önünde bulundurursak, bu kültürel etkileşimi kendisine ait bir yapıya dönüştürmüş olabilir.